Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.2002, Qupperneq 4

Fréttabréf ættfræðifélagsins í janúar 2002
Prédikunarstóll frá Bæ á Rauðasandi.
blaðskreyti gefur litlar vísbendingar. Þetta verk er
heimatilbúið, að því er virðist.
Þegar eigendur Bæjar á Rauðasandi, seldu safninu
stólinn 1888, þá skráði Sigurður Vigfússon,
umsjónarmaður safnsins, gripinn inn í Þjóð-
minjasafnið með þeirri umsögn eða lýsingu, að hann
hafi verið málaður af bónda er bjó á Látrum í Rauða-
sandshreppi, Barðastrandarsýslu. Hafi bóndinn
steinað (málað) stólinn með þeim efnum, er hann þar
fékk.1 Löngu síðar endurskráði Matthías Þórðarsson
þjóðminjavörður allar skrár Þjóðminjasafnsins, sem
ekki höfðu verið gefnar út á prenti. Matthías lýsti
stólnum mun ýtarlegar og bætti við í lokin: Stóllinn
er eftir Jón Greipsson (f. 1564?) frá Haugi, Greips-
sonar, prests á Snæfjöllum Þorleifssonar prests á
Reykhólum, Bjömssonar sýslumanns Þorleifssonar
hirðstjóraOg vitnar Matthías í Sýslumannaæfir
Boga Benediktssonar.2 3 Þó að þetta sé eina heimildin
sem við höfum sé ég ekki ástæðu til að véfengja
hana. Við höfum engar aðrar vísbendingar.
Björn sýslumaður Magnússon prúða gæti hafa
látið smíða predikunarstólinn í tilefni af brúðkaupi
sínu og seinni konu sinnar, Helgu, dóttur Amgríms
lærða, sem einmitt stóð það ár 1617. Engin önnur
verk eru þekkt eftir Jón Greipsson og ekkert er vitað
um hvar hann hefur lært að beita hnífi og litum eða
hvort hann hefur yfirleitt lært eitthvað formlega til
þess. Utskurðurinn á líkneskjunum er fremur stirður
en þó haganlega gerður. Myndefnið er hefðbundið,
þ. e. að prýða predikunarstóla með höfundum guð-
spjallanna, - og rósaflétturnar og vafningurinn
bendir til þekkingar á gömlum íslenskum skreyti-
hefðum.
En hver var þessi bóndi á Haugi á Hjarðamesi,
Jón Greipsson? Var hann sigldur? Átti hann eitthvað
undir sér? Þegar maður fer að sökkva sér niður í
ættfræðina, þá sér maður að þeir eru skyldir Jón
bóndi og Björn sýslumaður, að vísu mjög langt aftur.
Jón var prestssonur frá Snæfjöllum. Greipur faðir
hans var fátækur prestur (f. 1530), en Þorleifur (f. um
1500) faðir Greips var prestur á Reykhólum. Um
hann er sagt: „manna hagastur, en undarlegur í
háttum“. Bjöm faðir hans (f. um 1470, á lífi 1544)
var bóndi á Reykhólum, átti með öðrum orðum
Reykhóla, sonur Þorleifs hirðstjóra (f. 1430, d. um
1486). Sá Þorleifur var sonur Björns Þorleifssonar,
hirðstjóra, sem aðlaður var, dóttursonur Björns
Jórsalafara. Þrátt fyrir þennan ættboga er erfitt að
finna heimildir um Jón Greipsson, á Haugi. Hannes
Þorsteinsson segir stuttlega frá Greipi föður Jóns í
Æfum lærðra manna. Hannes segir að Greipur hafi
verið laungetinn sonur séra Þorleifs Bjömssonar á
Reykhólum. Ennfremur getur hann aðeins eins sona
afkomenda Greips, enda eru þetta „Æfir lærðra
manna“ og Jón komst ekki í þá tölu. Páll Eggert
Olason getur líka aðeins um Jón sem son séra Greips,
og þar er hann hann kallaður smiður.’ Guðbrandur
Jónsson nefnir hann „billedskærer" í „Nogle
oplysninger om tre islandske adelsslægter.“ Jón
hefur því verið stórættaður, hvað sem veraldlegum
auði leið. Greipur faðir hans kvæntist dóttur séra
Halldórs Gunnlaugssonar prests að Snæfjöllum og
fékk brauðið eftir hann um 1570. Staður á
Snæfjöllum taldist rýrt brauð. Þannig að Greipur
nýtur ekki föðurarfleifðar sinnar. Hann hefur kvænst
að brauði (prestsembætti) norður á Snæfjöllum. Jón
er þar fæddur, en hefur síðar fengið ábúð á Haugi,
eða Auðshaugi við Breiðafjörð.
1 Aðfangabók Þjms. 1888.
: Bogi Benediktsson, Sýslumannaæfir II, s. 596.
3 Páll Eggert Ólason, íslenzkar æviskrár II s. 96.
http://www.vortex.is/aett
4
aett@vortex.is