Nýi tíminn - 04.09.1958, Blaðsíða 7

Fiiruntudagur 4. september 1958 — NÝt TÍMINN — (7
Ólafur B. Björmson viö skrifborð sitt
Einn er . sá Akurnesingur
sem áreiðanlega er allra
manna fróðastur um söguleg-
ar heimildir að því er við
'kemur Akranesi fyrr og síðar,
enda hefur hann um tugi ára
-unnið að því að skrásetja sögu
Akraness. Hefur hann nú þeg-
ar unnið mikilvægt og merki-
‘legt starf á þessu sviði. Mað-
urinn er Ólafur B. Bj"rnsson
Tithöfundur.
'Hann er Akurnesingur
Ólafur er fæddur á Akra-
nesi 6. júlí 1895 og hefur
dvalið hér alla ævi. Hann
gerðist aldrei sjómaður, en
'bróðir hans Bjarni Ólafsson,
sem var afburða skipstjóri og
kappsfullur sjósóknari fékk
Ólaf til þess að annast fram-
kvæmdir fyrir sig í landi.
Háku þeir bræður ásamt
frænda þeirra Níelsi Krist-
mannssyni um tugi ára um-
fangsmikla verzlun og útgerð
hér á Akranesi, þar sem þeii
gerðu út stærri og smærri
skip. Verður sú langa, og að
ýmsu leyti merkileg saga ekki
sögð hér.
Tíending réði þessu spjalli
Á 17. ár hefur Ólafur gefið
út merkilegt tímarit. Þótt
hann hafi gefið því nafnið
Akranes, er hvert hefti þess
ekki nema að litlu leyti bund-
ið við staðinn Akranes. Þar
er að finna greinar um hin
margvíslegustu efni auk þátta
úr sögu Akraness, má þar til
uefna: Ævisögu Geirs kaup-
manns Zoega, síra Friðriks
Friðrikssonar og minningar-
greinar um marga merka
' brautryðjendur og athafna-
menn. Þar eru greinaflokkar
■ um ýmsar verstöðvar, svo sem
Vestmannaeyjar, Suðurnes og
Siglufjörð o.fl. staði. Þar er
sögð saga elliheimila lands-
ins, saga Reykjalundar, þar
sem einnig er stiklað á stóru
um varnir gegn berklaveik-
inni. Þættir úr sögu leiklistar
á íslandi og sögu Þjóðleik-
hússins. Þarna má finna
greinaflokka um heilbrigðis-
og menningarmál, bankamál,
kirkjumál
framfarir og framtíðarverk-
efni utan lands og innan.
Erindi mitt til Ólafs að
þessu sinni var einmitt að
hiðja hann að fletta upp fyrir
mig grein um ákveðið efni í
þessu merkilega riti, og með
hliðsjón af því sem nú hefur
verið sagt, þarf engan að
undra þótt það ætti sér stað.
Þetta var auðsótt mál, og
ég fann það sem ég var að
sækjast eftir og hafði not af
því. Öll er skrifstofa — vinnu-
herbergi — Ólafs full af bók-
um og bl"ðum, í hillum, á
borðum og í stöflum á gólf-
inu. Ég spurði hann hvað hinn
mikli fjöldi bréfabinda hefði
inn að halda. Hvort það væri
allt efni í skammir um okkur
sósíalista og átmatur fyrir
Morgunblaðið ?
Ólafur sagði skjótlega, að
það sæti ekki á mér að vera
að spila mig sósíalista, því að
það væri bara í nösunum en
ekki í praxis. Og enda þó
að Mogginn stæði hjarta sínu
nær en Þjóðviljinn, virtist
hann lifa góðu lifi án þeirra
lífgrasa er hann legði hon-
um til. Nei, Ólafur sagði að
allar þessar möppur, sem
væru nokkrir metrar á lengd,
og stórir staflar af öðrum
blöðum og sneplum, væri alit
saman gögn að þeim hluta af
sögu Akraness sem enn væri
óunnið úr, eða aðeins. í upp-
kasti.
Ýmislegt vissi ég um elju
Ólafs B. Bjömssonar, en er ég
auðgert — og láta hann nú
einu sinni mata Þjóðviljann,
en slá Moggann út, því að
langt er a.m.k. síðan Mogg-
inn hefur birt viðtal við Ólaf.
