Nýi tíminn


Nýi tíminn - 05.06.1958, Blaðsíða 4

Nýi tíminn - 05.06.1958, Blaðsíða 4
4)1 — NÝI TÍMINN — Finuntudagur 5. júnl 1958 Eitt af smærri óþurftarverk- nazista var að þeim tókst að koma óorði á íslenzk fræði í Þýzkalandi. Löngu fyrir daga Rosenbergs og Göbbels hafði gætt meðal þýzkra þjóðremb- ingssinna tilhneigingar til að misnota íslenzkar fornbók- menntir í þágu germanskrar herraþjóðardeliu, en fram á fjórða tug þessarar aldar höfðu heiðarlegir og allsgáðir fræðimenn aðstöðu til að halda hindurvitnapostulunum í skefium. Með valdatöku naz- ista hófust grillufangararnir í öndvegi, þeir voru taldir mest- ir í norrænum fræðum sem átakanlegast fimbulfömbuðu um blóð og mold og yfirburði ,,hins norræna kyns". Nor- rænufræðingar sem revndu að halda unni merki heiðarlegra fræðistarfa og ekki vildu taka þátt í hrunadansinum sættu aðkasti og jafnvel ofsóknum. Þeir prófessor Walter Baetke (t. v.) og dr. Bruno Kress eru sem stendur sfaðdir liér á landi. Þeir dveljast hér um hríð, ræða við íslenzka fræðimenn og aðra kunningja og end- Þegar þúsundáraríki Hitlers lirnýja kynni af landi og þjóð. Prófessor Baetke hefur komið til Islands einu sinnl áður, á Alþingishátiðina 1930. I gær sátu þessir góðu gestir hádegisverðarboð menntamálaráðherra. Myndin er tekin þegar þeir litu inn á ritstjó rnarskrifstofu Þjóðviljans. (Ljósm. Sig. Guðm.) '& Islenzk íræði í Austur~Þýzkalandi hrundi var búið að misnota íslenzkar fornbókmenntir og norræna goðafræði, sem þær geyma, svo rækilega að fjöldi fólks var búinn að fá of- næmi fyrir öllu sem bar heit- ið norrænt eða germanskt. Norræn fræði áttu því frekar erfitt upndráttar í Þýzkalandi fyrst eftir etríðið, en smátt og smátt komst ró á hugina og menn gerðu sér ljóst að ekki nær nokkurri átt að láta fræðigrein gjalda þess að ó- hlutvandir menn hafa misnot- að hana og hártogað. Miðstöð íslenzkra fræða í Austur-Þvzkalandi er nú mál- vísindadeí'd Karl Marx-há- skó’ans í Leipzig. Forstöðu- maðnr þeirra, sem þar starfa að íslenzkukennslu og fræði- störfum, er prófessor Walter Baetke. Bjarni Benediktsson skýrði svo rækilega frá störf- um hans og nánustu sam- starfsmanna hans hér í blað- inu fyrir nokkrum árum, að fátt eitt skal rakið að þessu sinni. Mesta verkið sem nú er unnið að við íslenzku háskóla- deildina í Leipzig er fornís- lenzk orðabók með þýzkum þýðingum. Slík orðabók hefur engin verið til. Búið er að orðtaka mestallar í.slenzkar fornbókmenntir í lausu máli, Islendingasögur. konungasög- ur og biskupasögur. Orðaseðl- ar eru komnir hátt á áttunda tug þúsunda. í sumar verður bvriað á samningu sjálfrar orðabókarinnar. Búizt er við að það starf taki fimm til sjö ár. Bókin verður gefin út í einu bindi og miðuð við þarfir •háskólastúdenta. Enginn vafi er á að útkoma þessarar orða- bókar verður mikil lyftistöng fvrir íslenzk fræði í Þýzka- landi. Saxneska vísindaaka- demían gefur bókina út. Undir stjórn prófessors Bae^ke kemur út bókaflokkur fræðirita um íslenzkar forn- bókmenntir, svipaðar og til dæmis Studia Islandica hér á landi. Bókaflokkurinn heitir Saga og þar birtast doktors- ritgerðir nemenda prófessors Baetke. I bókaflokknum Saga eru þegar komin út tvö rit. Fyrsta bindið heitir Studien zu Vánnfirðinga saga (Athug- anir á Vopnfirðingasögu) eft- ir dr. Ernst Walter. Annað bind’ð er eftir dr. Rolf Heller og heitir Die Darstellung der Frau in J'vn íslendingasögur (Kvenlýsingar í íslendinga- sögum). íslenzkufræðingar við Karl