Nýi tíminn - 18.10.1960, Blaðsíða 4

4) — NÝI TlMINN — Þriðjudagur 18. október 1960
Framburðarkennsla í skólum
Athugasemdir v/'ð miSvikudagsgrein
Miðvikudaginn 28. f.m. birt-
ist í Tímanum greinarkorn
um íslenzkan framburð eftir
Ævar R. Kvaran leikara.
Nefnist greinin Mælt mál.
Telur höfundur óreiðu ríkja
í framburðarmálum okkar og
átelur í því sambandi skóla-
ana og íslenzka málvísinda-
menn. Kemur hér fram áhugi
leikarans á mæltu máli, og
er grein hans að þvi leyti
lofsverð. Á hinn bóginn virð--
ist hann ekki hafa hirt um
að afla sér nauðsynlegrar
þekkingar á máli því, er hann
tók til meðferðar, enda er
greinin gloppótt og gefur
ranga hugmynd um skerf
skólanna og ýmissa annarra
til framburðarmálanna. Skulu
því hér gerðar nokkrar at-
hugasemdir.
Leikarinn virðist gera ráð
fyrir að fagur framburður sé
ekki kenndur „í einum ein-
asta skóla á íslandi." (Leik-
iistarskólar ekki undanskild-
ir!) Hér er mikið fullyrt, og
maður skyldi ætla, að grein-
' arhöfundur hafi náin kynni
af starfi skólanna. Ekkert í
grein hans bendir þó til þess.
Þvert á móti virðist forsenda
þessarar staðhæfingar vera
sú ein, að Ævari hafi ekki
verið kenndur framburður, þá
er hann var í skóla endur
fyrir löngu.
Eg skal fúslega játa, að ég
geri ráð fyrir, að sumir kenn-
arar sinni framburðarkennslu
of lítið. Hinu er tilgangslaust
að neita, að mikil framburð-
nrkcnnsia fer fram i öllum
barnaskólum í sambandi við
venjulegt lestrarnám. Hvert
barn, sem lærir að lesa skýrt
og greinilega með þe:m fram-
burði, sem íslenzk alþýða hef
ur varðveitt um aidir, hefur
notið tilsagnar í fögrum
framburði, svo framarlega
sem íslenzk tunga má kallast
fögur. Þetta er aðalatriði
málsins þótt hinu megi ekki
gleyma, að lítils háttar mun-
ur er á framburði fólks eftir
’andshiutum og að sum fram-
burðarafbrigði eru óæskileg,
jafnvel röng. Er þá einkum
um að ræða hljóðvilluna
(flámælið). Hafa kennarar
löngum strítt við þennan
:iv:mleiða málgalla, einkum í
-tafsetningarkennslunni, en
hin síðari ár hefur við'eitni
kennara beinzt meira og
n'.eira að því að le:ðrétta
framburðinn, því að reynsla
hefur sýnt, að það er kleift,
ef rétt er að unnið. Skal nú
vikið að þessu nokkru nánar.
Eftir að dr. Björn Guð-
finnsson hafði lokið fram-
burðarrannsóknum sínum
hafði hann námskeið í hljóð-
fræði og framburðarkenns!u
fyrir barnakennara í Reykja-
v!k. Nýmskeið þetta var mjög
vel sótt og hafði mikil áhrif.
Hófust a.m.k. sumir skólar í
Reykjavík þegar handa um
útrýmingu flámælis með
sk'pulegri aðgerðum en áður.
Veit ég um svipaða starfsemi
víðar, t.d. við Barnaskóia Ak-
ureyrar. í Laugarnesskólan-
um í Reykjavík hafa um
margra ára skeið öll 9 ára
börn verið hljóðkönnuð og
þeim þeirra, sem hljóðvillt
hafa reynzt, kenndur réttur
framburður, en einnig haft
eftirlit með 10, 11 og 12 ára
börnum sem alast upp við
flámæli í heimahúsum. Hefur
mikill árangur orðið af þessu
starfi, og almennt mun flá-
mælið nú talið á undanhaldi,
en á því vantar þó nákvæma
rannsókn. 1 nýrri námsskrá,
sem menntamálaráðuneytið
gefur út, er kennurum fyrir-
skipað að leiðrétta hljóðvillu
ef þörf gerist, enn fremur eru
þar auknar kröfur um talæf-
ingar og framsögn.
