Bændablaðið - 01.01.1988, Blaðsíða 6

I. tbl. 1988
Formaður Stéttarsambands bænda segir að svo geti
farið að endurskoða verði samning þann sem Stétta-
samband bænda og stjórnvöld hafa gert um framleiðsl-
una fram til 1992 þannig að framleiðsla allra sauðfjár-
bænda í landinu verði skert frá því sem nú er og bænd-
um borgað fyrir að framleiða ekki tiltekinn hluta af full-
virðisrétti sínum. Ástæðan er hversu dræmlega bændur
hafa tekið tilboðum um fækkunarsamninga og kaup
Framleiðnisjóðs á fullvirðisrétti hafa ekki gengið sem
skyldi. „Þeir sem ekki fóru eftir kerfinu, þeir hafa oft
á tíðum komið best útr því miður,“ sagði Haukur Hall-
dórsson formaður Stéttarsambands bænda aðspurður
um það hvort dræmar undirtektir bænda táknuðu-að
trúnaðarbrestur hefði orðið milli Stéttarsambandsins og
bænda í landinu.
Samkvæmt opinberum skýrslum
um sauðfjárræktina er taiið að 450
til 500 þúsund fjár á vetrarfóðrum
dugi fyrir innanlandsneyslu á
kindakjöti. Þá er miðað við að
heildarneysla verði um 8.500 til
9000 tonn á ári. Með aðgerðum sín-
um í haust hefur Framleiðnisjóði
tekist að ná úr framleiðslu um 30 til
40 þúsundum fjár en í fyrravetur
voru um 675 þúsund fjár á fóðrum.
—Búvörusamningurinn gerir ráð
fyrir að bændur fái greitt fyrir að
framleiða 11.000 tonn af kindakjöti
árlega fram til 1992 en þar af skulu
80% kjötsins seld á innanlands-
markaði. Fari neyslan niður fyrir
það skal samkvæmt samningnum
gera ráðstafanir til þess að fram-
leiðslan sé minnkuð þar til neyslan
innanlands nemur 80% af fram-
leiðslunni, því óheimilt er að flytja
út nema 20% af framleiðslunni.
Enn er langt í land með að fjár-
stofninn verði aðlagaður að innan-
landsmarkaði og vaxandi tregðu
virðist gæta meðal bænda að láta
fullvirðisrétt sinn sjálfviljugir af
hendi.
100 lömbum slátraö heima
Það veikir samninginn hve marg-
ir bændur eiga fjárstofn umfram
fullvirðisrétt sinn en sóttu þó ekki
um fækkunarsamninga sem boðnir
voru í haust í „síðasta sinn.“ Þeir
sem gengu framhjá þessu tilboði
taka þá áhættu að fá aldrei neitt
fyrir þann umframfjárstofn sem
þeir eiga. Viðbrögð bænda verða
því aðeins skýrð á tvo vegu: vantrú
á kerfinu og þeim boðskap sem
Stéttarsambandið sendir út eða
fullkomin örvænting þess sem engu
vill sleppa. Vitað er að margir
bændur sjá fram á að með sínum
fullvirðisrétti geti þeir ekki staðið
undir rekstri sinna búa og allt þetta
þrýstir á um ólöglega heimasölu
kindakjöts.
Hjá einum bónda þar sem blaða-
maður Bændablaðsins kom til í
haust var verið að enda við að slátra
um 100 lömbum heima. Hvort hér
er um að ræða eitt einstakt tilfelli er
erfitt að segja um, þar sem engar
áreiðanlegar heimildir eru til um
hversu mikil heimaslátrun hefur
verið síðastiiðið haust. En sé hins
vegar um almenna heimasölu að
ræða þá má reikna með að sú sala
eða „gjafir“ segi fljótlega til sín í
auknum birgðum á kjöti.
