Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.2010, Blaðsíða 9

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í febrúar 2010
Guðmundur Sigurður Jóhannsson:
UM ÆTTIR FORELDRANNA
Eiðsstaðaætt er rakin frá hjónunum Jóni Bjarnasyni
og Sesselju Sigurðardóttur sem bjuggu á Eiðsstöð-
um í Blöndudal um aldamótin sautján hundruð. Jón
tíundaði fjögur hundruð lausafjár árið 1702. Þegar
Jarðabók Arna Magnússonar og Páls Vídalíns var tek-
in í Svínavatnshreppi árið 1706 var búfé Jóns 2 kýr, 1
kvíga mylk, tvævetur, 1 kvíga veturgömul, 1 kálfur,
58 ær, 12 sauðir tvævetrir og eldri, 10 sauðir vetur-
gamlir, 24 lömb, 2 hestar, 3 hross, 1 foli veturgamall
og 1 unghryssa. Jón var þingvitni á manntalsþingum
að Svínavatni 23. apríl 1720, 29. apríl 1721 og 4.
maí 1723. Hann má þá vel hafa verið vikinn burt frá
Eiðsstöðum, því árið 1720 er nefndur „Sveinn Eiríks-
son búandi að Eiðsstöðum í Svínavatnsþingssókn.“
(Dómab. Hún. 28. maí 1720). Virðist ósennilegt, að
þeir hafi búið í tvíbýli á Eiðsstöðum, þótt ekki sé það
útilokað. Af heimildum má ráða, að Jón hafi gegnt
hreppstjóraembætti í Svínavatnshreppi á efri árum.
Eiðsstaðaættin fær eftirfarandi vitnisburð hjá Magn-
úsi Björnssyni fræðimanni og sagnameistara á Syðra-
Hóli á Skagaströnd: „Þar hafa verið greindarmenn
margir, búmenn góðir, efnaðir sumir og gættu vel
fengins fjár. Þeir voru margir athugulir og rösuðu ekki
um ráð fram, engir yfirborðsmenn og gjarnt að búa að
sínu. Ekki ber þar mikið á lærdómsmönnum og enn
síður skáldum, en fróðir voru þeir sumir, minnugir og
sögðu vel frá.“ (Hrakhólar og höfuðból, bls. 201).
Guðlaugsstaðaætt er rakin frá hjónunum Birni
Þorleifssyni og Olöfu Sigurðardóttur sem bjuggu á
Guðlaugsstöðum í Blöndudal um aldamótin sautján
hundruð. Afkomandi þeirra hjóna, Magnús Björnsson
á Syðra-Hóli, greinir frá lífshlaupi Bjöms á eftirfar-
andi hátt: „Séra Þorleifur faðir hans sendi tvo syni
sína í skóla og ætlaðist til að þeir yrðu lærðir menn.
Jón yngri, sem var sex áram eldri en Björn, fór í
Hólaskóla, en ekki varð nám hans þar langt. Hann
leiddist út í að fást við fjölkynngi, eða að minnsta
kosti féll á hann galdragrunur, sem varð til þess, að
honum var vikið úr skóla. Þá var Gísli Þorláksson
biskup á Hólum. Hann var sem fleiri lærðir menn á
þeim dögum hjátrúarfullur og galdrahræddur og vildi
ekki láta svo illt sæði og fjölkynngi ávaxtast á staðn-
um og í skólanum. Þetta tilvik varð þó ekki til að
standa Jóni fyrir öllum frama, því að hann varð góður
bóndi og lögréttumaður, sem fyrr segir, og meira að
segja ráðsmaður á Hólum um hríð.
