Bændablaðið - 10.05.1995, Blaðsíða 5

Miðvikudagur lO.maí 1995
Bœndablaðið
5
Kjötútsölur eru tiandðnýt nð-
ferð til að auka kjötneyslu
í grein eftir Rögnvald Ólafsson,
sem birtist í þriðja tölublaði
Bændablaðsins skorar hann á mig
að meta hvaða söluaukingu kinda-
kjötsútsölur hafa skilað. Askorun
hans er hér með tekið og mun ég
gera lesendum Bændablaðsins
nokkra grein fyrir mati mínu hér á
eftir og styðja það rökum.
Tilgangurinn meó
útsölu á kindakjöti
Með "útsölu" á kindakjöti er átt
við það þegar heildsöluverð er
lækkað tímabundið með svo-
kölluðum sérstökum niðurgreiðsl-
um. Fjár til þeirra hefur verið aflað
með ýmsu móti, t.d. úr kjamfóður-
sjóði, framlögum úr rfkissjóði og
nú síðustu árin mest af verð-
skerðingargjaldi og ónýttu bein-
greiðslufé, samanber gjaldaliði 8
og 15 í töflu sem fylgir áður-
nefndri grein Rögnvaldar. Til-
gangurinn hefur verið að auka sölu
og neyslu kindakjöts og minnka
birgðir, ekki síst fyrir verðlagsára-
mót og áður en afurðalán sem
hvfla á birgðum fyrra árs eru gjald-
felld. En hvemig hefur til tekist?
Ég hef leitað svara með því að
skoða rækilega tölur um kjötsölu
allt aftur til ársins 1985, með sér-
stöku tilliti til sölunnar í þeim
mánuði/mánuðum þegar sérstakar
niðurgreiðslur hafa verið í gildi og
næstu mánuði á eftir. Hér er eitt
mjög glöggt dæmi um nokkuð
stóra útsölu. Tölur um sölu em
eftir atvikum hækkaðar eða
lækkaðar að heilu tonni. Sjá töflu 1.
Áhrif útsölunnar
Hér er ekki um að villast hver áhrif
útsölunnar em. Eftir að henni
lýkur hrapar salan svo mjög að
næstu þrjá mánuði á eftir er hún
Jón Benediktsson
1010 tonni minni en meðalsala
útsölumánaðanna. Það er ekki fyrr
en í apríl sem salan fer aftur að ná
sér á strik en þá seldust 584 tonn.
Samt vantar þá enn, 6 mánuðum
eftir að útsalan hófst, 249 tonna
sölu til að ársmeðaltal náist. Sam-
drátturinn í kjölfar útsölunnar
virðist gera meira en jafna upp-
sveifluna út. En skoðum nú annað
dæmi. Það er sjö ámm yngra en
um margt svipað. Sjá töflu 2.
Sala dregst saman
Niðurstaðan úr þessu dæmi er
sláandi lík og úr hinu fyrra. Eftir
"vel heppnaða" útsölu hrapar salan
svo mjög að næstu þijá mánuði
selst minna af kjöti en á einum
útsölumánuði. Halinn sem þessi
útsala dró á eftir sér var þó
helmingi lengri en þetta því salan
fór ekki að aukast vemlega fyrr en
í mars 1993.
Fleiri dæmi er í rauninni óþarft
að skoða hér því einatt kemur fram
sama mynstur í sölunni og það sem
hér hefur verið lýst. Einungis em
sveiflumar mismunandi stórar,
bæði uppsveiflan vegna söluað-
gerðanna og niðursveiflan að þeim
loknum. Hvergi koma heldur fram
neinar teljandi uppsveiflur nema í
sambandi við sérstakar söluað-
gerðir og ekki heldur neinar áber-
andi niðursveiflur nema að þeim
loknum.
Hvers vegna ná
útsölurnar ekki
tilætluðum áhrifum?
Mat mitt á slíkum útsölum, hvort
sem þær em stórar eða smáar í
sniðum er í örfáum orðum það, að
þær auki sölu á kindakjöti alls ekki
neitt. Og það sem verra er, ég fæ
ekki betur séð en að þær dagi úr
sölunni til lengri tíma litið.
En hvers vegna hafa útsölumar
ekki tilætluð áhrif? Þar verð ég að
leyfa mér að geta nokkuð í eyðum-
ar því engar tölulegar upplýsingar
em til sem hægt er að byggja á. En
athugum nú nokkra líklega áhrifa-
þætti:
1. Vegna þess hve útsölur hafa
lengi verið haldnar tiltölulega
reglulega eru kaupendur, jafnt
neytendur, verslanir og vinnslu-
stöðvar jafnan að bíða eftir ncestu
útsölu.
2. Smásala og neysla aukast
ekki í hlutfalli við heildsöluna.
Verulegur hluti útsölukjötsins
myndar því birgðir hjá verslunum
og vinnslustöðvum.