í haust framlengdi Framleiðslu-
ráð landbúnaðarins frest til að gera
fækkunarsamninga á sauðfé til 15.
nóvember, til þess að aðlaga bú-
stofninn neyslu landsmanna á
kindakjöti. Frestur til að óska eftir
skiptum á fullvirðisrétti í kinda-
kjöti og mjólk var líka framlengdur
til sama tíma. Það var vandlega
auglýst að þetta yrði í síðasta sinn
sem mönnum stæði þetta til boða
en þegar fullvirðisréttur í sauðfjár-
framleiðslu var lagður á, lagði
Stéttarsamband bænda áherslu á
að sauðfjárbændur yrðu aðstoðað-
ir við að aðlaga bústofn sinn að
fullvirðisréttinum og í því skyni
lagði Framleiðnisjóður fram fé.
Hvað bauð
Framleiðnisjóður
Tilboðunum má skipta i fimm
flokka. í fyrsta lagi hið almenna til-
boð um kaup eða leigu fullvirðis-
réttar sem stendur öllum til boða.
í öðru lagi sérstakt tilboð til
aldraðra bænda, þ.e. er til þeirra
sem urðu 67 ára á árinu 1987 og
eldri. í því sambandi er vert að geta
þess að um fjórðungur þeirra
bænda sem hafa fullvirðisrétt í
sauðfjárframleiðslu eru eldri en 65
ára, og um 8% sauðfjárframleiðsl-
unnar er hjá bændum sem eru 70
ára eða eldri.
í þriðja lagi landshlutabundið til-
boð, þar sem sauðfjárbændum á
mjólkurframleiðslusvæðum eru
boðin sömu kjör og öldruðum
bændum.
í fjórða lagi sérstakt tilboð til
mjólkurframleiðenda í sömu sýsl-
um og landshlutabundna tilboðið
er. Þá er mönnum boðið að láta
fullvirðisrétt í kindakjöti af hendi
og fá helming þess greitt aftur í
mjólkur-fullvirðisrétti en helming-
inn í peningum.
í fimmta lagi áðurnefndir fækk-
unarsamningar, þar sem Fram-
leiðnisjóður greiddi ákveðna upp-
hæð á hverja kind sem fargað var.
SAMIÐ VID ÁKVEÐNA BÆNDUR?
Haukur Halldórsson, formaður Stéttarsambands bænda vill athuga þann möguleika
„Menn hafa ekki verið nægilega
upplýstir um það scm í boði er og
þess vegna ekki viljað sinna tilboð-
unum. En það er líka tilfcllið að
þeir sem ekki fóru eftir kerfinu eða
hlýddu fyrirmælum áður en Fram-
leiðsluráðslögin tóku gildi, þeir
hafa oft á tíöum komið best út, —
því miður,“ sagði Haukur Hall-
dórsson formaöur Stéttarsambands
bænda í samtali við Bændablaðið.
Samkvæmt búvörusamningi
bænda og ríkisins skulu 80% af
kindakjötsframleiðslunni seld á
innanlandsmarkaði. Á síðasta verð-
lagsári var kindakjötsneysla 8.600
tonn, þ.e. 200 tonnum of lítil til þess
að vera 80% af 11.000 tonnunum
sem samið var um, en óheimilt er að
greiða útflutningsbætur með meira
en 20% af framleiðslunni.
Aðspurður um leiðir út úr þess-
um ógöngum, sagði Haukur, að ef
ekki tekst að semja við einstaka
bændur um fækkun, þá yrði að
skerða þá framleiðslu sem bændum
hefur verið úthlutuð. Það þýddi þó
ekki að fullvirðisréttur bænda, þ.e.
hreinir peningar sem þeim eru nú
greiddir fyrir fullvirðisrétt sinn
yrðu skertir, heldur yrði að borga
einhverjum fyrir að framleiða ekki
kjöt.
„Sú skerðing verður þá látin
ganga jafnt yfir bændur þar sem
væntanlega verður mjög erfitt að ná
til allra þeirra sem selja framhjá.
Það má líka hugsa sér að í stað
jafnrar skerðingar á alla, sem ég tel
vera verstu leiðina, verði hægt að
semja við bændur á einstökum
svæðum um að hætta framleiðslu
og fá samt borgað fyrir fullvirðis-
rétt sinn samkvæmt búvörusamn-
ingi, eða að semja við nokkra
bændur, t.d. í einum hreppi um að
hætta að framleiða. Hins vegar er
ljóst að ef ekki tekst að minnka
framleiðsluna með samningum,
þannig að 80% hennar fari á innan-
landsmarkað, þá verður eitt að
ganga yfir alla.“
En hvers vegna var ekki farið fyrr
á stað þegar séð var að útflutnings-
markaðir voru að lokast og kinda-
kjötssneysla að dragast saman?