Björn er sagt að færi í Skálholtsskóla, er hann hafði
aldur til. Þótt skemmra væri að sækja í Hóla mun það
hafa ráðið, að ávirðing Jóns bróður hans hefur ekki
verið talin til meðmæla þar. Hefði það mátt verða
Birni til varnaðar og hvöt til að sneiða hjá því skeri,
er Jón steytti á. Hnýsnin hefur verið rík í þeim bræðr-
um báðum og kannske kynfylgja. Hann fór óvarlega
með galdrastafi og féll svo sterkur grunur á hann um
fjölkynngisbrögð, að honum var vísað úr skólanum,
ásamt þrem öðrum nemendum, 1677 eða 1678. Hefur
Björn þá verið kominn yfir tvítugt og langt kominn
með námið. Utséð var nú um það, að Björn yrði prest-
ur. Hann gerðist þá sveinn Guðbrands sýslumanns
Þorlákssonar biskups, Skúlasonar, er þá hafði umboð
Hólastaðar í Skagafirði austanverðum og bjó í Vall-
holti. Hann var góðmenni, en lítill skörungur og eng-
inn fjárgæslumaður. Hjá honum var mannmargt heirn-
ili. Þar var vistum stúlka sú, er Ólöf hét Sigurðardóttir
... Björn gerði Ólöfu barn og fékk hennar síðan.... Þau
bjuggu á Guðlaugsstöðum búskap sinn allan og átti
Björn jörðina, en Þórunn systir hans skika á móti hon-
um. Hefur jörðin jafnan síðan verið í ætt hans og alla
tíð þótt með betri jörðum. Björn var gildur bóndi og
virðingamaður. Hann var tvívegis lögsagnari Lárusar
Gottrup sýslumanns á Þingeyrum, en ekki hlaut hann
hrós í því starfi og hélt því stutt. Virðist ekki hafa
verið mjög vinsæll, að því er ætla má, líklega ágjarn
og yfirgangssamur.“ (Feðraspor og fjörusprek, bls.
43-44). Við þessa frásögn er því að bæta, að sam-
kvæmt ættatölum var Birni vikið úr skóla bæði á Hól-
um og í Skálholti vegna galdraáburðar. (Ættatölub.
Jóns Espólíns, 1177; Ættatölub. Jóns Halldórssonar,
135; Ættatölub. Steingríms Jónssonar, 2091).
Af heimildum má ráða, að Björn hafi gegnt hrepp-
stjóraembætti í Svínavatnshreppi á miðjum aldri.
Hann undirritaði ásamt fjórum öðrum manntalsskýrslu
úr Svínavatnshreppi hinn 3. júní 1703 og ásamt ein-
um öðrum jarðabókarskýrslu úr hluta Bólstaðarhlíð-
arhrepps hinn 6. nóvember 1708. Björn tíundaði sjö
hundruð lausafjár árið 1700, en tíu hundruð lausafjár
árið 1702. Þegar Jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalíns var tekin í Svínavatnshreppi árið 1706 var
búfé Björns 3 kýr, 1 kvíga tvævetur, mylk, 2 naut þre-
vetur, 1 naut veturgamalt, 1 kálfur, 88 ær, 40 sauðir
tvævetrir og eldri, 48 sauðir veturgamlir, óvísir, 50
lömb óvís, 7 hestar, 4 hross, 2 folar veturgamlir, og 1
fyl. Björn var lögsagnari í Húnavatnssýslu árin 1708
og 1710 og er getið á Alþingi seinna árið. Hann bar
vitni um landamerki jarðanna Óss og Saura í Nesjum
árið 1720, en hin síðarnefnda hafði um tíma verið í
eigu föður hans. (Dómab. Hún. 23. apríl, 29. og 30.
maí 1720). Hann var þingvitni á manntalsþingi að
Svínavatni 29. apríl 1721. Auk ábúðarjarðar sinnar,
Guðlaugsstaða, átti hann hálfa jörðina Gauksstaði á
Skaga og part í jörðinni Torfalæk á Ásum.
Merkurætt er rakin frá hjónunum Jóni Jónssyni og
Guðríði Hannesdóttur, sem bjuggu á Stóru-Mörk á
Laxárdal frernri á fyrri hluta átjándu aldar. Ættatöl-
ur herma, að Jón hafi verið skagfirskur að uppruna.
(Ættatölub. Ólafs Snóksdalíns, 337). Fræðaþulurinn
Gísli Konráðsson í Flatey á Breiðafirði getur Jóns á
eftirfarandi hátt í þætti af Þorvarði presti Bárðarsyni á
http://wwvv.ætt.is
9
aett@aett.is