blaðið - 24.06.2005, Blaðsíða 21

blaðið I föstudagur, 24. júní 2005
Er sárt að missa listræna stjórn á
mynd sinni eins og gerðist hjá þér
með Hvíta víkinginn?
„Ég held að það sé nánast eins og að
barn sé tekið af manni með valdi og
sett í fóstur. Ef ég hef einhvern tíma
orðið bitur á mínum listamannsferli
þá varð það þegar ég fékk ekki að
ljúka við myndina. Annars er ég
nokkuð sáttur við ferilinn. Ég hef
alltaf endurnýjað mig, frá því að
gera þjóðfélagslega raunsæ verk
eins og Óðal feðranna yfir í að gera
þrjór framtíðarsýnir, Reykjavík í
öðru ljósi, ísland í öðru ljósi og
Opinberun Hannesar."
Opinberun Hannesar fékk slæma
dóma. Hvernig tekurðu slíkum dóm-
um?
„Ég hef alltaf fengið slæma dóma
hér á landi. Ég hef fengið mínar
viðurkenningar erlendis frá. Ef ég
færi að fá góða dóma og jókvæða
umfjöllun á íslandi þó væri trúlega
eitthvað mikið að.“
Tekurðu slæma gagnrýni ekki nærri
þér?
„Ekki nema hún komi frá þeim sem
ég tek mark á. Ég hef aldrei fengið
gagnrýni á íslandi sem ég hef tekið
mark á.“
Ekki skemmtikraftur
Finnst þér ekkert slæmt að vera um-
deildur?
„Má listamaður ekki þakka fyrir ef
skiptar skoðanir eru um hann? Ég
held að listamaður sem þjóðin er al-
sæl með sé ekki að gera neitt sem
skiptir máli, en kannski skemmtir
hann þjóðinni. Ég hef aldrei litið
svo á að hlutverk mitt væri að vera
skemmtikraftur."
En ertu ekki erfiður persónuleiki?
„Ég er kröfuharður. Kröfuharðast-
ur við sjálfan mig. Þegar ég var að
alast upp leyfði ég mér að vera á
annarri skoðun en var í tísku hjá
'68 kynslóðinni. Ég varð aldrei einn
af þessum heilögu sósíalistum sem
fóru úr Möðruvallarhreyfingunni yf-
ir í aðrar stjórnmálahreyfingar. Ég
hef alltaf verið anarkisti en ég lifi
ekki í pólitík. Ég vil sjá allt öðruvísi
pólitíska sýn en vinstri og hægri.
Sýn sem bygg-
ist ekki bara
áefnahagsleg-
um og félags-
fræðilegum
teoríum. Ég
vil sýn þar
sem lífið sjálft
er haft í fyrir-
rúmi.
Ég hef ekki
kosið í síð-
ustu tveimur
borgarstjórn-
arkosningum.
Mér hefur
ekki fundist
neitt um að
kjósa. Ég sá
engan mun
á Sjálfstæðis-
flokknum og
Reykjavíkurl-
istanum hvað
framtíðarsýn
Reykjavíkur varðaði. Hvorugur
flokkurinn kom með framtíðarsýn
varðandi uppbyggingu Reykjavíkur
og það var allt við það sama.“
Pexað um næsta horn
Mynd Hrafns, Reykjavík í öðru
ljósi, vakti mikla athygli þegar hún
var sýnd en þar komu fram bylting-
arkenndar hugmyndir um skipulags-
mál í Reykjavík. Hrafn segist ekki
sjá betur en ýmsar hugmyndir hans
í myndinni sé komnar í breyttum
myndum inn á stefnuskrá Reykjav-
íkurlistans og Sjálfstæðisflokksins.
„Skipulagið í Reykjavík er eins og að
lyftan hafi ekki verið fundin upp,“
segir hann. „Stærsta umhverfisslys-
ið sem mun verða hér á næstu órum
er sennilega í kringum Slippinn og
Mýrargötuna. Þar er allt byggt lang-
sum og lokað af í múrum sem minna
á verkamannabústaðina við Hring-
braut í stað þess að reisa húsin
lóðrétt og hafa nóg pláss og útsýni.
Þarna væri möguleiki á að láta borg-
ina rísa og fá kompósisjón á móti
Hallgrímskirkju, Sjómannaskólan-
um, kaþólsku kirkjunni og Þjóðleik-
húsinu. Þar eru hæstu punktar í
borginni, byggðir fyrir áratugum.
Síðan hefur flatneskjan ríkt.