Frá 1916 hefur Ólafur
Bjnrnsson verið í fararbroddi
um atvinnu-„ menningar- og
framfaramál þessa bæjar og
hafa þau jafnframt verið aðal
verkefni hans. Það sem hann
þegar hefur afrekað á ritvell-
inum, og það sem felst í þeim
óunna efnivið sem hér var
nefndur, bendir því til, að
ekki hafi hann oft verið iðju-
laus, eða látið næðisstundirn-
ar ónotaðar. Ég bað því Ólaf
að lofa mér að bera upp við
hann nokkrar spurningar. Ól-
afur sagðist vera vanari því
að spyrja aðra spjörunum úr,
en hafa minni áhuga fyrir að
svara pólitískum spekulöntum.
Ég sagðist fyrst vilja beina
spurningum mínum að hans
aðal áhugaefni, og þá var
þetta auðvitað auðsótt mál frá
hendi Ólafs, enda er ’hann
alltaf ljúfur og léttur í máli.
Hér koma svo spurningarnar;
ITvenær hófust ritstörf þín?
Það fyrsta er nú vart hægt
að kalla því nafni. Ungmenna-
félag Akraness var stofnað
1910. Það gaf út skrifað blað
er hét Morgunroðinn. Ég
skrifaði dálítið í það og var
stundum í ritstjórn þess. Það
var um félagsmál og hugðar-
efni þessarar miklu hreyfing-
ar, og sjaldnast undir nafni.
Ég var snemma kvaddur til
ýmissa félagsmála og al-
mennra starfa, og það varð
til þess að ég skrif-
aði við og við um ákveð-
in mál í landsmálablöðin.
Stundum var ég beinlínis beð-
inn að skrifa um ákveðin efni
sem efst voru á baugi innan-
héraðs eða almennt.
Hver voru tildrög þess að
þii fórst að rita sögu
Akraness?
Mér þótti snemma vænt um
heimahagana og langaði til að
skyggnast um hin sögulegu
rök er að baki lægju. Ég fór
að grafast fyrir um ritaðar
heimildir, en þær voru fáar
finnanlegar. Ég leitaði á vit
viiiar míns og nágranna Ás-
mundar á Háteigi, sem var
einstakur fræðaþulur og stál-
minnugur, þótt ekkert festi
hann á pappír. Margt af því
sem Ásmundur sagði mér frá
fannst mér að ekki mætti
gleymast, lagði ég það vel á
rrunnið, og skrifaði sumt af
því niður. Þá komst ég yfir
erindi er Hallgrímur í Guð-
rúnarkoti flutti um lífið 4
Skaganum í 100 ár, en það
flutti hann í barnaskólanum
1889. Þetta var hið merkileg-
asta erindi, og er þar sagt
frá furðu mörgu í ekki lengra
máli. Mér þótti vænt um Hall-
grím, sem var merkilegur
maður og langt á undan sam-
tíð sinni. Mér þótti líka vænt
um þetta erindi, 1 upphafi
máls síns segir Hallgrímur
m.a. svo; eftir að hafa rætt
um sögulegan heimildaskort
að því er Akranes snertir:
„Þetta. frásagnarleysi er líka
eðlilegt, þvi hér hafa aldrei
búið neinir fyrirtaksmenn
hvorki í orði né verki — en
einstakir menn og þjóðirnar
hefja bæina og löndin. Sem
sagt, hafa aldrei í Skaganum
verið fram yfir miðja þessa
öld neinir menn, sem kveðið
hefur að. Enginn lærður mað-
ur, hvorki til munns né
handa, enginn embættismaður
búið þar, ekki svo mikið sem
presturinn, ekkert skáld, sem
plássið hefði getað borið
minjar um í bæjarrímu eða
formannavísum, eða nokkrar
ritsmíðar sem getandi sé“.
Þetta þótti mér miklar öfg-
ar og næsta ótrúlegt, að ekk-
ert væri um Akranes eða Ak-
urnesinga að seg.ja fram að
þessum tíma. Ýtti þetta sjálf-
sagt undir mig að kanna bet-
ur heimildir hér að lútandi.
Komst ég fljótt að því að
þetta var ofsagt, þótt á þessu
sviði væri ekki um auðugan
garð að gresja. Þá var og
fleira frásagnarvert frá síð-
ari hluta 19. aldar, en Hall-
grímur gat komið fyrir í sínu
ágæta erindi.
Hvernig var svo þessu tekið?
