Foreldrablaðið - 01.05.1952, Side 5

tel æskilegt, að allir kunni sem mest í
þeim, en þarflaust sýnist mér það mörg-
um eigi að síður. Segja má raunar, að
nemandinn hafi óbeinlínis margvíslegt
gagn af að ná tökum á þessum fræðum,
en það gildir ekki síður um önnur við-
fangsefni, sem hefðu um leið meira hag-
rænt eða siðferðilegt gildi.
Böm eru fróðleiksfús og athafnasöm.
Þau vilja læra, þau vilja taka á öllum
kröftum við nám og starf, ef allt er með
felldu. Því er ástæða til að efast um, að
sú fræðsla eigi rétt á sér, sem barn not-
færir sér ekki af frjálsum vilja. Sá grun-
ur vaknar, að annaðhvort sé óheppilegt,
viðfangsefnið eða kennsluaðferðin —
nema axmað sé að, t. d. heilsa bamsins
eða heimilisástæður, sem þá er brýnni
þörf að bæta úr en að knýja barnið til
náms. Sumir halda, að með þessu sé átt
við, að ekkert nám eigi rétt á sér nema
það sé skemmtilegt, það sé leikur. En
það er mikill misskilningur. Börn geta
engu síður en fullorðnir leyst af hendi
óskemmtilegt verk af eigin hvötum. Sumt
þarflegt nám hlýtur alltaf að vera leiðin-
legt einhverjum, sem engu að síður vilja
tileinka sér það og hafa þess full not. Ef
barn vill læra grein, þrátt fyrir að því
leiðist hún, er það því aðeins holl áraun,
sem að vísu þarf að stilla í hóf. En skyld-
an býður þeirri hættu heim, að barninu
finnist námið — að minnsta kosti hið
leiðinlega nám — stundað öðrum til þægð-
ar, og sú afstaða er rót margs ills. Nauð-
ungarvinna er eitt ljótasta orð tungunn-
ar, og vel mætti okkur vera ljóst, að hún
er háskalegri börnum en fullorðnu fólki.
Russell segir í bók sinni, sem áður var
vitnað í:
„Leiðinlegt verk, sem nemendunum er
þröngvað til að gera af kennaranum, er
afleitt, en leiðinlegt verk, sem nemandinn
tekur sér fyrir hendur af frjálsum vilja
og gerir að metnaðarmáli sínu, er verð-
mætt, ef það lendir ekki í öfgar“.
Sannast sagna rennum við svo blint í
sjóinn um það, hvað verða muni hverj-
um einum til mestrar farsældar, að okk-
ur er skylt að fara mjög varlega á þeirri
braut að „hafa vit fyrir“ öðrum og þvinga
þá til hlýðni, þótt það sé í góðu skyni
gert. Minni ábyrgðarhluti er að gefa ein-
staklingnum frelsi til að vera sinnar gæfu
smiður, og það ætti að gera í sem ríkust-
um mæli. Framtak hans ætti að hefta
eins lítið og sæmilegt öryggi samborgar-
anna leyfir, og það ætti sem minnst að
knýja hann til verka. Rétt er að laða hann
og lokka til að gera það, sem við álítum
honum bezt, honum skyldu veitt tækifæri,
hann ætti að fá ráð og leiðbeiningar, en
síðan ætti hann að vera frjáls að því, hvað
hann gerir í sjálfs sín þágu. Fáeinir munu
nota frelsið til að sleppa tækifærunum,
en er það háskalegra en veilur valdboðs-
ins? Enginn þarf að ætla sér þá dul, að
hindra með valdi og skipulagningu að
tækifæri glatist, að tryggja að einskis
verði að iðrast um meðferð liðins tíma.
Skólinn ætti hins vegar ævinlega að vera
reiðubúinn að svala þekkingarþrá, hvort
sem hún vaknar hjá barni, unglingi eða
fullorðnum manni, að sjálfsögðu innan
einhverra skynsamlegra takmarka. Rétt-
lætishugsjón skólaskyldunnar ætti þann-
ig meir að beinast í þá átt að fullnægja
óskum um menntun, þegar þær raunveru-
lega koma fram. Fræðsluskylda ríkisins
ætti ekki að vera rígbundin við ákveðinn
aldur, miklu fremur t. d. við ákveðna
tímalengd. Ymsir hinna lærðustu manna
voru smalar eða skútukarlar fram eftir
aldri og höfðu þaðan eigi ódrýgra vega-
nesti en hitt, er sótt var í vizkubrunna
háskólanna.
Ekki er hægt að ræða um skólaskyldu
án þess að minnast á prófin. Bæði nem-
endur og kennarar stynja undir prófum,
en í beggja hópi eru líka margir, sem
hrósa happi yfir þeim.
Vél er hægt að prófa, því að hún geng-
FORELDRABLAÐIÐ 5