Nýi tíminn - 04.09.1958, Blaðsíða 6

6) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 4. september 1958

NYI TIMINN
TJ’tgefandi: Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Ásmundur Sigurðsson.
Áskriftargjald kr. 50 á ári. — Prentsmiðja Þjóðviljans.
Sigurinn er vís
Ritstjórl: Ámi Böðvarsson.
ISLENZK TUNGA
i
26. páttur 31. ágúst 1958
<.......................—------
Cl. mánudagur varð sigur-
^ dagur fyrir Islendinga.
Ljóst var þegar leið að kvöldi,
að hin nýja fiskveiðaland-
helgi íslendinga var orðin
staðreynd, sem ekki verður
haggað. íslendingar hafa unn-
ið úrslitasigur í þessum mik-
ilvæga kafla þjóðfrelsisbar-
áttu og lífsbaráttu sinnar.
Engu breytár um þá stað-
reynd, að enn skuli brezkir
veiðiþjófar halda uppi skæru-
hernaðl gegn íslenzkri land-
helgi, undir vernd brezkra
herskipa. 1 því stríði hlýtur
oíbeldið að tapa en réttur
Islendinga að sigra. Það er
einungis tímaspursmál live-
nær alger sigur vinnst og hin
brezku herskip neyðast til að
hætta stigamennsku sinni og
veiðiþjófamir sjá þann kost
vænstan að hypja sig út fyrir
12 mílna línuna. Að kvöldi 1.
september 1958 er þegar aug-
Ijóst að íslendingar hafa sigr-
að í landhelgismálinu.
etta eru mikil tíðindi og
fagnaðarrík. Sú staðreynd
að brezku veiðiþjófarnir
standa einangraðir, engin
Bnnur ríkisstjórn lætur sér til
bugar koma að níðast á ís-
lendingum með ofurvaldi
vopna sinna, er ákaflega mik-
ilvæg. Það hefði eins vel ver-
ið hugsanlegt, eftir mótmæl-
um og áróðri í mestallt sum-
ar, að íslendingar ættu við
enn melrt ðrth*8fleika að etja
við hina örlagaríku stækkun
landhelginnar. Hver tilraunin
eftir aðra hefur verið gerð á
þeseu sumri til að fylkja
sa*an gegn Islendingum öll-
um þjóðum Vestur'-Evrópa
V# þá þokkaiðju hefur sjálf-
sagt margt gerzt bak við
tj^din, sem síðar mun koma
fíKn. En opinskáasta og ó-
Kfífnasta tilraunin var ráð-
togaraeigenda frá ýms-
dkjum Vestur-Evrópu,
flMR •etti sér það mark að
tteaja saman einlita kúgun-
Mftrlkingu, er sendi lierskipa-
fSlota margra ríkja á íslands-
feúð 1. september, til „vernd-
ar“ togurum frá allri Vestur-
Evrópu, er þjófnýttu hina
nýju íslenzku landhelgi. Það
hefur skýrzt fyrir mörgum
þessa dagana hvaðan íslenzk-
um hagsmunum er hætta bú-
in: Úrslitaatriði um viður-
kenningu nýju landhelginnar
er hin eindregna viðurkenn-
ing Sovétríkjanna og Austur-
Þýzkalands. En annað aðal-
ríki Atlanzhafsbandalagslns,
Bretland, sendir herskipaflo+a.
til árásar á íslendinga!
Tíótanir hafa dunið á Is-
lendingum í allt sumar,
í#Lst rar haldið við ákvörð-
uiYteia.«r tekin var. Fiskveiða-
landhelgin skyldi færð út 1.
september. Það varð, og að
kvöldi hins 1. september er
svo ástatt, að 12 mílna land-
helgin er orðin staðreynd
kringum allt land. Allar þjóð-
ir sem við ísland fiska, nema
Bretar, hafa ýmist viðurkennt
algerlega rétt okkar til
stækkunarinnar eða virt hana
í framkvæmd. Togarar frá
Belgíu og Þýzkalandi, sem
bæði höfðu mótmælt, sigla út
fyrir 12 mílna línuna fyrir
miðnætti aðfaranótt 1. sept-
ember. Aðeins á tveimur stöð
um, við Vestfjarðakjálkann,
eru samtals ellefu brezkir
togarar að burðast við að
veiða í landhelgi. Islenzkum
varðskipum er meinað af er-
lendum herskipum að taka
þessa veiðiþjófa á venjulegan
hátt, en þau gera nákvæmar
staðarákvarðanir, afla sér
vitneskju um nöfn togaranna
og heimilisföng, og verða þeir
að sjálfsögðu lögsóttir og
teknir hvar og hvenær sem
'þeir nálgast land eða hittast.
