Nýi tíminn - 18.10.1960, Blaðsíða 2

2) — NÝI TlMINN — Þriðjudagnr 18. október 1960
ÍSLE.NZK, TUNGA
Ritstjóri: Ámi Böðvarsson.
123. þáttur 15. október 1960
Framburður oq fieirca
Sá þáttur móðurmálsins sem
snertir alla, jafnt lærðan pró-
fessor og þann sem aldrei lít-
ur í bók né blað, er fram-
burður þess. Að vísu er það
svo að framburður útvarps-
fyrirlesara og kennara skiptir
meira máli- til fyrirmyndar
öðrum en framburður þeirra
sem aldrei tala við neinn nema
vinnufélaga sína eða heimilis-
fólk. En báðir þessir aðilar
eiga sinn þátt í varðveizlu
móðurmálsins.
íslenzk tunga skiptist lítt í
íramburðarmállýzkur, hvort
sem miðað er við framburð,
beygingar eða orðaforða, og
það jafnvel svo að mállýzku-
munur getur ekki talizt vera
hér neinn í samanburði við
sum grannmálin eins og
norsku, sænsku eða dönsku.
Okkar mállýzkur eru minni.
Norðlendingi finnst það vera
málieysa þegar sunnlendingur
talar um hann afréttinn, því
að þar segir norðlendingurinn
hún afréttin og talar um að
„afréttin hafi verið smöluð“.
En báðir skilja þeir hvað hinn
segir. — Einstaka orð úr öðr-
um landshlutum skilur fólk þó
ekki, og finnst t.d. norðlend-
ingum furðulegt þegar sunn-
anmenn tala um tuðrótta vegi.
Kona úr Skaftafellssýslu fór
inn í kjötbúð í Reykjavík og
bað um grjúpán; afgreiðslu-
maðurinn hafði aldrei heyrt
nefnda slíka vöru og afgreiddi
ekki konuna, þó að úti í glugga
héngju bjúgp, en þau nefng
Skaftfellingar og fleiri grjúp-
án. — Þá þykir sunnlendingi,
austan Hellisheiðar að minnsta
kosti, það hið hlálegasta þeg-
ar norðanmenn — og fleiri —-
rugla saman kvölum og hvöl-
um, og ekki laust við að sum-
ir hafi hent gaman að Þjóðvilj-
anum þegar hann talaði um að
Eyjaíjörður væri orðinn „full-
ur af kvölum“. Venjulega
skilja menn sarrt hvorir aðra,
þótt framburði þeirra mismuni
ögn að þessu leyti.
Margsinnis hefur verið bent
á það, bæði hér og í öðrum
íslenzkuþáttum, að varðveizla
þjóðtungu er ekki tilfinninga-
mál einbert, heldur hreinlega
skylda hverrar kynslóðar við
eftirkömendur sína, að arfur-
inn frá kynslóð til kynslóðar
rýrni ekki, heldur vaxi. Smá-
þjóð getur yfirleitt ekki haldið
áfram að vprá til sem sér-
stök þjóð, ef hún glatar tungu
sinni og tekur upp mál ann-
arrar stærri þjóð'ár. Sá skerf-
ur sem nver smáþjóð getur
lagt til heimsmenningarinnar,
hverfur eins og dropi í haf,
ef hún hyggst sameina hann
skerfi stórþjóðar með því að
taka upp mál hennar. Og
heimsmenningin er ekki bara
finir bílar og kjarnorkuknúin
skip eða rafmagnsheilar og
spútnikar, heldur sá þroski
sem maðurinn getur aflað sér
fram yfir aðrar skepnur jarð-
arinnar. Sá þroski yrði óhugn-
anlega einhæfur, ef stórþjóð-
ir einar ættu að leggja hann
til, en málið er tjáningartæki
hverrar þjóðnr og hverrar kyn-
slóðar til að veita öðrum þjóð-
um og óbornum kynslóðum af
þekkingu sinni og reynslu.