Ef hér væri byggt upp á endann í
staðinn fyrir að byggja á hlið þá
gætu allir Reykvíkingar komist fyr-
ir innan Hringbrautar og úti á eyj-
unum. Viðey er að flatarmáli jafn-
stór og Mónakó þar sem búa 50.000
manns. Þarna er landflæmi sem
ætti að byggja. í minni hugmynd um
eyjabyggð er ekki gert ráð fyrir upp-
fyllingum, sem menn tala nú mikið
um, heldur göngum. Ég hef litla trú
á uppfyllingum því þær geta skolast
burt hvenær sem er. Ég vil byggja
á eyjunum án þess að eyðileggja
strandlínuna með uppfyllingum og
leyfa þeim að njóta sín eins og þær
eru.
Það er árótta pólitíkusa að búa til
litla kassa á lækjarbakka og gera
alla eins. Þegar ég heyri orðin „sam-
ræmt skipulag“ og „heildarútlit" fæ
ég hroll. Orðin þýða að allir eigi að
vera eins og sama flatneskjan eigi
að ríkja alls staðar.
Vandinn er hin pólitíska sýn á ein-
sleita byggð. Borgin flest út um allt
og verður eins og sundurlaust banda-
rískt úthverfi. Svefnhverfi. Þetta
er það skipulag sem báðir flokkar
hafa staðið fyrir. Það voru stórbrot-
in mistök hjó Sjálfstæðisflokknum
á sínum tíma að fara upp í Breið-
holt en ekki út á eyjarnar. Ekki tók
betra við þegar Reykjavíkurlistinn
fór upp á Reynisvatn. Flokkarnir
hafa mælt upp vitleysurnar hvor í
öðrum gegnum embættismannakerf-
ið. Ekki hefur örlað á framtíðarsýn.
Menn eru að pexa um næsta horn.
Það má ekki neitt. Það má enginn
vera öðruvísi. Það er talað um heild-
arútlit og samræmi. Ég segi burt
með heildarútlit og samræmi. Sam-
ræmi sem kallar á flatneskju kemur
eðlilegu fegurðarskyni ekkert við.“
Skýrslugerðarmenn í Mennta-
málaráðuneyti
Frá skipulagsmálum berst talið
að menntamálum, sem Hrafn hef-
ur sterkar skoðanir á: „Það kemur
margt frá Menntamálaráðuneytinu
sem mér stendur stuggur af. Þá á ég
meðal annars við hugmyndir um að
stytta nám til stúdentsprófs og eins
frumvarp um Ríkisútvarpið. Mað-
ur veltir fyrir sér hvaða mannvits-
brekka hafi samið það.“
Voru menntaskólaárin þín skemmti-
leg?
„Já, þau voru það. Menntaskólinn
var góður skóli að því leyti að hann
bjó mann vel undir lífið í gegnum
félagslífið. Þar myndaðist ákveðið
samfélag og maður safnaði mik-
illi og skemmtilegri reynslu. Hvað
vinnst með því að fækka árunum
þar? Á að fórna öllu þessu til þess
eins að keyra fólk á ofsahraða í gegn-
um skóla og gera það ári fyrr að elli-
lífeyrisþegum?
Ég varð þeirra forréttinda aðnjót-
andi þegar ég var í skóla að vinna á
sumrin í brúarvinnu, á togara, í sveit
og í byggingarvinnu. Ég kynntist at-
vinnuvegum landsins. Ég vissi hvar
ég bjó. Nú er stöðugt verið að lengja
skóladaginn og skólaárið þannig
að börn sem koma út úr skóla vita
ekkert um atvinnulif landsins. Þau
vita varla í hvaða landi þau búa.
Fyrir tilstilli skýrslugerðarmanna í
Menntamálaráðuneytinu er staðan
að verða æ skelfilegri. Menntamála-
ráðherrann virðist lítið annað en
blaðafulltrúi þessara skýrslugerðar-
manna. Guði sé lof að ákveðið var að
fresta styttingu menntaskólanáms
um ár. Ég vona bara aó það komi
fram einlægir hugsjónamenn í milli-
tíðinni og fresti þessu máli til hins
óendanlega."
Vil ekki missa af lífinu
Einhvern tíma heyrði ég þig í sjón-
varpi tala um að ekki ætti að setja
hömlur á búsetu útlendinga hér á
landi.
