Bændablaðið - 10.05.1995, Blaðsíða 2

2
Bændablaðið
Miðvikudagur 10. maí 11995
Bjarni Guðleifsson jarðræktarfræðingur
Nokkiir Ma a
kalskemmdum i vor
Bjami Guðleifsson er
starfsmaður RALA á
Möðruvöllum
Algengustu og alvarlegustu
kalskemmdir í túnum á íslandi
hafa verið raktar til svellkals,
þegar túngrösin kafna undir
þéttum svellum sem liggja
iengi yfir túnunum. Þumalfing-
urreglan er sú að túngrösin
séu komin að dauðans dyrum
þegar svellin hafa iegið um
þrjá mánuði. Veðurfar á ný-
liðnum vetri líkist um margt
dæmigerðum kalvetri fyrri ára;
svell myndast í hlákum um
miðjan vetur (desember-
janúar) og síðan mikil snjó-
þyngsli sem vernda svellin
langt fram á vor (apríl-maí).
Bændur, sums staðar á
landinu eru á þessu vori
nokkuð uggandi um
kalskemmdir.
Yfirleitt kelur ekki þó snjór liggi
lengi á túnum því þá geta grösin
andað. Einnig sleppa grös oftast á
snjólausum svæðum. Það er hins
vegar á mörkum snjósvæðanna og
auðu svæðanna sem svellin
myndast og skemmdimar verða.
Ég hef lítið farið um landið í vetur
og vor til að kanna líkumar á kal-
skemmdunum. Samkvæmt lýsing-
um sýnast mér ekki líkur á um-
fangsmiklu svellkali á Norðurlandi
(þar er snjór) eða á Suðurlandi (þar
hefur verið autt) en þó er ekki
útilokað að fram komi staðbundnar
skemmdir. Hins vegar em líkumar
á kalskemmdum meiri á mörkum
þessara svæða, á Austurlandi og
einhvers staðar á Vesturlandi.
Bændur sums staðar á þeim svæð-
um segja svell vera undir snjónum
sem nú er að bráðna, og telja að
þau hafi myndast í desember-
janúar.
Ef um þétt svell er að ræða em
grösin dauð en menn binda vonir
við tvennt: (1) að ekki hafi verið
um þétt svell að ræða heldur hroða
og snjó eða (2) að jörð hafi verið
þíð og brætt svellin neðanfrá og
gefið grösunum loft. Sumir bænd-
ur á svellasvæðum hafa fundið súr-
an daun leggja frá svellum sem
hafa verið að bráðna nú í vor.
Lyktin kemur frá sýmm sem
myndast við öndun grasanna þegar
ekki kemst loft að og þessi svo-
nefnda kallykt er merki um að
grösin séu komin að dauðamörk-
um en ekki endilega aldauð.
Á aó panta fræ?
Ekki kemur í ljós fyrr en hlýnar
(víða ekki fyrr en í júní) hvort
grösin em dauð eða lifandi. Vilji
menn fá úr því skorið fyrr hvort
tún sé kalið má grafa sig í gegnum
svellin og höggva upp litla torfu og
setja í hita við ljós (til dæmis í
glugga) og kemur þá fram hvort
grösin lifna eða einungis illgresis-
fræin spíra. Þetta gæti verið leiðin
til að átta sig á því sem fyrst hvort
menn eigi að panta fræ til viðbótar.
Þó hér sé sagt að meginhluti
kalskemmdanna sé svellkal, er rétt
að nefna tvenns konar aðrar
skemmdir sem geta komið fram
óvænt. í fyrsta lagi geta vorfrost í
maí gert út af við grös sem hafa
hjarað af undir svellum eða snjó og
em að hefja vöxt og verður þá
frostkal. Þetta getur einnig gerst á
svæðum sem hafa verið snjólaus. I
öðm lagi geta myglusveppir ráðið
niðurlögum grasa sem liggja undir
snjó á þýðri jörð í 3-4 mánuði og
verður þá rotkal. Ekki er hægt að
útiloka rotkal á snjóþyngstu svæð-
um landsins í vor.