Þetta er meginástæðan til að
varðveita og rækta móðurmál-
ið, auk þess tilfinningagildis
sem mál forfeðranna hefur fyr-
ir hverja þjóð er eitthvað veit
um sögu sína. Okkur getur mis-
sýnzt og við getum deilt um
hvað sé heppilegast til varð-
yeizlu og ræktar móðurmáls-
ins, en markmiðið hlýtur ætíð
að vera hið sama.
Ég minntist, í upphafi á að
framburðurinn væri sá þáttur
móðurmálsins er snerti alla
talandi menn. En hvernig sinn-
um við þessum þætti? Sann-
leikurinn er sá að um hann er
ekkert skeytt almennt; fæstir
móðurmálskennarar skipta sér
neitt af framburði nemenda
sinna, leggja heldur megin-
áherzluna á að kenna stafsetn-
ingu og málfræði, þótt vitað
sé að minnstur hluti nemenda
á skyldunámsstigi muni síð-
af láta nokkuð frá sér fara í
riti, en nær allir eiga eftir að
tala íslenzku í áratugi. Það
væri heppilegra fyrir þróun
íslenzkrar tungu að skólanem-
endur lærðu að tala skýrt án
þess að eðlileik málsins sé
spillt, heldur en þeir lærðu all-
ir að heiti vikudaganna á að
skrifa með litlum upphafsstaf
en ekki stórum.
Sökin í þessu efni er þó ekki
eingöngu íslenzkukennara, held-
ur þeirra opinberu aðila sem
sjá um menntun þeirra og und-
irbúning undir ævistarfið. í
reglugerðum er þó tekið fram
að áherzla skuli lögð á skýran
framburð í barnaskólum, en
ekki nánar tekið fram hvað
átt er við með því. Og aldrei
hefur neinn menntamálaráð-
herra gefið út neina reglugerð
til að ýta undir varðveizlu
eðlilegs og góðs framburðar á
íslenzkri tungu.
Meginatriði þess sem hér —■
hefur verið rætt er ýmsum
ljóst; að vandaður framburð-
ur hlýtur að vera meginþáttur
í rækt móðurmálsins. En á
þessu sviði hefur skort al-
mennar leiðbeiningar. Margir
reyna til dæmis -—■ til mótvæg-
is við þá framburðarlinku sem
breiðist m.a. út frá Reykja-
vík út um sveitir landsins —
að taka upp harðari fram-
burð á p,t,k en þeir eru upp-
aldir við, og fara þá skakkt að,
þannig að framburður þeirra
vewður ekki eðlilegur.
Á undan lina framburðinum
„sunnlenzka“ á p,t,k í orðum
eins og ,,sápa, láta, vaka“ (sem
sunnlendingar bera fram sá-ba,
lá-da, va-ga í linmælisfram-
burði) er sérhljóöið lengra en
Á Húsavík er
i slátrað nær
36 þás. f j á r
Fréttamaður Nýja tímana dvaldi á Húsa-
vik um síðustu helgi og kom þá m.a. í
faeimsókn í sláturhús Kaupfélags Þingey-
inga. Slátrun hófst þar 15. sept. og stend-
ur yfir til 18. oktcber. í allt er áætlað að
slátra tæplega 36 þúsund fjár og er slátr-
að daglega um 1100 fjár.
Það var laugardagur, og nú var verið að
slátra fé Mývetninga. Allir voru önnum
kafnir; skot kváðu við með stuttu milli-
bili. Skrokkarnir gengu mann frá manni
og enduðu að síðustu upp á krók eftir að
kvenfól'kið hafði skolað þá og hreinsað af
mikilli vandvirkni. Strákarnir voru að gant-
ast við stelpumar, en- eldra fólkið horfði
góðlátlega á; það man sína fyrri tíð. Ef
til vill hefur verið léttara • yfir fólkinu
þennan dag en aðra daga, þar sem það ætl-
aði á. sláturhússdansleik um kvöldið.