„Ég vil hleypa sem flestum til ís-
lands en vil um leið að ein regla
gildi. Hún er sú að allir sem hingað
koma sverji eið að íslensku stjórn-
arskránni og sætti sig við þær leik-
reglur sem gilda í þjóðfélaginu. Ég
Ég segi
burt með
heildarútlit
og sam-
ræmi. Sam-
ræmi sem
kallar á
flatneskju
kemur eðli-
legu feg-
urðarskyni
ekkert við.
vil ekki þjóðfélag þar sem börnum
er bannað að borða skinku í skólan-
um vegna trúarkreddna eða konur
umskornar og kynfærum þeirra mis-
þyrmt. Við eigum ekki að snobba
niður á við og sýna þeim óumburðar-
lyndu sífellt meira umburðarlyndi
eins og Hollendingar hafa gert og
eru svo fangar erlendra öfgamanna í
eigin landi. Ég held að merkilegasta
pólitíska ákvörðun sem tekin hafi
verið í áratugi sé ákvörðun Frakka
um að banna trúartákn í skólum.“
Ert þú ekki trúaður?
„Ég vil ekki missa af lífinu sjálfu.
Sumir eru að lifa lífinu fyrir líf sem
þeir hafa enga tryggingu fyrir. Ég
held að aðalatriðið sé að lifa lífinu
meðan maður er hér. Það eina sem
við höfum tryggingu fyrir er lífið og
dauðinn. Ég held að Guð sem vilji
að hann sé tilbeðinn sé afskaplega
hégómlegur guð. Ef til er guðlegur
kraftur þá hefur hann engan áhuga
á tilbeiðslu og bænakvaki.
Ég ber hins vegar virðingu fyrir trú-
uðu fólki og geri ekki athugasemd
við það, frekar en að fólk sé ástfang-
ið eða að það aðhyllist pólitískar
skoðanir. Sjálfur hef ég alltaf rækt-
að minn efa og aldrei verið hræddur
við breytingar."
Hvað með dauðann, hræðistu hann?
„Ég er ekki hræddur við að deyja ef
ég fæ að deyja. Ég er hræddur við að
deyja og geta ekki dáið. Ég hef séð
mikilmenni sem unnu alla mestu
menningarsigra sem hægt var að
vinna og enduðu síðustu ár sín va-
frandi á stofnun lifandi dauðir. Það
held ég að séu einhver skelfilegustu
endalok sem hægt er að upplifa. Veit
nokkur hvað maður skynjar og sér í
þeim bergmálsheimi? Þegar ég horfi
til dauðans stendur mér mestur
stuggur af því að fá ekki að ráða ör-
lögum mínum. Ég á ekki til hræðslu
við að deyja en ég óttast að verða
kviksettur í sjálfum mér lifandi
dauður. Menn nutu þó þeirrar virð-
ingar í gamla
daga að fá að
liggja í kör
heima hjá sér.
Nú eru þeir
settir á stofn-
anir og njóta
ekki nálægðar
við neinn sem
elskar þá.“
M---------
Ég á ekki
til hræðslu
við að
deyja en
ég óttast
að vera
kviksettur
í sjálfum
mér lifandi
dauður.
Hugsa ekki
um framtíð-
ina
Ertu einfari?
„Ég hef alltaf
verið einfari.
Ég kann ágæt-
lega við mig
í eigin félags-
skap og hef
ekki þörf fyr-
ir að spegla mig í öðrum. Ég hef þó
lengi búið við þá gæfu að eiga yndis-
lega konu sem hefur stutt mig dyggi-
lega í því sem ég hef gert og fyrir
það er ég þakklátur."
Ertu að fara að gera nýja kvik-
mynd?
„Nei, ég held ekki. Það er ekkert
Kópavogsblóm
Dalvegi
Á1 f abl óm
Á1fheimum
svigrúm til þess hér á landi."
Ertu þá hættur að gera kvikmynd-
ir?
„Ætli það ekki.“
Hvað ætlarðu þá að gera?
„Ég er svo önnum kafinn að sú hugs-
un hefur ekki komist að.“
Hvað hefurðu verið að gera?
„Ég hef lært spænsku og hef ver-
ið nokkuð mikið í Kína að undan-
fórnu."
Kanntu vel við þig í Kína?
„Kína er merkilegt land. Þar mega
menn aðeins eiga eitt barn. Nú er
einbirnakynslóðin að komast til
valda - hart, ákveðið og duglegt
fólk. Það eru gerðar miklar kröfur
til einbirna, sem alin eru upp við -
aga og hörku, og fyrir bragðið verða
þau kröfuharðir einstaklingar sem
gera einnig miklar kröfur til sjálfra
sín. Ég veit þó ekki hvort heimurinn
sem einbirnin búa til er heimur sem
við viljum lifa í.“
Hvað ætlarðu að gera í framtíðinni?
„Ég leiði ekki hugann að framtíð-
inni, ég hef svo mikið að gera.“ •*
Hrafn Gunnlaugsson. „Ég hef aldrei fengið gagnrýni á íslandi sem ég hef tekið mark á.“