Nýi tíminn - 05.06.1958, Qupperneq 2

2) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagxir 5. júní 1958
r
Guðm. I vildi veila erlendum skipum
undanþágu til veiða í iandheigi
tdeS þvi hefSs raunveruleg sfœkkun íondhelginnar að-
eins orð/ð fvœr milur i s taoinn fyrir óffa
Tillögur Gurimundar í. Guðmundssonar um lausn
a landhelgismálim voru þær ao lanáhelgin skvlái
að vísu siækkuð í 12 mílur í gkSí kveðnu en síðait
skyldn erlená veiðiskip (a.m.k. skip Ailaitzkals-
banddagsríkja) lá undaapágu Sil veiða innan
landhelgimiar allt að sex mílna takmcrkum. Raim-
vemieg stækkun átti þannig aðeins ao verða tvær
míiur í stað átta.
Nýja tímanum þykir rétt að
skýra frá þessu í tilefni af
ræðu utanríkisráðherrans í út-
varpsumræðunum s.l. mánud.,
eh þar kom ráðherrann fram
við sannleikann eins og versta
óvin sinn.
Sannleikur Guomundar
Ráðherrann sór og sárt við
lagðí í umræðunum að hann
hefðí aldrei léð máls á öðru
en því að landhelgin yrði
stækkuð í 12 mílur og hann
lýsti sjálfum sér sem flekk-
lausum manni sem yrði fyrir
hinum ódrengilegustu árásum
ósannindamanna við Þióðvilj-
ann. Skírskotaði hann á áhrifa-
mikinn hátt til þjóðarinnar að
kveða upp harða dóma yfir
mönnum sem reyndu að spilla
samstöðu Islendinga með því að
flytia ósannindi um þá for-
ustum&nn sem vasklegast berð-
jist.
— aðeins hálísannleikur
Það er alkunna að hálfsann-
leikur getur verið uppvís lýgi,
og þá aðferð hagnýtti Guð-
mundur I. Guðmundsson. Stað-
reyndin um afstöðu hans er
sú nð ba.nn lasrði aðeins +il að
landhelgin yrði stækkuð FORM-
LEGA um 8 mílur en í FRAM-
KVÆMDINNI yrði stækkunin
aðeins 2 mílur. Hann vildi sem
sé að veiðiskip Atlanzhafs-
bandalagsins fengju undanþágu
frá 12 mílna landhelginni, og
Var rætt um að undanþágan
yrði bundin við alit að 5 ára
tímabil til að byrja með. Með
þessari aðferð getur Guðmund-
ur víst haldið því fram að hann
sé ötull baráttumaður 12 mílna
landhelgi — en hann sGngur
undan þvj sem öliu máli skipt-
ir: að landheigin átti ekki að
koma til framkvæmda um sinn
__ og ef umlanjhágan hefði
einusinni verið veitt hefði
revnzt erfitt að afnema hana
aftur.
Samniraamakk Guð-
mnndar
Og Guðmundur I Guðmunds-
son lét sér ekki aðeins nægja
að berjast fyrir þeirri lausn
. hér innanlands að eriend skip
fengju að veiða í landhelgi
Islendinga: hann hóf samninga-
makk um þetta efni rið ð t’anz-
haf sbandala gið bak við ráðherra
Alþýðnhandalagsins halt við
sjávarútvegsmáiaráðherra «em
er yfirmaður lauiflhMgismála.
Eflaust er langt siðan hetta
samningamakk hófst en vltað
er að það magnaðist um allan
helming á ráóherrafundi Atl-
anzhafsbandalagsríkjanna í
*Kaupmannahöfn. Þegar honum
lauk sendi Guðmundnr í Guð-
mundsson skrífstofustjóra sinn,
. Hendrik Sv. Björnsson, til Par-
ísar í aðalstöðvar Aíianzliafs-
bandalagsins til þess að halda
samningununi áfram. Síðan
gekk ekki á öðru en skeytum
og símtölum milli þeirra, og
fjölluðu þau samskipti öll um
undanþágur fý'rir erlenda tog-
ara í íslenzkrí 'lancliiéigi. t>ess-
ir samningar náðu hámarkj 17.
maí s.l., þegar Guðmundur
sendi utan raunverulegt til-
boð um undanþágur fvrir ríki
Atlanzhafsbandalagsins.