Marx-háskólann sjá um út- gáfu íslendingasagna, sem koma út hiá Max Niemeyer Verlag í Halle. í þeim flokki hafa komið út Hráfnkels saga og Hænsna Þóris saga i útgáfu prófessors Baetke, Gunnlaugs saga í útgáfu frú Reuschel, nemanda Heuslers, og verið er að undirbúa út- gáfu Bandamanna sögu. Þetta eru skólaútgáfur, hver saga gefin út sér í hefti með for- mála, skýringum, orðasafni og kortum, Verið er að undirbúa al- þýðuútgáfu íslendingasagna í þýzkri þýðingu. Dr. Gerd Sieg, einn af starfsmönnum við ís- lenzku deildina í Leipzig, er að þýða Laxdælu til útgáfu í Jiessum flokki. Við Karl Marx-háskólann nema að staðaldri tíu til fimm- tán stúdentar forníslenzku. Bókasafn íslenzku deildarinn- ar varð fyrir skemmdum af loítárás á stríðsárunum, en mestöllum bókakostinum var bjargað. Við íslenzku deildina i Leip- zig er eingöngu lögð stund á íslenzka fornmálið og ís- lenzkar fornbókmenntir. I Greifswald litlum háskólabæ nálægt Eystrasaltsströndinni austanverðri, er nýlega tekin til starfa stofnun, þar sem veit.t er alhliða fræðsla um Norðurlönd, þar á meðal Is- land. Þessi stofnun heitir Nordisches Institut og starfar innan vébanda háskólans í Greifswald. Forstöðumaður Nordisches Institut er maður sem margir íslendingar Jækkja, doktor Bra’,/' Trress. Hann dvaldi hér á landi frá 1932 til 1940, fyrst við nám. Síðustu tvö dvalarárin ■ hér kenndi dr. Kress þýzku við Menntaskólann í Reykjavik. Þegar Bretar hernámu Island 1940 handtóku þeir dr. Kress eins og aðra þýzka ríkisborg- ara. Hann sat í haldi í fgnga- búðum á eynni Mön til 1944, þegar hann var sendur tii Þýzkalands í fangaskiptum. Dr. Kress er maður hressi- legur og talar reiprennandi ís- lenzku. Þegar við Magnús Kjartansson ræddum við hann í skrifstofu hans í húsi Nor- disches Institut fyrir skömmu, varð fljótlega ljós áhugi hans á viðgangi stofnunarinnar og útbreiðslu þekkingar á íslandi og islenzkri menningu meðal landa sinna. Nordisches Institut i Greifs- wáld tók til starfa 1918 og starfaði óslitið til 1945. Síðan lá stofnunin niðri þangað til 1956 að hún var endurvakin í breyttri mynd. Á fvrra starfstímabilinu var litið á nám við stofnunina sem hálf- gildings sport, en nú er það miðað við að búa menn undir lífsstarf. Nordisches Institut veitir fræðslu um öll fimm Norðurlönd, þar læra stúdent- ar mál Norðurlandaþjóða, kj'nna sér sögu þeirra og bók- menntir, atvinnuvegi og lands- hætti. Miðað er að því að út- skrifaðir stúdentar geti tekið að sér þau margvíslegu störf, sem leysa þarf af hendi i skiptum Norðurlandaþjóða og Austur-Þýzkalands. — Nám sumra er miðað við að þeir gerist kennarar í Norðurlanda- málum, aðrir stefna að því að þýða Norðurlandabók- menntir á þýzku og rita um þær, enn aðrir hyggjast láta til sín taka í verzlunarvið- skiptum milli Austur-Þýzka- lands og Norðurlanda og eum- ir munu gerast bókaverðir við norrænar deildir austurþýzkra bókasafna. Stúdentar við Nordisches Institut velja sér tvö Norður- landa að námsefni, venju- lega annað hvort Noreg og Danmörku eða Svíþjóð og Finnland. Islenzka er kennd sem undirstaða allra Norður- landamála nema finnsku. Nú stunda þar 25 stúdentar Í6- lenzkunám. Fornmálið er lesið með íslenzkum nútímafram- burði. Allir stúdentar við stofnunina læra islenzku í eitt ár og auk þess fornmálið sérstaklega í eitt -háskóla- misseri. Þeir sem leggja sér- staka stund á íslenzku og ís- lenzk málefni, læra málið í fjögur ár og kynna sér auk þess íslenzka þjóðarsögu og