Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.1991, Blaðsíða 2

2
Manntalið 1910
Manntalið 1910 hefur inni að halda margvíslegar upplýsingar umfram það, sem
menn eiga að venjast í hinum útgefnu manntölum 1703, 1801, 1816 og 1845. Á
öllum þessum manntölum er getið heimilis manna (auk heimilishrepps eða
sóknar), nafns, aldurs, hjúskaparstéttar og stöðu manna (þ.e. starfs og/eða fjöl-
skyldustöðu). Manntalið 1845 getur ennfremur um fæðingarsókn hvers og eins (og
gilti sú regla óbreytt í öllum aðalmanntölum til og með 1901),! en í manntali 1816
var reyndar getið fæðingarbæjar hjá velflestum.2
Þegar manntalið 1910 er borið saman við þetta, kemur í ljós, að þar er mun
meiri upplýsingar að finna. Manntalið tilgreinir ekki einfaldlega aldursár manna
eins og öll eldri manntöl gerðu, heldur gefur upp fæðingardag og -ár, fæðingar-
hrepp og -sókn (og stundum fæðingarbæ), ennfremur hvaða ár viðkomandi hafi
síðast flutt og frá hvaða bæ (og úr hvaða sókn) hann fluttist þá. Þá er hér getið
giftingarárs viðkomandi, ennfremur dánarárs maka (ef við á). Loks er þess getið,
hve mörg börn viðkomandi hefur átt, þegar manntalið er tekið (1. des. 1910), og er
þeim skipt í tvo dálka, þ.e. getið fjölda lifandi barna og látinna. Auk þessa eru
stundum athugasemdir um menn, en sumar þeirra, einkum þær sem snerta
heilsufar viðkomandi fólks, verða ekki hafðar með í útgáfu manntalsins, og er það í
samræmi við núgildandi reglur um meðferð opinberra gagna um einkahagi
manna.
Til viðbótar við áðurgreindar upplýsingar í manntalinu 1910 verður skotið
inn í útgáfuna tveimur utanaðkomandi upplýsingaratriðum um hvern og einn,
þ.e. "leiðréttum fæðingartíma" og (þar sem það á við) dánardegi manna. Þar sem
upplýsingar um fæðingardag og -ár eru ekki alltaf réttar á manntalinu, hefur reynzt
nauðsynlegt að yfirfara prestsþjónustubækur og bera þær saman við manntalið.
Hefur það starf farið fram á löngu árabili hjá Erfðafræðinefnd. Þó þykir ekki rétt að
þurrka út eða sniðganga uppgefinn fæðingardag og -ár á manntalinu, enda gerir
Þjóðskjalasafn, sem fer með útgáfurétt þessara skjalaheimilda, það að skilyrði fyrir
framsali útgáfuréttarins, að manntalið sé prentað með þessum upplýsingum. Því
verður þar birtur bæði "fæðingartími" [þ.e. skv. manntalsskjölunum] og "leiðréttur
fæðingartími". - Dánardögum hefur svo einnig verið bætt við upplýsingar
manntalsins af starfsmönnum Erfðafræðinefndar, og er þá byggt á kirkjubókum og
upplýsingum frá þjóðskrárdeild Hagstofu íslands. Eru þær viðbótarupplýsingar afar
mikilsverðar bæði í ættarrannsóknum og t.a.m. í rannsóknum á lífaldri manna (t.d.
með samanburði milli sýslna o.s.frv.).
Endanleg ákvörðun hefur enn ekki verið tekin um uppsetningu mann-
talsins 1910 í prentun þess, þ.e.a.s. hvað varðar niðurröðun upplýsingaratriða og
einkum snið á blaðsíðu(m) - t.d. hvort hvert heimili taki yfir eina blaðsíðu eða
tvær. En dæmi um hugsanlega niðurskipan efnisins er að finna á meðfylgjandi
blöðum [sleppt hér; var dreift á síðasta félagsfundi]. Tekið skal fram, að leturstærð,
leturgerð og dálkastærð getur orðið með öðru móti en þar er sýnt. Einnig skal hér
að lokum minnt á, að auk ofangreindra upplýsinga um hvern íbúa landsins á
manntalinu verður þar sagt frá húsakosti þeirra, með lýsingu á vistarverum hvers
1 Regluleg aðalmanntöl hófust 1835 og voru á 5 ára fresti til 1860, en eftir það yfirleitt á 10 ára fresti.
2 Þetta manntal, 1816, er að vísu dálítið sér á báti, þar sem það var ekki tekið að tilhlutan veraldlegra
yfirvalda, heldur kirkjulegra, og var því ekki safnað saman í eina skjalageymslu í Kaupmannahöfn
eins og aðalmanntölunum, heldur varðveitt þar sem það var upphaflega tekið, fremst í prests-
þjónustubók (eða djáknabók) hverrar sóknar og geymt í sóknunum, unz tekið var að safna þessum bókum
saman og flytja þær í skjalasafn klerkdómsins í Landsskjalasafni (sem nú heitir Þjóðskjalasafn).