Guomundur var beygður
Allt eru þetta staðreyndir
sem Guðmundur I. Guðmunds-
son þagði um í útvarpsræðu
sinni. Og það er einnig stað-
reynd að það var Alþýðubanda-
lagið sem stöðvaði þetta samn-
in'gamakk. Sama daginn og
Guðmundur sendi tilboðið um
undanþágurnar, sendi Alþýðu-
bandalagið samstarfsflokkum
sínum úrslitakosti um tafar-
lausa ákvörðun um stækkun
landhelginnar í .12 mílur, und-
anþágulaust. Um það og það
eitt snerust átökin vikuna 17.
—24. maí. Alþýðubandalagið
krafðist þess að málið yrði
afgreitt að fullu og Framsókn-
arflokkurinn féllst síðar á það
sjónarmið, en Guðmundur I.
lagði til að samningar við Atl-
anzhafsbandalagið héldu áfram
með málið óafgreitt og naut
hann stuðnings íhaldsins við
það sjónarmið. Málalokin urðu
siðau þau alkunnu að Guð-
mundur I. Guðmundsson var
beygður á s.íðiisíu stundu o,g
neyddist til þess að skrifa
með eigin hendi nndir samning,
þar sem skýrt er ákveðið að
landhelgin skuli stækkuð í 12
mílur, undanþágulaust.
Getur valdið stórfelldum
erfiðleikum
Menn geta síðan haft skipt-
ar skoðanir á því hvert hald
sé í eiginhandarundírskrift
Guðmundar I. Guðmundssonar,
og viðbrögð hans og Alþýðu-
blaðsins eftir að samningurinn
var undirritaður spá ekk; góðu
(það tðk Alþýðublaðið viku að
koma þvi í verk að birta samn-
inginn og þá eftir fomleg fyr-
irmæli forsætisráðherra!). Hitt
er Ijóst að með samningamakki
sínu hefur Guðmundur í. Gnð-
mnnðsson ho.kað Islendingum
tjón og erfiöleika, sem síðar
kunna að ef.ga eftir að birtast
enn greinilegar. Hinir erlendu
andstæðingar. okkar vita um
afstöðu utanríkisráðherrans,
vita að hann var reiðubúinn til
að veita undanþágur, vita að
hann var neyddur til að undir-
rita annað gegn vilja sínum.
Þessa vitneskju munu þeir hag-
nýta til hins ýtrasta, encla er
nú lögð megináherzía á það
í brezkum blöðum að Atlanz-
hafsbandaiagið þurfi að fá i-
vilnanir í íslenzkri landhelgi,
eins og það er orðað. Atlanz-
hafsbandalagsríkin munu leggja
til að haldin verði ráðstefna
um málið, þrátt fyrir ákvörð-
un íslendinga, og þar mun
megináherzla verða lögð á fyrri
ÍSLENZK TUNGA
13. þáttur.
31. maí 1958
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
I síðasta þætti var minnzt
á orðin hnisill, tísill, paufi og
gaukull í merkingunni „lítill
hnykill". Jóhannes Ásgeirsson
skrifar þættinum út af þessu
m.a. og segir í því sambandí:
„I Laxárdal í Dalasýslu heyrði
ég oft talað um hnýti. Eg
átti að eiga einhverstaðar
smáhnýti eftir, var oft sagt,
þegar búið var að evða miklu
af hnyklinum og hann var
orðinn mjög lí.till. Einnig var
þar talað um hnykilnaufa og
smigauk, ef hnykillinn var
lítill. Fólk liefur sagt mér sem
átti heima neðarlega í Laxár-
dal og í næstu sveit að 'sunn-
an, Haukadal, að þar hafi
verið algengt að kalla hnykla
nöfnum eins og skaufi og
gauti. Hnísil eða tísil heyrði
ég aldrei talað um í Dnlum".
