Landneminn - 01.02.1948, Síða 12

STEFAN HARALDSSON, stud. med.:
Coffein
r
Mörg er móðirin, sem myndi taka sárt að sjá
blessaðan sakleysingjann sinn steypa í sig blek-
svörtu kaffi...., en hún gefur jionum aur fvrir
coca-cola......
Coffein er útbreiddast nautna-
lyfja.
Frá aldaöðli hafa menn þekkt jurt-
ir innihaldandi efni þetta og kunn-
að aðferðir til að hagnýta sér áhrif
þess. Þær þekktustu slíkra jurta eru
teplantan, sem hefur efnið í blöðum
sínum og kaffi- og cacao-trén, sem
geyma það í fræjum sínum. Auk Jtess
er það í suðuramerískri jurt, sem
gengur undir nafninu Paraguaya te.
Loks fá negrar Vestur-Afríku cof-
fein sitt úr cr.lnbnetunni, sem þótt.i
svo dýrmæt, að hún hefur til skamms
tíma gengið manna milli í stað sleg-
innar myntar.
En þótt coffeinneyzla sé svona út-
breidd, eru ]>ó jurtir }>ær, ser-n efti-
ið hafa að geyma ekki öllu fleiri
en þær sem hér hafá verið nefndar.
Nýlega var gerð vísindaleg leit um
jörð alla að fleiri coffeininnihald-
andi plöntum og kom þá aðeins ein
í leitirnar sem ntenn höfðu ekki vil-
að af áður að innihéldi coffein. Með
öðrum orðum, af öllum J>eim fjölda
plantna, sem J>ekktar eru, eru aðeins
örfáar, sem innihalda þetta efni.
Þannig hefur frumstæðum mönnum
fyrir mörgum öldum tekizt að tína
þessar fáu úr, og }>að án nokkurra
annarra hjálpartækja en erfða-
reynslu og brjóstvits.
Engin þessara jurta er upprunn-
in í Evrópu, enda liöfðu |>ær verið
hagnýttar öldum saman í öðrum
lieimsálfum áður en Evrópumenn
fengu af þeim nokkur kynni.
Hvað snertir kaffið, en það þekkj-
um við Islendingar bezt, þá er það
talið upjirunnið í Arabíu. Og til er
abbyssinsk þjóðsaga, sem segir frá
munkum J>ar í landi, sem ]>ótti slæmt
hve illa J>eim entist kveldið til bæna-
halds og annarrar jirísunar sínum
herra. En þeir áttu geitur, sem höfðu
það fram yfir hundheiðnar geitur
nágrannans, að þær voru hinar
sjiækustu fram eftir öllum nóltum.
Við nánari athugun sást, að J>ær
átu af runnum nokkrum, sem uxu
J>ar hjá. Munkar gerðu nú soð af
fræjum runnans og varð uj>p frá því
lítið lát á j>rísun og lofgjörð |>eirra
abbyssinisku munka. Mun J>etta vera
ein af elztu sögum um svefnlevsi af
kaffidrykkju.
★
Um miðja seytjándu öld fer svo
kaffi og te að flyljast lil Evrój>u frá
Austurlöndum. í fyrstu kostaði Jietta
þyngd sína í gulli og neyttu þess
]>ví auðmenn einir. Enginn fetti fing-
ur út í það. En svo kom að allur
]>orri manna gat veitt sér hnossið
og fór þá allt á annan endann. Það
mætti fádæma mótspyrnu eins og
raunar allt sem er „öðruvísi en í
mínu ungdæmi“. Lærðir sem leikir
voru á móti og alls kyns hættulegar
verkanir áttu að koma af kaffi- og
tedrykkju. Meðal annars átti kaffi
að gera konur ófrjóar. Hvort sem
það var vegna ]>ess eða ekki, voru
það þó einmitt konur, sem tóku þenn-
an nýja drykk upp á arma síná.
Og eitt mátti hann þó eiga, um það
voru allir sammála: Hann dró úr
neyzlu áfengis og ]>að svo, að jafn-
vel Holberg gat ekki annað en
minnzt á það. I gleði sinni ritar
hann 1748: „Þótt kaffi og te væru
einskis nýt þá gera þau þó eitt gott
og það er, að draga úr ölæði, sem
var hér áður fyrr svo algengt. Nú
geta konur okkar og dætur farið i
10 heimsóknir sama morguninn og
samt komið alveg edrú heirn um
hádegið.“ (Af þessu má marka hve
geigvænlegar afleiðingar naumur
kaffiskammtur nútímans getur
haft!)
Glöggt dæmi um álirif hinna nýju
drykkja í ]>essa átt er sú staðreynd,
að heilar ]>jóðir skij>tu bókstaflega
um þjóðardrykki. Þannig varð t. d.
vodka, hinn forni þjóðardrykkur
Kússans, að víkja fyrir teinu, sem
síðan hefur verið þjóðardrykkur þar.
Enn í dag finnast andstæðingar
coffeins um allan heim. 1 sumum
löndum eru jafnvel heilir félags-
skaj>ir, sem koma saman á sínum
kaffistofum og drekka ]>ar coffein-
lausl kaffi. En framleiðendur um-
rædds kaffis eru bisnessmenn. Coffe-
in er dýrt efni og bisnessmaður
fleygir ekki dýru efni. Þeir setja
coffeinið, sem tekið hefur verið úr
kaffinu coffeinlausa, saman við
súkkulaði, kóladrykki og fleira.
Og nú kemur kannski andcoffein-
istinn glaður og hress út frá sinni
coffeinláusu kaffidrykkju, en kauji-
ir svo coffeinið, sem hann var að
enda við að sleppa við, dýrum dóm-
um í súkkulaði á næsta horni og
coca-cola hinum megin við götuna.
Síðan fer hann heim, hamingjusam
ur eins og aftasta mynd í amerískri
auglýsingu og því skyldi hann sofa
eins og híðbjörn alla nóttina, nema
12 LANDNEMINN