Það var misjafnt segir
Ólafur. Mér fannst flestir
vera áhugalausir um þessi
efni. Eins eg þeim kæmi þetta
ekkert við og það skipti engu
máli, hvorki fyrir nútíð eða
framtíð. Mér fannst margir
vera á máli Hallgríms, um að
hér hefði eiginlega aldrei neitt
gerzt sem í fráa 'gur væri fær-
andi. Einstaka menn og konur
fann ég þó sem voru brenn-
andi í andanum, og vildu allt
gera til þess að auðvelda mér
þetta starf og hvetja.
Það er kcniið út fyrsta bindi
af sögu Akraness? —
En hvað verða bindin mörg?
Já og 2. bindið er fullsett
og kemur út í haust.
Bindin verða að minnsta
ko-sti fimm, ef ég hef tækifæri
til að halda áfram. En ég
býst við að þau verði ekki
fleiri en tvö, vegna þess hve
salan í 1. bindinu hefur verið
lítil, því að út lítur fyrir að
of fáir einstakhngar hér og
þá ekki síður bæjarfélagið
hafi hug á að virða og
viðurkenna það verk sem hér
er verið að vinna. Ég anna
því ekki einn að halda áfram
að óbrej'tum aðstæðum.
Vr,r nokkr.r pror/. r.'.ðja hér?
Nei, hór var engin prent-
smiðja. A’.damé tamennirnir
hafa jó ekki verið alveg iðju-
lausir, svo að ýmsu hefur
þokað í áttina á því tímabili
sem þegar er liðið af öldinni.
Skriffinnskan hefur aukizt
mikið á þessari öld. Það er
margt sem nútíminn heimtar
að fært sé í form og letur.
Fólkinu hefur fjflgað mikið á
þessari öld. Bærinn fékk bæj-
arréttindi 1942. Menn r1>-í"*mdi
stóra drauma um framfíÝbæj-
arins á sjávarbakkamim. með
hið víðáttumikla býggilegá
land að baki.
Fyrst 1915 var stofnað hér
blaðfélag, og ég, þá tvítug-
ur að aldri, beðinn að veita
því aðalforstöðu. Því neitaði
ég algerlega, og mátti segja
að ekkert yrði úr framkvæmd-
um. Oftar var ymprað á þessu
við mig, en ég færðist alltaf
undan. í marzmánuði 1942
komu eftirtaldir fjórir menn
sér saman um að gera tilraun
til að hefja hér blaðaútgáfu:
Arnljótur Guðmundsson bæj-
arstjóri, Jón Ámason, Óðinn
Geirdal og ég. í þessu sam-
bandi taldi ég nauðsynlegt að
freista þess að fá hingað
prentsmiðju. Ég taldi og litl-
ar líkur til að það gæti borið
sig fjárhagslega með svo litlu
upplagi sem þáverandi Akur-
nesingar myndu kaupa af
slíku blaði.
Þegar í upphafi lofaði ég
að eiga þann eina hlut í þess-
ari útgáfu, að hafa jafnan tii-
tækan þátt úr sögu Akraness
í hvert blað. Þetta varð fljótt
vinsælt — utanbæjar og inn-
an. Það lifnaði smátt og
smátt nokkur áhugi fyrir hinú
sögulega efni. Ekki aðeins
Akurnesinga, heldur ýmissa ó-
viðkomandi og ókunnugra
manna, sem hafa sérstákan á-
huga fyrir mannfræði og
sögulegum fróðleik. Hafa vin-
'sældir og álit blaðsins nkk?
sízt byggzt á þessum þætti
þess.
Við brutumst í að fá
að prentsmiðju í okt'ber
1942. Átti Vilhjálmur S”an
Jóhannsson í Rvík nol'1'T’sr
gamlar vélar er hanr r'”iti
hingað og stofnsettu eft;’**^'ö-
ir menn Prenfverk Akr1’*•*"**«:
Svan, Arnl.iótur, Þorgeir TAs-
efsson og ég. I þessum vé’nm
var t.d. fyrsta hraðpre’*'*0 r*Qin
flutt var til landsms l.°"rt af
Birni Jónssyni, (föður S*rr':*’"»
Björnssonar forseta). ' >*ið
1945 kevpti Svan af r'-’'ur
prentsmiðjuna og flutti liani
aftur til Reykjavíkur.
Enn lifði blaðið Akranes og
mér fannst óhugsandi að
halda því lengi úti án þess
að hægt væri að prénta það
hér heima. Það eýndi sig
Framhald á 10. síðu.
Ekkert
gerir
sig sjálit
Viðtal við Ölaí B. Björnsson, rithöfund
og kvikmyndir , ,,
sá þetta varð ég fyrst forvit-
inn og ásetti mér nú að leika
á Ólaf — þótt ekki sé það