Fróðlegt væri að frétta frá
lesendum um fleiri orð sem
merkja hnykil, stóran eða lít-
inn.
Nokkrar fleiri upplýsingar
hafa borizt um orð sem spurt
hefur verið um í þáttunum,
en við látum þær bíða í þetta
sinn, því að von er á fleirum.
Þó verð ég að minnast hér
á bréf frá Ingimar Öskars-
syni grasafræðingi. Hann seg-
ir m. a.: „Geyfa, þá sjaldan
það var notað, var látið tákna
dimmviðrishríð, styrkleiki
vindsins var aukaatriði. Um
skafrenning var það alls ekki
notað. I sambandi við þetta
orð minnist þú á neðanbyl og
ofanb.vl, segir að Norðlending-
ar tali um ofanbyl — snjó-
komu. Hér er eitthvað málum
blandað". Ingimar er Svarf-
dælingur og hefur verið bú-
settur í Eyjafjarðarsýslu í
hálfa öld, en aldrei heyrt orð-
ið ofanbylur. Það er rétt að
hér er málum blandað. Norð-
lendingar tala almennt um
ofanfjúk eða ofanhríð, því að
þeir nota ekki orðið bylur í
merkingunni hríð, og var það
glópska mín (fljótfæmi eða
ritvilla) að bera það upp á
þá saklausa. Það var raunar
óbarfi af mér að taka til
nokkurt veðurorð til að spvrj-
ast, fyrir um, bví að þeim
hafa verið gerð góð skil á
spurningalistum þeim er Orða-
bók Háskólans hefur fengið
svarað viðs vegar um land, þé
að ekki sé búið að vinna úr
því efni.
Þá koma hér fleiri orð sem
fróðlegt væri að vita hverjir
kannast við:
ferðaleysa er notað sunnan-
lands, og hefur Orðabók Há-
skólans tvær heimildir um það
í merkingunni ,.ekki erindi
sem erfiði: Þetta varð mesta
ferðaleysa hjá mér, löng ferð
og lítill árangur". Dæmi þessi
eru úr Hreppum í Árnessýslu
og Rángárvallasýslu. Þetta orð
er ekki til í orðabók Sigfúsar
Blöndals hinni stóru, þó að
hún sé 1050 bls. og hafi um
120—140 þús. íslenzk upp-
sláttarorð.
hafgammur er ekki heldur
í orðabók Sigfúsar. Það merk-
ir aðgangsharða og freka
konu, „hún er mesti hafgamm-
ur“. Ég þekki þetta orð vel
af Rangárvöllum og einnig
kannast Jón Aðalsteinn Jóns-
son cand. mag. við það úr
Mýrdal.
herldnn merkir harður af
sér; það er i orðabók Sigfús-
ar, en ég er samt ekki viss
um útbreiðslu þess. „Hún er
anzi herkin i kuldanum, litla
skinnið", er t.d. sagt um telpu
sem þolir vel kuldann.
hráæti er sunnlenzkt orð
sem ég kannast ekki við að
hafa hevrt fyrr en í þessari
viku. Það merkir óáreiðan-
legan mann, jafnvel falskan:
„Hann er bölvað hráæti og
ekki hægt að treysta hormrn."
Fróðlégt væri að fá freknri
upplýsingar um þetta orð en
Orðabók Háskólans hefur ekk-
ert dæmi um það.
