blaðið - 16.02.2006, Blaðsíða 12

blaðið - 16.02.2006, Blaðsíða 12
12 I VÍSZNDI FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 2006 blaöiö Eru igrœddir gervilimir íramtíðin? Blaöil/Steinar Hugi Benedikt Helgason vinnur aö doktorsverkefni sem gengur út á aö tengja gervifót viö bein. Af og til heyrum við fréttir af fólki sem misst hefur útlim í slysum. Sem betur fer eru þau slys ekki tíð en Ijóst að þeir sem missa útlim búa við verulega skerta starfsgetu og ganga í gegnum langa endurhæfingu. Þeir eru líka nokkrir sem missa útlim af völdum sjúkdóma s.s. krabbameins og sykursýki. Fyrir þá hópa fólks sem misst hafa fót- legg gæti verið lausn í sjónmáli. ,Doktorsverkefnið sem ég vinn að gengur út á að tengja gervifót í bein með ígræðslu sem kemur til með að breyta miklu fyrir fólk sem misst hefur fót,“ segir Benedikt Helgason, doktorsnemi í verkfræði við Há- skóla íslands. „Ég er að skoða þessa lausn í stað þess að nota hulsu og aðrar hefðbundnar lausnir sem nú eru notaðar. Igræðslur hafa nú þegar verið framkvæmdar og talið að um íoo einstaklingar í heiminum séu með ígrædd tengistykki fyrir gervifætur. Það voru aðilar í Gautaborg í Sví- þjóð sem byrjuðu á þessu fyrir um to árum. Árangur af þessu virðist vera ásættanlegur en auðvitað geta komið upp ýmis vandamál. Ég hef rætt við aðila sem hefur farið í gegnum ígræðslu. Hann lýsir þessu sem stórkostlegri framför enda átti hann erfitt með að nota hefð- bundna gervilimi vegna þess hve lærleggsstúfur hans er stuttur." Benedikt segir hugsanlegt að ígræðslan losni frá beininu vegna of mikils álags og það er meðal annars það sem hann er að skoða ásamt samstarfsaðilum. „Þá er alltaf ákveðin hætta á sýkingum og fæstir sjúklinganna losna alveg við að taka lyf vegna þessa. Það er reyndar misjafnt hversu illa fólk er plagað af þessu. Eins og er hafa ígræðslur á gervi- fótum eingöngu verið framkvæmdar á aðilum sem hafa aflimun hátt á lærlegg. Ástæðan er sú að þessir ein- staklingar eiga erfitt með að nota hefðbundnar lausnir og það er því frekar auðvelt að fá þá til þess að taka þátt í þessum verkefnum." Fá tilfinningu í gervifótinn Benedikt vinnur lokaverkefni sitt í samvinnu við aðila á Ítalíu, Tækni- háskólann i Queensland í Ástralíu og Össur hf. „Ég kem til með að ljúka doktorsverkefninu á árinu en þar lýsi ég tengingu gervifótar við bein út frá sjónarhóli burðarþols- fræðinnar með það að markmiði að endurbæta ígræðlinginn og lág- marka endurhæfingarferlið.“ Hug- myndin sem Benedikt er að skoða byggir á að áður en að ígræðslu kemur er gert þrívítt einstaklings- bundið tölvulíkan af beini í útlim og tengingin er svo hönnuð út frá þvi. „Tölvulíkönin með tilheyrandi efniseiginleikum eru byggð á upp- lýsingum úr röntgensneiðmyndum af stúfnum. Álagið á beinið er ein- staklingsbundið en hefur verið mælt af samstarfsaðilum okkar í Ástralíu fyrir venjulegan hluta af þeim hópi sem nú notar þessa lausn. Við höfum því nokkuð góða hug- mynd um það hvað ígræðslan þarf að þola við almenna notkun. Svíar hafa ekki gert athuganir á sama hátt en þeir hafa framkvæmt aðgerð- irnar og reynt að aðlaga ferlið eins og reynslan hefur kennt þeim.“ Benedikt segir þá sem fá íg- ræddan gervifót smá saman öðlast tilfinningu fyrir útlimnum. „Þeir verða mun næmari gagnvart gervi- fætinum að sumu leyti eins og um venjulegan útlim væri að ræða (e.osseo perception). Þeir öðlast betra jafnvægisskyn og þeir finna það meira að segja þegar þeir eru kitlaðir í iljarnar. Hreyfigetan er góð en það er ekki vitað með vissu hvað tengingin þolir og því reyna þeir sem fengið hafa ígræðslu að fara varlega.“ Þarfað líða ákveðinn tímifrá út- lima missi til tgræðsluaðgerðar? „Ég hugsa að það sé betra að bíða ekki mjög lengi frá aflimun til ígræðslu því beinvefur rýrnar ef hann er ekki örvaður með álagi.