Bændablaðið - 01.09.1992, Blaðsíða 2

6. TBL 6. ARG. SEPTEMBER 1992
BÆNDABLAÐIÐ &
LANDSBYGGÐIN
AÐ ETA SKIT OG ANNAÐ ÞAÐ
SEM BÆTIR MELTINGUNA
Illyvindur Erlendsson setti í vor
hér f Bændablaðinu á prent þá
skeleggu fultyrðingu að hreinlæti
væri hinn versti sóðaskapur og
fannst mér það orð f túna töluð.
Fullyrðingin settist að í huga mér
og hefur búið þar síðan. Helgi
Hallgrímsson nátt úru fræðingu r
bætti um betur f júníblaðinu, og
rökstuddi fullyrðingu Eyvindar.
Þeír hengdu saman í rökrænt sam-
bengi hugsanir og sundurlausar
skoðanir, eða kannski fremur til-
finningar, sem ég hef átt í hugskoti
mér nokkuð lengi án þess þó að
þær kæmu fram f dagsljósið með
svona vitrænum brag. Hafi þeir
báðír heiður og þökk fyrir.
Hér er komin umræða sem á
hvergi betur heima en á síðum
þessa biaðs, og er það von mín að
fleiri grípi stQvopn sitt og upp
hefjist umræður um málið. Það er
löngu orðið tfmabært.
Það er sem sé löngu tímabært
að hefja um það umræðu að við
þurfum að éta skft aö vissu marki
ef við viljum Ifli og heilsu halda og
hafa meltínguna í lagi. Við þurfum
að fá inn í likamann eitthvað fyrir
vamarkerfi hans að fást við ef það
á ekki að flosna upp og verða
gagnslaust. Það er sem sé svipað
með vamarkerfi líkamans og vöðv-
ana. Hæfileg þjálfun er bráð-
nauðsynleg. Nýlega las ég raunar í
blaði að drykkjumenn þola miklu
meira áfengi en við hinir án þess
að verða áberandi ölvaðir, svo
lengi sem þeir stunda drykkjuna að
því marki að 'þjálfunin" gangi ekki
út í öfgar. I.ifrin kemst sem sé í
þjálfun við að stunda sitt starf.
að eru ekkert ógurlega mörg
ár síðan menn uppgötvuðu að til
em ýmis efni sem við þurfum að fá
með fæðunní og kölluð hafa verið
snefílefni vegna þess hversu lítið
við þurfum af þeim. Efhi sem þó
em manninum gjörsamlega ómiss-
andi og hann missir heilsu bæði og
lff ef hann er án þeirra. í þessum
hópi em meðal annars ýmsir þeir
gerlar og bakteríúr sem annars
hafa verið fordæmdar hvað harð-
legast og taldar lífshættulegar, og:
em það sannarlega í of miklum
mæli, sem og of litlum.
í vor upphófst í útvarpi allra
Iandsmanna, - að mig minnir f
Þjóðarsálinni -, umrasða um vand-
kvæði móöur viö að fóðra bam sitt
svo það þrifist. Niðurstaða þeirrar
umræðu var á þá leið að vanþrifin
stöfúðu af gerilsneyddri mjóUc, og
nokkrar ábendingar og dæmisögur
bárust frá hlustendum um hlið-
stæður. Viðkomandi móðir fékk
um það góð ráð hvemig hún gæti
nálgast hið "lögforboðna", ógeril-
sneydda mjólk. Hvemig baminu
hennar reiddi af, veit ég þvf miður
ekki, - vonandi heUsast því vel -, en
sögumar sem heyrðust um gagn-
semi ógerilsneyddar mjólkur um-
fram þá gerilsneyddu voru ótví-
ræðar.
Mér er kunnugt um að til em
ungir bændur sem hafa hugleitt
möguleikann á að koma ógeril-
sneyddri mjólk á markað. Ég veit
aö til ero aðferöir til að sýna
kaupanda fram á að mjóUdn sé
gæðavara, þrátt fyrir að hún hafi
ekki verið eyðilögö í þvf skyni að
sanna að svo sé, og ég held aö til sé
aU stór hópur kaupenda sem
myndu greiða uppsett verð fyrir
slflca afúrð ef á boðstólum væri.
Er ekki tfmabært að hér verði
breyting á?
þ
ÆT á hefur á seinni árom stund-
um hvarflað að mér sú spuming,
hvort muni öroggara að éta kjöt af
fénaði sem sláfrað er í einhveiju
þeirra sláturhúsa sem starfa allt
árið, með tilheyrandi flísalögnum,
ryðfríu stáli og öðro sem til þarf,
en ero sffellt blaut, - þoma aldrei
alveg-, og endalausum möguleik-
um á mannlegum mistökum við
þrif. EUegar hinum gömlu Utlu sem
ekki ero kannski eins vel búin
flfeum og ryðfríu stáU, en starfa
bara í stuttan tíma á hausti hveiju.