En fólkið talaði einnig um alvarlega
hluti. Einn mývetnskur hóndi sagði m.a.:
„Þú mátt segja þessum herrum fyrir sunn-
an, að við erum ekkert hrifnir af þessu
samningamakki þeirra.“ Aðrir, sem stóðu í
kring, tóku 'í sama streng. Einnig sögðu
þeir að þingeyskir bændur bæru þungan
hug til ríkisstjómarinnar og ekki væri
annað fyrirsjáanlegt en margir bændur
yrðu að bregða búi, ef svo héldi fram
sem horfði.
Maður, sem var að vinnu við að salta
gærur, sagði, að gærukaupmaður hefði
skrifað til Húsavíkur og boðið 80 krónur
fyrir kílóið af gráum gærum, en þær munu
vera í miklum metum utanlands. Gæran
er um 2,5 kíló, svo hátt verð er í boði.
Enda sagði maðurinn að nú væri svo kom-
ið að gæran væri orðin það verðmesta af
kindinni.
Ekki er gott að segja hvað bændur fá
fyrir meðaldilk, en ekki er fjarri lagi að
segja, að 15—16 k'ílóa lamb gefi af sér
350—380 krónur.
I ráði er að byggja nýtt og stærra
sláturhús á Húsavík, því tíminn sem fer í
að slátra er of langur og athafna- og
geymslurými of lítið.
Vonandi bæta myndirnar þessa stutt-
legn frásögn, en þær voru teknar þenn-
an sama dag.
■■BaBHHBMBHMHHBaHBKBBBHanHB!
í samsvarandi harðmælisfram-
burði Þegar svo sunnlendingur
tekur upp norðlenzkan p,t,k,
hættir honum til að bæta þess-
um hörðu hljóðum við langa
sérhljóðið sem fylgir linmæl-
inu, og niðurstaðan verður sú
að orðin slitna sundur i fram-
burði, svo að tilgréind dæmi
verða t.d. sá-pa, lá-ta, va-ka,
eins og hvert þessara orða sé
tvö orð. En í eðlilégum ‘fram-
burði harðmælis verða að sjálf-
söeðu ekki slík skil.
Ýmislegt fleira veldur erfið-
leikum þegar menn reyna að
taka tilsagnarlaust upp annan
framburð en, þeir eru aldir upp
við, en það verður ekki frekar
rakið hér að sinni.
S|@ endyrvearpssföðvar fekn-
esr í nofkun ó Ausfuríandi
Ríkisútvarpið er um þessar
mundir að taka í notkun sjö
r.ýjar endurvarpsstöðvar, auk
aðalstöðvarinnar á Vatnsenda-
hæð við Reykjavík.
I Truflanir hafa lengi undanfarið
verið á hlustun víða á Austur-
landi af völdum erlendra stöðva
og hefur útvarpið leitað ýmsra
ráða til úrbóta. Nú á að vera
bót ráðin á þessu með samvinnu
Landssímans og útvarpsins.
Landssíminn hefur látið út-
varpinu í té rásir til flutnings
á útvarpsefni fr-á Reykjavík og
að Höfn í Hornafirði og Eiðum
og í sjö kauptún eystra, og þar
hafa nýju endurvarpsstöðvarn-
ar verið reistar. Það eru 50
watta stöðvar, og eru þessar:
Djúpivogur 1484 krið/sek 202 m
Breiðdalsv. 1412 “ - “ 212 m
Stöðvarfj. 1545 “ “ 194 m
Fáskrúðsfj. 1484 “ “ 202 m
Reyðarfj. 1520 “ “ 197,4
Eskifj.. 1510 “ “ 198 m
Neskaupst. 1412 “ “ 212 m
(Frá Ríkisútvarpinu).