3. Að lokinni útsölu geta
verslanir og vinnslustöðvar selt
kjötið sem keypt var á útsölunni
og vinnsluvörur úr því á sama
verði og kjöt og vinnsluvörur úr
hráefni sem ekki var niðurgreitt
sérstaklega. Verðlœkkunin kemst
þannig ekki nema e.t.v. að hluta til
neytandans, þangað sem henni var
þó œtlað að skila sér.
4. Líklega gœtir tilhneigingar
til þess að treina sér ódýra kjötið
og halda að sér höndum með
frekari kjötkaup. Þetta á
sennilega við jafht um neytendur,
verslanir og vinnslur og tengist
því sem bent er á í lið 1 um bið
eftir útsölum.
Varðandi lið 2 má bæta því við
að eftir útsöluna í ágúst 1992 lá
ljóst fyrir að mikið af því kjöti sem
taldist selt var kyrrt í sömu frysti-
geymslum og áður, hafði aðeins
fluttst á pappírum frá sláturleyfis-
hafa til eigin vinnslu eða ein-
hverrar annarrar. Við bændur fór-
um því á vitlausum forsendum inn
í greiðslumarkakerfið og veldur
miklu um það illleysanlega vanda-
mál sem nú stafar af birgðasöfnun.
En um það verður ekki fjallað hér,
þar er nóg efni í aðra grein.
Tilgangslaus
fjáraustur
Að lokum vil ég leggja áherslu á
þetta: Kjötútsölur em handónýt
aðferð til að auka kjötneyslu og
framlög til þeirra tilgangslaus fjár-
austur. Á það jafnt við um stórar
útsölur eins og þær sem hér em
tekin dæmi um og smærri útsölur
eins og t.d. vom í gangi á sl. ári allt
til áramóta. Er sannarlega mál að
linni og skynsamlegri aðferðir við
markaðssetningu verði notaðar
framvegis.
Tafla 1 Verðlagsárið 1985-1986
í gildi var sérstök niðurgreiðsla 32/11-5/12. Verð á D1 lækkaði um 30,2%.
Sala nóvember - desember 2580 tonn
Meðalsala nóvember-desember 1290 tonn
Sala í janúar 324 tonn
Sala í febrúar 433 tonn
Sala í mars 432 tonn
Samtals 1189 tonn
Meðal mánaðarsala
á verðlagsárinu Meðalsala 5 mánaða 767 tonn
Tafla 2
Verðlagsárið 1991-1992 og 1992-1993.
"Stórútsala" var haldin í ágúst 1992 í þeim tilgangi að hafa
róttæk áhrif á bigðastöðu um verðlagsáramót.
Sala í ágúst 1565 tonn
Sala í september 274 tonn
Sala í október að frádreginni heimtöku 636 tonn
Sala í nóvember 636 tonn
Samtals 1416 tonn
Um skipan kjördæma viö
sQörnarkjör og vægi
atkvæöa
Á Búnaðarþingi í mars sl. var
lokið við samþykkt fyrir hin nýju
bændasamtök. I fæstum tilfellum
var teljanlegur ágreiningur um
aðferð þeirra né efnistök enda mót-
un þeirra í flestum atriðum fomnn-
in af samstarfsnefnd BÍ og Sb og
nokkur slípun hafði farið fram á
síðasta aðalfundi og aukaþingi
þeirra samtaka sl. haust. Kjör-
dæmaskipan til stjómarkjörs og
ákvörðun um fjölda stjómarmanna
var þó óleyst og margar hugmynd-
ir á lofti um það hvernig skyldi að
staðið í þeim efnum.
Fyrir hið nýja Búnaðarþing
höfðu stjómir Sb og BÍ ákveðið án
ágreinings að hafa dagskrá þings-
ins þannig að þessi mál yrði að
útkljá og Ijúka stjómarkjöri, sam-
kvæmt tekinni ákvörðun, á þriðja
degi þinghalds. Þetta gekk eftir.
Horft var til þeirrar nauðsynjar
að þingið gæti snúið sér alfarið að
öðm en eigin félagsskipan það sem
eftir lifði af þingtíma. Gallinn var
aðeins einn og sá að margir full-
trúar þekktu misjafnlega til hvers
annars svo snemma á þinginu að
þeir gætu metið störf og áherslur
lfldegra stjómarmanna af eigin
reynslu við viðkynningu.
Áherslur fulltrúa um kjör-
dæmaskipan til stjómarkjörs eða
hvemig yrði kosið til stjómar vom
fyrst og fremst tvennskonar.
Ánnars vegar að kjósa ætti “úr
einum potti” þ.e. að landið ætti að
vera eitt kjördæmi. Samkvæmt
því væri hægt t.d. með upp-
stillinganefnd að finna “hæfustu”
mennina en þó með tilliti til
skiptingar milli búgreina, stjóm-
málaskoðunar og “hóflegrar”
dreifingar um byggðir landsins.