Annað sunnlenzkt orð sem
mér dettur í hug í þessu snm-
handi, en er raunar elrki sömu
merkingar, en ónotahylin. Þnð
er haft um mann sem er ð-
notalegur í tilsvörum, fúll og
önugur. Orðabók Háskólans
hefur dæmi um þetta austan
úr Hrunamannahreppv
hnha er eitt þeirra orða
sem eVki —- eða að minnstn
kostí illa — hafa komizt í
orðebækur, i setningr. • :ns
, tilboð utanríkisráðherrans. Og
J sjálfur komst Guðmundur f.
Guðmundsson þannig að orði
í útvarpsræðu sinni í fyrra-
kvöld að sjá'fsagt væri að
halda uppi viðræðum við Atl-
anzhafsbandalagsríkin allt
fram til 1. sepiember!
Þjóðhættuleg íramkoma
\ ið því hefði ekkert verið
að segja þótt Guðmundur í.
hefði rætt undanhaldstillögur
sínar í leynd hér heima, Hitt
er þjóðhættuleg framkoma að
hann skyldi hefja samninga-
makk við erlend ríki um málið
bak við íslenzku þjóðina. Þótt
það makk hafi nú verið stöðv-
að og samkomulag undirritað
verður framkoma ráðherrans
j að sjálfsögðu til þess að
Framliald á 9. síðu.
og t.d.: „Nú haka ég ekki
lengur á svona lágum stígvél-
um,“ þ.e. get ekki vaðið dýpra
án þess að fara upp fyrir,
vatnið er svo djúpt. Þessi
merking er kunn a.m.k. úr
Borgarfirði syðra og úr Rang-
árvallasýslu. Jón Espólín hef-
ur hana einnig í Árhókum
sínum, svo og Jón Pálsson í
Austantórum, báðir með
sama orðalagi, „hakaði vatn-
ið“. Sigfús Blöndal hefur hana
ekki í orðabók sinni, en segir
að orðið sé notað bæði um
menn og skip og merki „að
ná tæplega til botns“. Þá
merkingu kannast ég hins
vegar ekki við.
hálsa er annað sagnorð 'sem
virðist ekki miög útbreitt i
ákveðinni merkineu. Orðabók
Háskólans hefur heimildir um
það að Þingevingar kalli það
að „hálsa setninguna", þegar
menn hætta við hálftalaða
setningu, og sú merking er
einnig í viðauka.nn við orða-
hók Sigfúsar Blöndals, en ekki
er það kunnugt úr fornu máli.
Hverjir kannast við þetta eða
þessu líkt?
Að lokum er svo tvennt
sem ég rak augun í í Þjóð-
viljanum sl. fimmtudag. Þar
er á 4. síðu, 3. dálki, talað
um „fílsegg, sem voru soðint
og étin.“ Þetta átti að ger-
ast austur í Skaftafellssýslu,
en auk þess hefði það verið
saga til næsta bæjar. ef fíll-
inn hefði farið að verpa eggj-
um. Það gerir fýllinn. Heiti
fuglsins er sem sé dregið af
lýsingarorðinu fúll. enda köll-
uðu forfeður okkar hann heit-
inu fúlmár. Þess vegna er
orðið ritað með ý-i. En fíll er
stærstur allra spéndvra. Eg er
raunar ekki mikiH vmur y-s,
en meðan það er not.að, er
það hvergi sjálfsagðara en þar
sem það getur gert eit.thvert
gagn og greint milli orða sena
annars mundu falla saman,
Annað aðfinnsíuvert í þess-
um sama kafla var bar affi
rangt var farið með örnefni.
Dverghamar er elrki +;1 á Síð-
unni. heldur heitir bar D\ærg-
hamrar. og þessir ferðalangar
komust austur að Dvorgbömr-
um; orðið er sem só f’eirtala.
— Hitt er mjög virðin.garvert
þegar greinarböfimdur talar
um samkomuhúsið ý Kirkju-
bæiarklaust.ri“; þvi a,5. mál-
venjan á staðmun er að segja
„á KIau8tri“ or ekki „f
Klaustri“. Ðg í þe'ssu tilvikf
er málvenjan ' -sU-.ðuum hið
eina rétta.