T ærdómsríkt er það fyrir
Islendinga og raunar
allar þjóðir, að vita hversu
lágt brezka íhaldsstjórnin
leggst, að leggja heiður sinn
og brezka flotans við þjóf-
nýtingu íslenzkra landhelgis-
miða, leggja heiður sinn við
morðtilraunir við íslenzka
lögsögumenn að starfi, leggja
heiður sinn og álit við atferli
sem jafngildir herskipaárás á
vopnlausa fámenna grann-
þjóð. Ekkert gat brezka í-
haldsstjórnin -gert aulalegra
og óhyggilegra. I stað þess
að kúga Islendinga, verður
framkvæmd hinna fáránlegu
ofbeldishótana til þess eins
að þjappa allri íslenzku þjóð-
inni enn þéttar saflnati um 12
mílna landhelgina. í «tað þes»
að auðvelda þeim íelendinjj-
um sem kynnu að hafa gugM
að fyrir áróðursþrýstin^i
Breta að leita undanhal<J»-
leiða í landhelgismálinu, er
nú svo komið, eftir ofbeldis-
framferði brezkra herskipa í
Islenzkri landhelgi að um allt
Island blossar nú heitur og
miskunnarlaus logi óvildar og
fyrirlitningar á hinum brezku
ofbeldismönnum, eldur sem
enginn 'sienzkur stjórnmála-
maður gæti lægt þó hann
vildi. Hvar eru þeir menn
sem eftir 1. september 1958
vildu hleypa brezkum ofbeld-
ismönnum og sjóræningjunum
með samningum inn í 12
mílna landhelgina? Hvar eru
þeir menn sem eftir 1. sept-
ember 1958 vildu setjast að
samningaborði með brezkum
öfbeldismönnunum, sömu
mönnunum sem ákveðið liafa
hið svivirðilega framferði
brezku herskipanna á íslands-
miðum? Eru þeir í Sjálf-
stæðisflokknum ? Eru þeir í
Alþýðuf lokknum ? Finnast
þeir í Framsóknarflokknum ?
íslendingar munu heimta
skýr svör og horfa fast á
þá stjórnmálaforingja hátt
setta og lágt setta sem mesta
æfingu hafa i að linast
upp fyrir erlendum hótunum
og krjúpa lágt fyrir útlend-
um „bandamönnum“. Eftir
aðfarir Breta 1. september
verður kjörorð allrar ís-
lenzku þjóðarinnar: Eigi
vílcja.
1 fyrri daga var höfuðdagur-
inn einn sá dagur sem einna
mest var tekið mark á um
veðráttufar áður, og gera
það raunar margir enn. Það
var til dæmis mjög almenn
trú að í rosasumri brygði til
þurrka kringum höfuðdaginn
og í þurrkasumrum brygði til
rigninga. Vel má vera að um
þetta leyti árs skipti frekar
um veðurreynd en fyrr á
sumrinu; það veit ég ekki og
er ekki einu sinni viss um
hvort veðurfræðingar hafa
kynnt sér það. En heiti dags-
ins, „höfuðdagur", er dregið
af því að talið var að Jóhann-
es skírari hefði verið háls-
höggvinn þann dag. Sú trú
er gömul. Jónsmessan (24.
júní) er eftir sömu trú fæð-
ingardagur Jóliannesar, þvi
að samkvæmt bíblíunni fædd-
ist hann 6 mánuðum á undan
Jesú. Mannanöfnin Jón,
Hannes, Hans, og aðrar
myndir þeirra, eru dregin af
nafninu Jóhannes, en það er
upprunnið úr hebresku og er
talið merkja „guð er náðug-
ur“ eða eitthvað þess háttar.
Annars skal hér ekki farið
út í nafnskýringar.
Ymsir fleiri merkisdagar
draga nafn af dýrlingum eða
öðrum heilögum mönnum, og
má sjá margar slíkar mess-
ur upptaldar í hverju venju-
legu almanaki. 8. sept. er
t.d. Maríumessa (fæðingar-
dagur Maríu meyjar), kross-
messa á haust er 14. sept. og
krossmessa á vor 3. maí,
Mikjálsmessa (kennd við Mik-
jál eða Mikael erkiengil) er
29. sept. Hún er góð til að
vinna vetrarkomu eftir, sbr.
vísuna úr fingrarími:
Vetrarkomu til ég tel
tveim dögum eftir Mikael,
frá þeim máttu finna vel
fjórða sunnudag með él.