Aðferðin var þó viðurkennd sem
ólýðræðisleg og útkoman mundi
að mestu ráðast af ofurvaldi
uppstillinganefndar.
Flestir virtust hallast að sjö
manna stjóm en í raun reyndi
aldrei á hvort það væri rétt mat.
Hins vegar var að margir töldu
eðlilegt að kjördæmaskipan væri
óbreytt og sjö manna stjóm, eða að
Suðurlandi sem bændflesta kjör-
dæmið fengi 2 stjómarmenn og
kosinn formaður yrði ekki lands-
hlutakjörinn þ.e. 9 manna stjóm.
Kostnaðarlega var varla hægt
að hafa rök gegn 9 manna stjóm og
efast má um að heildarstjóm nýrra
Birkir Friðbertsson
bændasamtaka hafi veitt af
auknum styrk til að ráða farsællega
við þau verkefni sem ætlað er að
verði hennar og verða að vera
hennar og fá um leið beina
tengingu víðar út um sveitir. Auk
þess má halda því fram að ýmsir
þeir sem fyrst og fremst vildu jafna
mjög atkvæðavægi til stjórnarkjörs
væm ekki samkvæmir sjálfum sér
ef að þeir vilja ekki á sama hátt
jafna vægi atkvæða til Al-
þingiskosninga og þá einnig jafna
fulltrúavægi einstakra þjóða í
alþjóðasamvinnu með tilliti til
mannfjölda hverrar þjóðar. Það er
nefnilega ekki trúverðugt að reka
hentistefnu þegar afstaða er tekin.
í afstöðumótun fulltrúa til
ákvörðunar um þessi mál var
einnig hætt við því að menn tækju
ósjálfrátt eða viljandi tillit til þess
hvemig væntanleg tilhögun kæmi
við fráfarandi forystumenn og
hugsanlega arftaka þeirra og jafn-
vel horft til eigin möguleika til
stjómarsetu. Athugun þurfti þó
fyrst og fremst að ná til lengri
framtíðar og hversu erfitt væri og
rangt að brjóta upp samþykktir
með tilliti til mannvals hveiju
sinni.
Reykjaneskjördæmi var af
mörgum talið of fámennt í bænda-
stétt til þess að eiga stjómannann
vísan, þó að þar sé rekinn öflugur
og fjölþættur búskapur. Því kom
sú hugmynd fram að það kjördæmi
ætti að sameina Suðurlandskjör-
dæmi til stjómarkjörs og sameinuð
kjördæmin fengju 2 stjómarmenn.
Jafnframt þeirri skipan væri kosinn
formaður, talinn fulltrúi síns kjör-
dæmis til jafns við aðra, og stjóm
þannig skipuð 7 mönnum. Þessi
leið virtist flestum möguleg en
fékk því miður harða andstöðu frá
fulltrúa Reykjaneskjördæmis.
Þessi andstaða leiddi snögglega til
þeirrar kjördæmaskipunar sem
varð ofan á, án sátta, en aðeins
með sínu mótatkvæði.
Augljóst var að sest var m.k. á
þau rök vestfirskra fulltrúa að öll
kjördæmi yrðu að vera möguleg
sem félagsleg heild í einhveiju
tilliti. “Lausnin fólst í því að Aust-
firðir fengu 1 stjómarmann (tvö
búnaðarsambönd, þrjár sýslur og
eitt kjördæmi til Alþingis). Suður-
land fékk 2 (eitt búnaðarsamband,
þijár sýslur og eitt kjördæmi til
Alþingis). Norðurland fékk 2 (6
búnaðarsambönd, 6 sýslur og 2
kjördæmi til Alþingis, en nokkurt
heildarsamstarf bænda til staðar).
Vestfirðir, Vesturland og Reykja-
nes fengu 2 stjómarmenn (6
búnaðarsambönd, 9 sýslur, 3
kjördæmi til Alþingis og félagsleg
heild í engu tilliti).
Þessi niðurstaða leiddi til þess
að enginn stjómarmaður nýrra
samtaka er frá Hranastöðum í
Eyjaljarðarsveit vestur um og
suður til Hjarðarfells í Miklaholts-
hreppi og enginn heldur frá Akri í
Vopnafirði suður og vestur um að
Laxárdal í Gnúpveijahreppi.
Allir sjá sem vilja að þessi
kjördæmaskipan við stjómarkjör
þarf að endurskipuleggja fyrir
næsta kjör að þremur ámm liðnum
og best sem fyrst þar sem síður er
þá hætta á að menn horfi til stöðu
einstakra manna og gagnvart
möguleikum til stjómarsetu eftir
sanngjamari og eðlilegri breytingar.
Betri lausn en fékkst gat ekki
náð fram á hinu fyrsta þingi
Bændsamtaka Islands þar sem
einfaldlega var ekki hægt að eyða
meiri tíma í félagsmálaumræðu en
áður hafði verið ákveðið. Annað
hlaut að hafa forgang að þessu
sinni.