bókmenntasögu, íslenzka at- vinnuhætti og viðskiptaþarfir. Auk þess sem dr. Kress stjórnar Nordisches Institut annast hann kennslu i ís- lenzkri sögu ög þjóðháttum. I þvi starfi er við ýmsa byrj- unarörðugleika að striða, bókakostur stofnunarinnar eftir 1939 er fjarska glopp- óttur og auk þess skortir margt nauðsynlegra eldri rita. Til dæmis er engin Sturlunga til í íslenzka bókasafninu í Nordisches Institut og ekki heldur Islenzkir þjóðhættir. Skortur er á hæfum kennslu- kröftum, Þjóðverjar sem nú væru miðaldra ef lifað hefðu féllu unnvörpum i stríðinu Fastir kennarar við Nordisch- es Institut eru nú sex, lekt- orar hafa komið frá Dan- mörku, Sviþjóð og. Finnlandi. Við Nordisches Institut nema einnig stúdentar, sem stunda aðalnám sitt í öðrum deildum háskólans, leggja til dæmis stund á viðskiptafræðí, blaða- mennsku, bókavörzlu eða bók- menntasögu eem aðalnáms- grein. Sem stendur stunda 25 stúdentar nám við stofnunina, 19 þeirra nema þar sitt aðal- nám en sex stunda þar auka- nám. Aðsókn að Nordisches Institut er meiri en hægt er að sinna vegna takmarkaðra kennslukra.fta og starfsmögu- leika að námi loknu. í fyrra sóttú 18 um aðgang að námi við stofnunina en ekki var hægt að veita nema 13 við- töku. Eins og við aðra háskóla í Austur-Þýzkalandi fá stúdent- ar þarna föst námslaun, nokkuð mismunandi eftir námsárangri, eða frá 130 mörkum á mánuði upp í 24Ö mörk. Ætlazt er til að kennararn- ir við Nordisches Institut etundi fræðistörf jafnframfe "kennslunni, en lítil tök eru á því fyrst í stað, meðan verið er að frumsemja fyrirlestra, Seinni part vetrar fór dr. Kress ásamt nemendum sínúm yfir sögu Islands frá 1800 og var kominn fram að 1904, þegar við Magnús Kjartans- son ræddum við hann. Dr. Kress er málfræðingur og hefur lengi haft í smíðum rit um notkun sagna í ‘ íslenzku með tilliti til aspektar þeirra og aktionsartar, en það era fyrirbrigði sem enginn íslenzk- ur málfræðingur hefur enn treyst sér til að gefa íslenzk nöfn. Svo er mál með vextl að íslenzkan, eins og enskan, hefur bæði aspekt og aktions- art, en í öðrum germönskum málum, svo sem þýzku, dönsku, og sænsku, er þetta ógreinilegra. — Sem stendur fara allir kraftar manns í skipulags- störf og kennslu, segir dr. Kress. Okkur vantar tii- finnanleera kennslubók i ís- lenzku. í fangavistinni á Mön var ég langt kominn að semja íslenzka málfræði á þýzku og því starfi verð ég að ljúka við fyrstu hentugleika. Sem stendur notum við hina ensku kennslubók prófessors Stefáns Einarssonar. Starfsmenn dr. Kress erú sumir með bækur í smiðum, Dr. Friese vinnur að riti um skáldskap baroktímabilsins á 17. öld hjá þeim Norðurlanda- þjóðum, sem mæla á ger- manskar tungur. Þar munu nokkur islenzk skáld koma við sögu, einkum séra Stefán Ól- afsson i Vallanesi. Annar kennari dr. Biem, hefur á prjónunum bók um norskar raunsæisbókmenntir á 19. öld, Ibsen og samherja hans. — Þegar ég er búinn með bókina um sagnirnar og ís- lenzku málfræðina langar mig til að fást við íslenzkar bók- menntir siðari alda, segir dr, Kress. Ekki er hægt að skiljast við frásögn af islenzkum fræð- um í Austur-Þýzkalandi án þess að geta þess að við Humboldt-háskólann í Austur- Berlin starfar íslenzkur fræði- maður, dr. Sveinn Bergsveins- son. Hann kennir við málvis- indadeild skólans. M. T. Ó.

x

Nýi tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Nýi tíminn
https://timarit.is/publication/883

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.