Þau þoraa þó í eina 11 mánuði í
senn, já verða gjörsamlega skrá-
þurr og það ástand þola ekki
sýklamir vondu. Ég hefi leyft mér
að álykta sem svo, að á þessum
vettvangi sem svo mörgum öðrum
sé náttúroaðferðin best, hin
náttúrolega hreinsun. Hreinsun
með valdbeitingu, sem birtist í
formi háþrýstidælu, sótthreinsiefna
og annarra nýmóðins aðferða
meíra og minna náttúrufjand-
samlegra, sé í öllum tflfellum
vafasamari, það gerir mannlegi
þátturinn. Sláturhús sem stendur
til þurrkunar f 11 mánuði er
örugglega gerilsneytt að þeim tíma
liðnum. Fái það á annað borð að
þoma vel.
Er þá enn ótalin sú slátrunar-
aðferð sem tekur öllu öðru fram f
þrifnaði, en það er sá náttúroþrifn-
aður sem í því felst að slátra bú-
fénaði f Iitlum mæU á blóðvelli úti
undir berom himni og láta svo sól,
regn og gerla sjá um þrifin og
sleppa allri valdbeitingu. En eins
og menn vita þá er þessi aðferð
bannfærð. Ég minni á að á borð-
um manna er á hveiju ári heil-
mikið af ijúpu, gæs, hreindýrakjöti
og kannski fieiro því sem slátrað er
við algjörlega "ófúllnægjandi að-
stæður" og trúlega ólöglega í
þokkabót, og án allra stimpla, að
maður nú ekki tali um geymslu-
aðferðina. Hver hefúr ekki séð
þennan mannamat hangandi utan
á húsveggjum handa fuglum
himinsins til að drita á, og iyki
götunnar að setjast á.
Er þetta ekki bara vel hægt?
Ilvað með lífræna ræktun? Er
ekki kominn tfmi til aö hún öðlist
sess við hlið hinnar hefðbundnu?
Er það nokkur hemja að við skul-
um enn setja þá sem hana stunda
og þá sem eftir slíkum vörom leita,
á bekk með sérvitringum eða sér-
trúarhópum? Viljum við í raun ög
vero aUan þennan tilbúna áburð,
aUt þetta skordýraeitur og arfa-
eitur og sveppaeitur eða hvað þau
nú heíta öU eitrin. Trúum við því í
raun og vero að viö fáum ekki
ofan f okkur hluta af öllum þessum
efnum við neyslu matvöronnar?
Er ekki mál að linni?
Ekki má í þessu sambandi
gleyma að minnast á rúllubaggana,
sem ég ætla að leyfa mér að Ukja
við hrákadallana á sinni tíð. Ég er
nú reyndar yngri en svo að ég muni
hrákadalla, og það sem verra var,
munntóbaksspýjur út um öli gólf,
sem menn vita f dag að hvort
tveggja var fáránlegur sóðaskapur.
En þvf nefni ég þá hér, að ég verð
að segja að mér finnst rúllubaggar
innpakkaðir í plast út um öll tún,
ekki par betri á nútíma vís en
hrákadallarnir voru á sinni tíð.
Ekki vegna sjónmengunar, sem
sumir setja fyrir sig, en ég kalla
smekksatriði. Það hefur raunar
gegnum tíðina glatt menn að hafa
fyrir augunum merki um blómlegt
atvinnulff og það eru rúllu-
baggamir þó sannarlega ef menn
bara horfa á þaö meö því hugar-
fari. Nei ég er að hugsa um öll
þessi tonn af plasti sem til falla.
Hvað verður um þau? Plastið sem
notað er árlega, er taliö í tugum
tonna, eða kannski fremur f hundr-
uðurn og eru þá ótaldar neikvæöu
hliðarnar á að framleiða allt þetta
plast.
Er þetta nokkur hemja?
Hér er þó engan veginn við
bændur eina að sakast, fjarri því.
Allt það plast sem ég og mfnir líkar
hér á mölinni berum heim í hús á
ári hverju til þess eins að henda
því, er ekki síður ógnvænlega mik-
ið. Kjötvörur f plasti, ávextir í
plasti, gos í plasti, sápulögur í
plasti, egg í plasti. Allt borið heim í
plastpoka. Raunar er leitun að
þeirri vöru sem ég kaupi, að hún
komi ekki inn úr dyrunum hjá mér
í plasti. Kannski er allt þetta plast
meira að vöxtum en rúllubagga-
plastiö. Þetta plast fer að lang-
mestu leyti í ruslapokann og þaðan
á urðunarstað sorps, til að Iiggja
þar í óbreyttri mynd næstu ár-
þúsundir.
Hvenær tekur þetta enda?
k_Jvo má ekki svona að lokum
gleyma að mínnast á þvottaefni f
skólpinu. Það er nú líklega sá hluti
"hreinlætissóðaskapar" sem hvað
mesta umfjöllun hefur fengið, en
stefnir þó ekki á nokkum hátt til
betri vegar. HaUar enn meir og
meir undan fæti ef eitthvað er.
Hvenær á að skipta um gír?