En merking visunnar er sú
að fjórði sunnudagur frá
tveim dögum eftir Mikjáls-
messu (þ.e. frá 1. okt.) er
fyrsti sunnudagur í vetri.
Fleiri skemmtilegar og hent-
ugar vísur voru notaðar, þeg-
ar menn töldu á fingrum sér
allt það eða flest sem nú er
prentað í almanaki, og gátu
til dæmis fundið hvenær
páskar eru hvert tiltekið ár,
eða hvaða vikudagur einhver á-
kveðinn mánaðardagur er, og
þar fram eftir götunum. -—•
Allra heilagra messa er víða
nefnd, en hún er 1. nóv-
ember, Pálsmessa er 25. janú-
ar og kyndilmessa 2. febr.,
báðar merkisdagur um veður.
— Ég held ég verði, áður en
horfið er frá þessum útidúr,
að minna á að auk þessarar
venjulegu Jónsmessu 24. júní,
vora til a.m.k. tvær aðrar
Jónsmessur, kenndar við Jón
Ögmundsson helga biskup á
Hólum, 3. marz og 23. apríl.
Þá er hér orðabelgur, og í
þetta sinn em tekin með
nokkur orð sem mesta nauð-
syn væri að fá upplýsingar
um, ef einhver lesandi hefur:
Úr Árnessýslu hefur Orða-
bók Háskólans dæmi um
sögnina að nirfa í setningu
eins og „hvað ertu að nostra
og nirfa; einnig að nirfa föt,
sokka“, o.s.frv. Merkingin
virðist vera að etaga eða
rimpa saman. Þetta er vænt-
anlega skylt sögninni að
njörfa sem merkir að „fjötra,
binda fast“. Sögnin „að nirfa“
er ekki í orðabók Sigfúsar
Blöndals, og væri fróðlegt að
fá frekari upplýsingar um
hana.
Þar er ekki heldur orðið
núpa í merkingunni „munn-
ur“ eða því líkt, en eitt dæmi
um . það hefur Orðabók Há-
ekólans austan úr Rangár-
vallasýslu; „stingtu þessu í
núpuna“v kváð þar hafa verið
orðtak konu einnar þegar hún
var að gefa barni bita.
Orðabók Háskólans hefur
dæmi um orðið sirgi af Dal-
vík, í tveim aðalmerkingum:
1) snöggt graslendi og ill-
slægt, einkum á útengjum, 2)
smákóð af fiski, oft aðallega
um þorskkóð. Um mjög lítið
kóð þekkir heimildarmaður-
inn orðið eitursirgi. Þessi orð
þekki ég ekki annars staðar
áð.
Sami heimildarmaður mun
það hafa verið sem veitti
orðabókinni upplýsingar um
sagnorðið að kóða í setningu
eins cg „Þið eruð að kóða
það núna“, en það merkir
nánast „fiska vel“.
Karólína Einarsdóttir cand.
mag. sagði mér einhvern tíma
af sögninni að dagsýna sig,
sem hún hafði séð í hand-
riti sem hana minnti hefði
verið skrifað vestur í Dala-
sýslu á 18. öld. Merking sagn-
arinnar var að „sýna sig, vera
á almannafæri". Þekkist hún
nú?
I sambandi við það sem
hér var sagt um daginn um
skringiorðið malvörin í merk-
ingunni „er það satt, er það
virkilega?" (dregið saman úr
„með alvörunni"), er rétt að
benda á það að orðasamband
eins og „með alvörunni“ (eða
„með alvöru“) sem þetta orð
virðist samandregið úr, er
ekki vanalegt i þessari til-
greindu merkingu. Nú hefur
dr. Kristján Eldjárn þjóð-
minjavörður sagt mér . að
norður í Svarfaðandal hafi
þekkzt orðasambandið „með
alvöru“ einmitt í þessari
merkingu. Einkum mundi
Kristján eftir þessu hjá ein-
um manni. En samsetningin
m’alvörunni var komin til
orðabókarinnar úr Árnes-
sýslu, og er dálítið einkenni-
legt að fá heimildir um þetta
sama svona sitt úr hvorum
landshluta.
Um öll þessi orð væri hinn
mesti fengur að fá vitneskju,
svo og önnur óvanaleg orð
sem lesendum kann að detta
í hug.
(Bidstrup teiknaði)
— ÞaS er sem ég segi: StcersUi porskarnir koma alltaf inn fyrir 12-mílna mörkin.