„Menn hafa aldrei viljað viður-
kenna að útflutningsmarkaðir
væru takmarkaðir, þ.e. að ekki
fengist viðunandi verð, og að um
offramleiðslu væri í raun að ræða.
En nú þýðir ekki lengur að slá
hausnum við steininn."
Nú segja margir kúabændur að
tilboð Framleiðnisjóðs til þeirra sé
afarkostur, þar sem aðeins helm-
ingur af fullvirðisrétti í sauðfé fáist
yfirfærður í fullvirðisrétt á mjólk.
„Við höfum aðeins um eina millj-
ón lítra til ráðstöfunar, því gefur
það auga leið að ef bændur fengju
sauðfjárréttinn fluttan að jöfnu yf-
ir í mjólk þá myndi ein milljón litra
engan veginn nægja. Þessa einu
milljón fáum við til að auka fram-
leiðslu verðlagsársins 1988 til 1989,
vegna aukinnar neyslu á mjólkur-
vörum en ef við ætluðum að
minnka kjötframleiðslu og auka
mjólk í staðinn, þá væri verr af stað
farið en heima setið því það er enn
verra að standa í útflutningi á mjólk
heldur en kjöti. Það má líka benda
á að með þessum tilboðum Fram-
leiðnisjóðs er verið að gefa kúa-
bændum kost á að fullnýta fjós sín,
en ekki að þeir fari út i nýbyggingar
á fjósi. Það er frekar hægt að hugsa
sér að þeir gætu fullnýtt fjósin og
notað svo fjárhúsin í aukabúgrein.
Það má heldur ekki gleyma því að
bændur fá greitt fyrir þann hluta
sauðfjárréttarins sem ekki færist
yfir í mjólk.“
Hrólfs Ölvissonar nema í félagsvis-
indum, sem hann vann í fjölmiðla-
námi við Háskóla íslands.
Með fækkunarsamningum lofar
bóndinn að fjölga ekki fé á samn-
ingstímanum. Þessi tilboð Fram-
leiðnisjóðs hafa skilað litlum ár-
angri, þar sem aðeins hefur tekist
að að ná samningum um 12000 -
14000 fjár. Ekki er sjáanlegur meiri
árangur vegna tilboða til eldri
bænda sem nú eru boðin í fyrsta
sinn. En hvað segja bændur um
ástandið í sauðfjárbúskapnum?
Það kom mjög áberandi fram i máli
þeirra sem Bændablaðíð ræddi við,
að tilboð Framleiðnisjóðs væri
afarkostur. Til dæmis það, að láti
bóndi af hendi framleiðslurétt í
sauðfé fær hann aðeins helming
hans færðan yfir í mjólkurfram-
leiðslu. Sunnlenskur bóndi taldi að
landbúnaðarráðuneytið og Stéttar-
samband bænda hafi gengið of
langt. Eða eins og hann sagði „Það
er ekki allt leyst með því að hafa
sauðfjárræktina í Dalasýslu, Vest-
fjörðum, og Múlasýslu svo dæmi sé
tekið. Það verður að taka tillit til
gæða vörunnar og hinnar félags-
legu hliðar.“
Fara sveitir í eyði
Guðmundur Stefánsson land-
búnaðarhagfræðingur sagði meðal
annars í ræðu sem hann flutti á ráð-
stefnu um byggðamál í vetur að
sauðfjárframleiðendum mætti
fækka úr 2000 í 1000 og er þá ein-
ungis verið að tala um þá sem hafa
búskapinn að aðalatvinnu.