En vikjum nú að annarri
samræmingu framburðar. Á
árinu 1955 lét fræðslumála-
stjórnin taka saman reglur
um íslenzkan framburð. Unnu
málfræðingar að samningu
þeirra í samráði við Heim-
spekideild Háskólans. Hér er
ekki hægt að birta þær regl-
ur í heild né rekja til hlítar,
en eftirfarandi meginatriði
mætti nefna:
2y grein hljóðar svo:
Rangur framburður er
hljóövilla (flámæli) og skal
vinna á móti henni af alefli.
3. grein: Réttur telst ann-
ar framburður íslenzkur, þó
að mismunandi sé eftir hér-
uðum, enda sé hann vandað-
ur og eðlilegur.
4. grein: Meðal þeirra fyr-
irbrigða, sem teljast til rétts
framburðar, sbr. 3. gr., eru
sum æskilegri en önnur:
a) Harðmæli hljóðanna p,
t, k, á eftir löngum sérhljóð-
um er æskilegra en linmæli.
b) Æskilegri framburður er
hv en kv í upphafi orða, þar
sem svo á að vera samkvæmt
venjum og uppruna málsins.
Þessar greinar, sem hér
voru tilfærðar, miða í sömu
átt og tillögur Björns Guð-
finhssonar um samræmingu
framburðar, þótt hér sé
skemmra gengið. Eigi að sið-
ur er hér grundvöllur, sem
byggja má málvöndunarstarf-
semi á. Skiptir þá auðvitað
meginmáli, að allir þe'r, sem
aðstöðu hafa til að móta
framburð almennings leggist
á eitt.
Ef breyta skal framburði
fóiks, er áreiðanlega bezt, að
það sé gert á unga aldri.
Þetta kemur því í hlut barna-
kennara, svo að þeir verða
að hafa alltrausta undirstöðu-
þekkingu á íslenzkum fram-
burði.
I Heimspekideild Háskóla
Islands ' (íslenzkudeilil) er
hljóðfræði (fonetik) sérstök
grein, sem stúdentar taka
próf í. Svo er og í Kenn-
araskólanum, og eru kennara-
nemar látnir æfa harðmælis-
framburð og hv-framburð auk
réttmælisframburðar og
ganga undir framburðarpróf.
Hefur nú verulegur hluti
bæði eMri og yngri kennara
í landinu sæmilegan grund-
völl til að byggja framburðar-
kennslu á.
En hyggjum nú aftur að
áðurnefndri Tímagrein. Á
einum stað víkur Æ.R.K. að
erlendum stúdentum, er vilja
læra íslenzku, og segir svo:
„Það er satt að segja ekki
efnilegt fyrir erlendan stúd-
ent, sem kemur hingað til Is-
lands til þess að læra að tala
málið. Af kennslubókum í ís-
lenzku fyrir útlendinga er
tæplega um annað að ræða
en bók dr. Stefáns Einarsson-
ar annarsvegar og hinsvegar
bók Sigfúsar Blöndals bóka-
varðar. lEn guð hjálpi þeim
stúdent, sem ætlar að notfæra
sér báðar bækurnar, því að
þá Stefán og Sigfús greinir á
um aðalatriði þessa máis.
Hefur hvor sinn framburð.
Er þetta gott dæmi um ó-
samræmið og óreiðuna, sem
ríkir í þessum éfnum á Is-
landi.“
Hér er sýnilega verið að
reyna að tala strítt. Og þetta
hefðu verið orð í tíma töluð
fyrir rúmum áratug. En seint
á 5. tug þessarar aldar var
hafizt handa um að bæta úr
þessu. Var það gert með út-
gáfu linguaphone-námskeiðs í
íslenzku, sem nú er fáanlegt
hér og hefur raunar verið um
nokkurra ára skeið. Þetta eru
16 hljómplötur með íslenzk-
um texta, sem lesinn er með
samræmdum framburði sam-
kvæmt framburðartillögum
Björns Guðfinnssonar, og
æfði hann lesarana. Er
textinn prentaður í meðfylgj-
andi kennslubók.
Þetta var hið þarfasta
framtak, og þeir sem að því
stóðu e'ga meiri þakkir skild-
ar en svo, að maklegt sé að
að láta eins og ekkert hafi
gerzt. Og í annan stað má
geta þess, að.; Háskóli-; Islan^s
hefur í mörg ár haldið uppi
kennslu í íslenzku fyrir .er-
lenda stúdenta og valið til
þess hina hæfustu menn.