Aldauða tún
Þegar menn standa frammi fyrir
skemmdum túnum er úr vöndu að
ráða. Ef gróður hefur grisjast eða
tún em skellótt ná þau sér oft
furðanlega með áburðargjöf,
þannig að ári síðar er oft komin
sæmilega mikil uppskera þó gæðin
séu takmörkuð. Ef túnin em hins
vegar nær aldauða er ekki um
annað að ræða en endurrækta þau.
Menn hafa þó misgóða reynslu af
endurræktun, sáningin misferst og
illgresi nær yfirhöndinni eða túnin
kelur fljótt aftur. En verði endur-
ræktun valin er um að gera að lag-
færa aðra þætti sem kynnu að vera
í ólagi (þurrkun, jöfnun, kölkun,
nota búfjáráburð). Má þá sá fljót-
sprottnu grænfóðri (byggi) sem
skjólsæði til að fá uppskeru
kalárið, en það má verka í rúllur. I
túnin er þá rétt að sá þolnustu
grastegundunum, en þar er úrvalið
ákafiega takmarkað. Vallarsveif-
gras og vallarfoxgras í blöndu er
álitlegast og í sumum tilvikum
gætu menn sáð beringspunti í stað
vallarfoxgrassins, hann er svellþol-
inn en þolir illa beit. Ef menn nota
grænfóðrið ekki sem skjólsæði
heldur sá því einu sér má nota
sumarrýgresi eða hafra og heyja í
rúllur.
Sáð beint í svörðinn
Endurræktun er kostnaðarsöm og
þar sem einungis gróðurfarið er
vandamál og ekki þarf að slétta
eða þurrka landið betur má í viss-
um tilvikum nota svokallaða
ísáningu. Er þá sáð beint í
svörðinn án jarðvinnslu. Rala á
Möðmvöllum keypti vorið 1993
norska ísáningarvél sem hefur
verið nokkuð notuð. Reynslan er á
þá lund að við ráðleggjum ein-
ungis not hennar í kalin tún sem
hafa verið ræktuð síðustu þrjú árin.
í eldri kaltúnum var árangur mjög
misjafn og sums staðar enginn.
ísáningarvélin verður hugsanlega
lánuð á þau svæði þar sem miklar
kalskemmdir verða í vor.
Islensk garfiyrkja
ogfiflTT
Hægt er að kyngreina
unga sem eru aðeins
eins dags gamlir!
GATT-samningurinn kom mik-
ið við sögu á síðasta kjör-
tímabili og einnig í kosninga-
baráttunni. Allir þekkja viðhorf
þeirra stjórnmálamanna sem
reynt hafa að slá sig til riddara
með einföldum verðsaman-
burði á landbúnaðarafurðum
hér heima og erlendis. Hjá
þessum mönnum virðist engu
skipta sú staðreynd að bænd-
ur hafa náð að lækka afurða-
verð mjög mikið á síðustu ár-
um sem m.a. sést í fram-
færsluvísitölunni. Þessir
menn vilja svipta íslenskan
landbúnað þeirri aðlögun sem
GATT samningurinn gerir ráð
fyrir og aðrar þjóðir munu nýta
sér.
Þróun
garðyrkjunnar
Garðyrkja hefur verið stunduð sem
atvinnugrein á íslandi í hálfa öld.
Vegna fjarðlægðarinnar frá öðrum
löndum hefur greinin aðlagað sig
algerlega að heimamarkaði og er
íslensk framleiðsla þess vegna lítt
sérhæfð en mjög fjölbreytt.
Notkun rafljósa í skamm-
deginu og betri grænmetis-
geymslur valda því að nú bjóða ís-
lenskir garðyrkjubændur grænmeti
og blóm allt árið. Betri nýting
gróðurhúsanna og lengri sölutími
afurðanna hafa, auk harðrar sam-
keppni milli íslenskra fram-
leiðenda, leitt til lægra vöruverðs.
Verðhugmyndun garðyrkjuafurða
hefur alltaf verið frjáls og
árstíðarbundnar verðsveiflur hafa
Sigurður Þráinsson
garðyrkjubóndi og
varaformaður Sambands
garðyrkjubænda
ráðist af framboði og eftirspum.
