Neytendablaðið - 01.02.1997, Blaðsíða 22

Hæstaréttardómur
Valdníðsla ráðherra
Sagt er að þegar Evrópumenn
uppgötvuðu tvær nytjajurtir
indíána í Ameríku, kartöflur og tó-
bak, þá hafi tekið skamman tíma
að kenna neyslu tóbaks, en ára-
tugir hafi liðið þangað til kartaflan
náði almennri útbreiðslu.
I sumum tilvikum hafa menn umgengist
þennan jarðávöxt, kartöflur, með þeim
hætti að allt er gert til að auðvelda fólki
neyslu hans, en hér á landi hefur brugðið
svo við að stjórnvöld hafa iðulega haldið
uppi vanhugsuðum sölu-, dreifingar- og
verndaraðgerðum sem dregið hafa úr
neyslu á kartöflum og gert þær dýrari
fyrir neytendur. Þá þurfti mikla baráttu
Neytendasamtakanna fyrir rúmum áratug
til að koma í veg fyrir að neytendum
væru á hverju ári boðnar til sölu kartöflur
frá þáverandi einokunarverslun með kart-
öflur, sem vart voru hæfar til manneldis.
Neytendasamtökin hafa því ítrekað
þurft að hafa afskipti af kartöflumálum.
Neytendasamtökin gagnrýndu lengi sölu-
kerfi á kartöflum og tókst að losa lands-
hienn við Grænmetisverslun landbúnað-
arins, sem hafði um árabil einokun á sölu
og dreifingu kartaflna. Aður en til þess
kom þráuðust stjórnvöld þó við og þrátt
fyrir það að Grænmetisverslunin flytti
inn óætar kartöflur, sem ekki voru taldar
hæfar til manneldis, héldu stjórnvöld
samt verndarhendi yfír einokunarfyrir-
tækinu. Neytendasamtökin gengust fyrir
undirskriftasöfnun og yfir 20 þúsund
neytendur skrifuðu undir á örfáum dög-
um. Neytendasamtökin fóru auk þess
fram á það við neytendur að þeir hættu
að kaupa kartöflur og urðu þeir við þeirri
áskorun.
Forystumenn Neytendasamtakanna á
þeim tíma fóru á fund þáverandi land-
búnaðarráðherra og fóru fram á breyting-
ar og afhentu honum undirskriftirnar, en
hann brást við með þeim hætti að gera
talsmönnum neytenda grein fyrir því að
þeir væru lítt velkomnir í hans vistarver-
ur. Þáverandi forsætisráðherra tók tals-
mönnum Neytendasamtakanna hins veg-
ar vel og þegar honum hafði verið gerð
grein fyrir hversu slæmt ástandið var
sagðist hann ætla að stækka eigin kart-
öflugarð um helming. Önnur úrræði
höfðu stjórnvöld ekki. Mótmælin og eft-
irfarandi aðgerðir höfðu þó þau áhrif að
Grænmetisverslun landbúnaðarins var
lögð niður neytendum til góðs.
Landbúnaðarráðherrann þáverandi,
Jón Helgason, freistaði þess nokkru síðar
að fá sett innflutningsbann á landbúnað-
arvörur og vörur unnar úr þeim nema til
kæmi leyfi landbúnaðarráðuneytisins, en
samstarfsflokkurinn í ríkisstjórninni
treysti sér ekki til að ganga svo langt op-
inberlega, enda segist sá flokkur berjast
fyrir frelsi einstaklingsins og frjálsum
viðskiptum. Af þeim sökum gripu þeir
Jón Helgason og þáverandi formaður
Sjálfstæðisflokksins, báðir þingmenn fyr-
ir Suðurlandskjördæmi, til jiess ráðs að
lagt yrði sérstakt jöfnunargjald á kartöfl-
ur og vörur unnar úr þeim, sem gæti
numið allt að 200%. Ekki sæmir að
minna á að lögin voru sett til að vernda
sérhagsmuni framleiðenda í kjördæmi
þessara ráðherra og þessvegna er það
ekki gert.
Ólög sett
Arið 1986 lagði Jón Helgason fram
stjórnarfrumvarp sem heimilaði honum
að leggja allt að 200% álag á tollvirði
innfluttra búvara og vara unnum úr þeim.
I meðförum Alþingis var þessu breytt
enda áttuðu menn sig á því að annars
hefði landbúnaðarráðherra vald á inn-
flutningi allra lífsnauðsynja til manneldis
auk ýmissa annarra hluta. Breytingin
fólst í því að orðin „kartöflur og vörur
unnar úr þeim“ komu í staðinn, enda yf-
irlýst að það hefði hvort sem er verið ætl-
un ríkisstjórnarinnar að vernda sérstak-
lega innlenda framleiðslu gagnvart inn-
flutningi á kartöflum. Landbúnaðarráð-
herra var alfarið falin framkvæmd þess-
arar skattlagningar. í greinargerð með
frumvarpinu sagði að vegna náttúrufars
og legu landsins væri ekki unnt að
tryggja nægjanlegt vöruframboð allt árið
á vissum tegundum búvara, t.d. garð-
ávöxtum og kartöflum. Þessvegna yrði
að flytja þessar vörur inn en í ýmsum til-
vikum væru þær greiddar verulega niður
af stjórnvöldum í heimalandinu. I um-
ræðum um inálið á Alþingi var það ítrek-
að tekið fram af talsmönnum ríkisstjórn-
arinnar, sérstaklega landbúnaðarráðherra,
að einungis væri verið að fara fram á
þessa skattlagningu til að mæta niður-
greiðslum erlendis frá og þessi skattur
mundi ekki leiða til verðhækkana fyrir
neytendur.
Vöruverð hækkar
Eftir Jón
Magnússon
varaformann NS
Fljótlega kom í ljós eftir að kartöflufrum-
varpið var orðið að lögum að ekkert
mark var takandi á yfirlýsingum land-
búnaðarráðherrans um málið á Alþingi.
22
NEYTENDABLAÐIÐ - Febrúar 1997