Þeir, sem kynnu að vilja
breyta framburði sínum til
samræmis við tillögur mál-
fræðinga, ættu ekki að gera
það án tilsagnar sérfróðs
manns. Af hv-framburði eru
til ýmis afbrigði misfögur.
Við heyrum stundum hv í
orðum eins og hver borið
fram með sterkum ú-keim,
svo að jafnvel nálgast enskt
w. Þessa afkáraskapar gætir
einkujpi i fraraburði þeirra,
sem hafa verið að reyna að
temja sér, 1(hv-fraraburð, en
ekki notið réttrar tilsagnar.
Loks vil ég endurtaka, að
fagur má framburður svo að-
eins kallast, að hann sé
skýr, eðlilegur og tilgerðar-
laus, áherzlur séu réttar og
málhreimur íslenzkur, þ.e.a.s.
alþýðumál eins og það gerist
bezt. Til þess hafa íslenzkir
málfræðingar löngum sótt í
leit sinni að réttmæli í víð-
tækri merkingu.
Ósliar Halldórsson.
Fjárlögin íögð fyrir Alþingi
Framhald af. 12. síðu.
næsta .ári 168 milljónum
króna.
Minnkandi innflutningur
veldur skatttekjulækkun
f annan stað kemur í ljós, að
áætlaðar tekjur af verðtolli,
söluskatti af innfluttum vörum
og Jeyfisgjöldum af bifreiðum
lækka verulega vegna þess, hve
dregið hefur úr innflutningi við
gengisfellinguna. Þannig lækkar
verðtollurinn um 21,4 milljónir
niður í 343,6 milljónir króng,
söluskatturinn um 9 miiljónir
niður í 148 millj. króna og leyf-
isgjöldin um 22 milljónir niður
í 31 millj. króna. Sýnir þessi
lækkun á áætluðum skatttekj-
um glöggt, að samdráttur í inn-
flutningnum hefur orðið meiri
en sérfræðingar rikisstjórnarinn-
ar gerðu ráð fyrir og þar af
leiðandi tekjur ríkissjóðs þeim
mun Vninni.
Árangurslitar sparn-
aðarráðstafanir
í athugasemdum við frum-
varpið segir ,að reynt hafi verið
að lækka útgjöld eftir þvi, sem
kostur hafi verið og hafi árang-
ur þeirrar viðleitni orðið sá, að
10 af 14 útgjaldaliðum fjárlaga
lækki um samtals 22 miUjónir
króna. Virðast fjármálaspeking-
ar ríkisstjórnarinnar ekki sér-
lega glöggskyggnir á sparnaðar-
leiðir fyrst árangurinn er ekki
meiri en þessi. Á móti þessum
sparnaði hækka aðrir útgjalda-
iiðir verulega, einkum félags-
málaliðurinn, sem hækkar um
55.6 milljónir króna, mest vegna
aukinna útgjalda vegna fjöl-
skyldubóta, sem nú verða í gildi
allt árið.
Kaupia
Nýja tíirann
npswmsat ioki

Sýningarsal Náttúrugripa-
safnslns í Landsbókasafns-
húsinu við Ilverfisgötu hef-
ur nú verið lokað, þar sem
Landsbókasafnið þarf nauð-
synlega á öllu húsrými sínu
að lialda. Þeim sýningargrip-
um, sem enn eru nýtilegir,
verður til bráðabirgða kom-
ið fyrir í geymslu, en jafn-
framt er unnið að uppsetn-
ingu nýs sýningarsafns í
húskynnum Náttúrugripa-
safnsins að Hverfisgötu 11S.
Samkvæmt upplýsingum
f«'á starfsmönnum Náttúru-
gripasafnsins þarf að safna
fleslum sýningargripum úr
dýraríkinu að nýju og seija
þa upp og verður hið nýja
sýningarsafn af þeim sökum
vart opnað almenningi fyrr
en eftir tvö ár.
Myndin var tekin í liin-
um gamla sýningarsal Nátt-
urugripasafnshis í gær, er
s*arísmenn safnsins voru
önnum kafnlr við að undir-
búa flutninginn, dus'a ryk
af safngripum c," flokka
o.s.frv. Á myndinni sést
Kristján Geirmundsson liand-
leika myndarlega skjald-
böku. (Ljósm. Þjóðv. A.K.).
H
H
IH
ia
B
H
m
a
a
H
a
K
M
M
M
M
ra
K
H
M