í tengslum við EES-samning-
inn var tekin pólitísk ákvörðun um
fijálsan tollalausan innflutning til-
tekinna tegunda blóma og græn-
metis á ákveðnum árstímum
(cohesion-listi). Garðyrkjubændur
hafa bent á veika samkeppnisstöðu
sína í þessu sambandi. Til dæmis
er talið að styrkir innan Evrópu-
sambandsins nemi a.m.k. 25% af
framleiðsluverðmæti og auk þess
er rekstrar- og fjárfestingarkostn-
aður mjög hár hér á landi.
Fortíöarbindingin.
Eini stuðningurinn við íslenska
garðyrkju hefur verið í formi inn-
flutningsvemdar á þeim tímum
sem framboð hefur verið mest inn-
anlands. Þetta breytist nú þegar
nýr GATT-samningur tekur gildi
og því miður bendir margt til þess
að garðyrkjan lendi aftur milli þils
og veggjar og fái takmarkaða að-
lögunarmöguleika. Ástæðan er sú
að GATT aðlögunin miðast við
árið 1988 - en það ár var mikill
innflutningur m.a. vegna þess að
þá var ljósvæðing varla hafin í ís-
lenskum gróðurhúsum, CO^ gjöf
ekki heldur og margar bestu græn-
metisgeymslumar voru byggðar í
kringum 1990.
Ákvæðið um fortíðarbindingu
(Current access) kveður á um að
ekki megi beita tollaígildum fyrr
en innflutningskvótanum frá 1988
er náð.
Samkeppnisstaða
íslenskra
garðyrkjubænda
Þótt samkeppnisstaða okkar virðist
í fljótu bragði erfið þá eigum við
sterkan bakhjarl, þ.e. íslenska
neytendur.
Auknar kröfur um hollustu og
vömgæði em okkar haldreipi. ís-
lenskt grænmeti þykir góðmeti,
vamarefni em lítið notuð og orku-
gjafamir (rafmagn/hiti) em vist-
vænir. Þessi atriði vega stöðugt
þyngra og bæta stöðu okkar með
hverju árinu sem líður.
Éðlileg aðlögun að opnari við-
skiptaháttum geta skapað íslensk-
um garðyrkjubændum sóknarfæri í
framtíðinni ef útfærsla GATT-
samningsins gerir þeim fært að sjá
til sólar.
Sú nýjung varð í starfsemi
Stofnunga í vetur, tpegar
holdastofn var fluttur inn í
október og febrúar, að til
landsins kom Japani til að
kyngreina daggamla unga.
Maður þessi er búsettur í
Noregi þar sem hann starfar.
Heimamenn hafa sinnt þessu
starfi hingað til, ásamt því að
sinna öðrum störfum, en í
þetta sinn var atvinnumaður á
ferðinni sem er með 99%
nákvæmni í kyngreiningu.
Þetta er starf sem krefst mikill-
ar leikni, einbeitingar og
æfingar og ekki á allra færi að
stunda þetta. Markmiðið er að
fá menn erlendis frá í þetta
áfram til að ná enn betri
nýtingu á innflutningnum.
Eggjaframleiðendur nýttu sér
þessa nýjung í kyngreiningu og
fengu Japana, sem eru ráðandi á
þessum markaði ásamt Kóreu-
búum, til að kyngreina daggamla
unga sem fara til bænda til
eggjaframleiðslu. Voru þeir í Nes-
búi á Vatnsleysuströnd og á
Reykjum í Mosfellssveit í febrúar
og mars.
Fuglinn sem úr innfluttu
eggjunum kemur er svokallaður
foreldrafugl. Það þýðir að af-
komendur þeirra (framleiðslu-
fuglinn) eru þær varphænur og
holdahænur sem framleiða egg og
kjúklinga ofan í landsmenn.
Foreldrafuglinn, og þar með eggin
sem þeir eru í við komuna til
landsins, er af tveimur línum sem
ræktaðar eru með sérstaka eigin-
leika í huga. Annars vegar er um
að ræða hænulínu og hins vegar
hanalínu. Það þýðir að ungar af
hænulínu eru ræktaðir til að fram-
leiða egg en ungar af hanalínu eru
ræktaðir til að fijóvga hænu-
línufuglinn. Nú er það svo að
u.þ.b. helmingur unga af hænulínu
eru hanar. Þessa hana þarf að
greina frá hænunum og það er gert
með svokallaðri kyngreiningu.
Þetta sama gildir fyrir hanalínu
nema þar eru hænumar teknar frá.