Að lokum. Eins og ég gat um í
upphafi, þá finnst mér löngu
tímabært að þessi málaflokkur fái
umíjöUun, umíjöllun um meng-
andi þrifnað, og um skemmandi
þrifnað og um sóðalegan þrifnað,
um óþarfan þrifnað og um annan
skaðlegan þrifnað. Ég tel
BÆNDABLAÐIÐ aldeilis kjörinn
vettveng til þeirra skrifa. Því ætla
ég hér og nú að skora á alla þá sem
máiið varða að láta í sér heyra. Ég
bendi á bændur á Ströndum norð-
ur, sem hafa áralanga reynslu í aö
verka nánast allan sinn heyfeng í
vothey án þess aö nota öll þessi
býsn af plasti. Ég bendi ennfremur
á matvælafræöinga sem starfa viö
matvælaframleiðslu. Hvað verður
um allt það hreinsiefni sem til
fellur við þeirra iðju? ög hvað
með allt það plast sem þeir pakka
sinni vöru inn í? Ég bendi á garð-
yrkjubændur, sem úða hinum
ýmsu efnum yfir grænmetið holla
og góða. Ég bendi á áhugamenn
um að selja ógerilsneydda mjólk.
Ég bendi á hvern þann sem hefur á
málinu áhuga. Efnisflokkurinn er
ærinn. Umhverfisspjöll af öllu tagi
er sóðaskapur, oft undir formerkj-
um snyrtimennsku og hollustu-
hátta. Én heyrir það ekki undir
umhverfisspjöll að skemma mat-
væli í nafni hreinlætis áður en
þeirra er neytt!
Þór J. Gunnarsson
Bölsýniskveðskapur
Veröldfláa sýnir sig,
sú mér spáir hörðu.
Fleslöll stráin stinga mig
stór ogsmá á jörðu.
Svo kvað Vilhjálmur Hölter -
en hann var hálfgerður úti-
gangsmaður í Reykjavík á seinustu
öld. Var hann oft bitur og þótti
veröldin á stundum snúa að sér
ranghverfúnni. Vísan er minnilegri
en ýmis ljóð stórskáldanna um
heimshryggð og lífskvíða og svo
má reyndar segja um margar fleiri
lausavísur um sama efni.
í eftirfarandi stöku Steingríms
Arasonar leikast á alvara og skop:
Lífið hefiir mér löngum kennt
að líða, þrá og missa.
Koppurinn minn er kominn í
tvennt,
hvaráégnú að pissa?
Vísan er löngu orðin hús-
gangur og er þá önnur ljóðlfioan
gjaman höfð: "að líða, þjást og
missa" en ekki: "að líða, þrá og
missa" eins og hún er prentuð með
Ijóðum skáldsins. En góð eða sér-
kennileg tækifærisvfea fer iðulega
að lifa sjálfstæöu lfifi, breytist í
meöförom, týnir gjaman höfundi
sfnum eöa í kringum hana verður
til saga sem á sér litla sem enga
stoð f veruleikanum. Svo er t.d. um
þessa vfcu Friðriks Jónssonar á
Sauðárkróki:
Einn éghrekst við eyðisker,
enga höfn kann finna.
Báruhljóðið boðar mér
bana vona minna.
Friðrik var sigmaður við
Drangey og fórst hann í bjarginu
vorið 1924. Þótti ýmislegt benda til
þess að hann hefði fundið á sér
feigð og var þessi vísa m.a. talin
staðfesta það og hann sagður hafa
kveðið hana áður en hann fór til
Eyjar þá um voriö. Sannleikurinn
var hins vegar sá aö Friörik hafði
ásamt vinum sfnum tveim, þeim
Eitt sinn kemur hvert endadœgr
allra lýða um síðir,
svofinnst enginn sikling frægr
við sínum dauða ei kvíðir.
Svo kvað Eggert lögmaður
Hannesson er hann fór af íslandi
árið 1580. En ferðalög minna
menn gjaman á hverfulleikann og
þeim þykir sem þeir séu einir f
framandi umhverft. Eftirfarandi
Vísnaþáttur
Umsjón: Kristján Eiríksson
Friðriki Hansen og Jóni Pálma,
verið að keppast um hver þeirra
gæti ort bestu bölsýnisvfsuna.
Gerði hann þá þessa vfcu en þetta
var á þeim árom er andi nýróman-
tfcku stefhunnar sveif yfir vötn-
unum.
Rík hefð er fyrir því f skáldskap
að bregða upp mynd af nautnum
jarðneskra gaeða í skugga dauðans
er eftirfarandi vfsa Kristjáns
lasonar go!t dæmi þess:
Margt í drauma manni ber:
mergur, vín ogfeiti
meðan dauðinn dundarsér
dökkur á næsta leiti.
Og óumflýjanleiki dauðans er
sígilt yrkisefni:
vfcu orti Páll Vídalfn lögmaður á
einhverri ferð sinni:
Fyrir þreyttiun ferðasegg
fölskvast Ijósin brúna;
ráði guð fyrir oddi og egg
ekki rata ég núna.
Og tæpast hefur annað skáld
túlkað einsemd sína betur en
Kristján Jónsson gerði í sinni
alþekktu vfcu:
Yfir kaldan eyðisand
einn um nótt ég sveima.
Nú er horfið Norðurland,
nú á éghvergi heima.
En hún skal vera seinasta staka
þessa þáttar.