í skýrslu landbúnaðarráðuneyt-
isins frá liðnu sumri; Sauðfjárrækt
á íslandi - staða og stefna segir um
þetta atriði: „Fyrir liggur, að fjöl-
margir búa við sauðfé eingöngu,
það litlum búum , að afraksturinn
er í engu samræmi við kröfur hins
almenna þegns um tekjur. Engu að
síður unir fólk við þennan búrekst-
ur, því það finnur í honum svölun
annarra þarfa, svo sem fyrir frjáls-
ræði, sjálfstæði, og metur mikils
möguleikann á að umgangast og
ala önn fyrir sauðfénu í lifandi um-
hverfi, náttúru og fólks með sömu
áhugamál...“ og síðar: „Búin skapa
byggðamynstrið, hafa sín áhrif til
að stytta bæjarleiðir, styrkja hinn
félagslega þátt, sem í engri búgrein
er jafnríkur og í sauðfjárrækt-
inni.“
En livers vegna er svo erfitt að
draga úr framleiðslu kindakjöts?
Fátt bendir til að afkoma sauðfjár-
bænda sé betri en í öðrum greinum
og með tilboðum Framleiðnisjóðs
er, mönnum auðveldað að hætta.
Dreifbýli í landinu hefur mjög átt í
vök að verjast undanfarin ár og svo
aftur sé vitnað í skýrslu ráðuneytis-
ins þá er sauðfjárræktin í mörgum
sveitum aðal- og jafnvel eini burð-
arás atvinnulífsins. í hinum svo-
kölluðu jaðarbyggðum landsins er
staðan víða þannig að brottfall bú-
setu á einum bæ getur orðið til að
eyða heilli sveit. Þessi staða margra
bænda kemur í raun í veg fyrir að
þeir selji eða leigi fullvirðisrétt
sinnr þó aðstæður þeirra sjálfra séu
þannig að það væri þeim ekki á
móti skapi. Hörðust gagnrýni gegn
framleiðslustjórnuninni og „gylli"
boðum Framleiðnisjóðs kemur
einmitt úr þessum sveitum og stefna
stjórnvalda hefur meðal sumra
bænda hlotið nafnið eyðibýla-
stefna.
Guðmundur Stefánsson sagði
um þetta atriði i fyrrnefndri ræðu:
„Það má ekki líta á það sem ein-
hverja meiri háttar þjóðarógæfu að
sveit fari í eyði... Hér er að sjálf-
sögðu ekki um neina eyðibýlastefnu
að ræða, heldur eðlilega og óum-
flýjanlega þróun... Breytingar á bú-
setu manna hafa orðið áður í ís-
landssögunni, en þjóðin hefur e.t.v.
aldrei verið eins vel í stakk búin til
að bregðast við þeim og einmitt
nú.“
Til þess að sporna við eyðingu
byggða hafa menn mjög horft til
nýrra búgreina í landbúnaði en svo
virðist sem alvarlega hrikti í þeim
stoðum. Á liðnu sumri bárust frétt-
ir af óbeinni framleiðslustjórnun í
ferðamannaþjónustu og í 6. tbl.
tölublaði Bændablaðsins sagði frá
gjaldþrota stöðu hjá stórum hluta
refabænda í landinu. Og ekki er
það til að styðja við bakið á ný-
greinum né landbúnaði yfir höfuð,
að skera niður fé til leiðbeininga-
þjónustu og rannsókna sem annars
gætu leitt til framfara og hagræð-
ingar bæði í landbúnaði og öðrum
atvinnugreinum hér á landi.
Heimílístækí
sem bíða ekki!
tli3ím$

ÍIMM
isskápnr
iwn i æ* \ vii
iiiiinriiiM
þurrkari
eldavél
frystikistá
Nú er ekki eftir neinu aö bíöa, þú verslar í Rafbúö
Sambandsins fyrir 100 þúsund og getur þá keypt
öll heimilistækin í einu, valiö sjálfur hvert tæki af
ótal gerðum í pakkann, bætt sjónvarpi, videotæki
eða hrærivél viö og skipt greiðslum jafnt niður á
24 mánuði. Engin útborgun og fyrstagreiöslaeftir
einn mánuö. Enginn íslenskur raftækjasali hefur
boðið slík kjör - hvorki fyrr né síöar. Haföu sam-
band við Rafbúö Sambandsins strax - það er ekki
eftir neinu aö bíöa.
=—MAGN^ IRM8SS
a þessum kjoruma 0SAMBANDSINS
ÁRMÚLA 3 siml 687910
.. 000( 00