“ Benedikt segir að yfirleitt sé tít- aníum notað í tengistykkið sem gengur upp í beinið. fgræðslur ekki langt undan ,Þeir sem láta græða á sig gervifót þurfa að fara í tvær aðgerðir. 1 fyrri aðgerðinni er sárið opnað og ígræð- lingnum komið fyrir og sárinu lokað. í seinni aðgerðinni er sárið opnað og tengistykki fyrir gervifót skrúfað í. Eftir þetta hefst margra mánaða endurhæfing þar sem álagið á ígræðsluna er aukið jafnt og þétt. Hálfu ári eftir seinni aðgerð- ina má búast við að menn geti farið að stíga í fótinn af fullum þunga.“ Benedikt segir ígræðslurnar eiga sér samsvörun í mjaðmaliða- skiptum, munurinn sé hins vegar sá að í igræðslum á gervifótum fari tengistykkið í gegnum húð. Allar framfarir í líkanagerð fyrir ígrædda gervifætur munu því senni- lega nýtast við líkanagerð fyrir t.d mjaðmaliðaskipti." Benedikt segir að ekki sé víst að fólk þurfi að bíða mjög lengi eftir ígræðslum gerviútlima. „Það síðasta sem við höfum heyrt er að sænsku aðilarnir hafa gengið i gegnum strangt eftirlit í Banda- ríkjunum til að fá aðgerðir sam- þykktar. Hugmyndin er þá að nota þessa lausn fyrir t.d. hermenn sem misst hafa útlim í stríði. Þróunin hefur verið mun hraðari í þessu en við áttum von á. Við heyrðum nýlega af þýskum rannsóknarhópi sem byrjaður er á ígræðslum og sjálfsagt munu fleiri hópar fylgja í kjölfarið. En þetta er ekki eitthvað sem menn gera með stuttum fyrir- vara. Það þarf að sérhæfa fólk til að framkvæma aðgerðirnar og svo er ferlinu fylgt eftir. Ég hugsa að þróunin verði sú næstu árin að það verði hópar lækna og sérfræðinga á fáum stöðum í heiminum sem framkvæmi þessar aðgerðir en smá saman mun hópunum fjölga.“ hugrun@bladid.net Dulbúa sig í kvengervi til að heilla kvenkynið Ástralski smokkfiskurinn er hugvitssamur enda keppist hann viðfjöldann allan afkarlkyns smokkfiskum um hylli kvenkynsins Þeir karlmenn sem eru að skipuleggja óvænta uppákomu á konudaginn ættu að taka hug- vitssemi ástralska smokkfisksins til fyrirmyndar. Þegar ástralski smokkfiskurinn vill næla sér í kvenmann á hann það til að dul- búa sig sem kvenmaður. Og það þrælvirkar! Ástralski smokkfiskurinn lifir ein- ungis í ár en vill endilega koma genum sínum til næstu kynslóðar. Þar sem það eru 4-10 karlkyns smokk- fiskar á hvern kvenkyns smokkfisk þá getur það stundum reynst erfitt og samkeppnin er því gífurlega mikil á milli karlkyns smokkfiska. Stærstu smokkfiskarnir af karlkyni reyna að nýta stærð sína til að finna kvenkyns maka og vernda hana frá öðrum keppinautum. í nýlegri rann- sókn komst vísindamaðurinn Roger Hanlon að þvi að minni smokkfisk- arnir gátu oftar en ekki komist að kvenkyns smokkfiskunum án veru- legra vandkvæða. Þetta gerðu þeir meðal annars með því að dulbúa sig sem kvenkyns smokkfiskur og syntu þannig fram hjá stærri smokk- fiskunum sem áttu að passa upp á konuna. Nýta helst sæði smærri smokkfiska Smærri smokkfiskarnir reyndu aldrei að berjast við stóra félaga sína heldur notuðu laumulegri að- ferð. Þeir fela fjórða arm sinn þar sem kvendýrin hafa einungis þrjá arma, láta sem þeir haldi á eggi og breyta mynstri húðarinnar þannig að þeir líkist konu. Með því geta þeir hæglega synt fram hjá stóru smokkfiskunum. Annað sem er merkilegt við rannsókn ástralska vísindamannsins Roger Hanlon er að stór hluti þeirra eggja sem eru frjóvguð eru ættuð frá smærri smokkfiskunum. Þrátt fyrir að kven- kyns smokkfiskar hafni um 70% af tilraunum karlanna til samræðis þá taka þær vel í bón smærri smokkfisk- anna. Kvenkyns smokkfiskurinn safnar sæði frá nokkrum körlum og notar það seinna til að frjóvga eggin. Með því að nota erfðapróf fann Hanlon það út að konurnar notuðu oftar sæði frá smærri smokk- fiskunum heldur en þeim stærri. kvendýrin virðast því vera mjög hlut- drægar í vali sínu á sæði. svanhvit@bladid.net Ástralski smokkfiskurinn dulbýr sig sem kvenkyns smokkfiskur til að eiga auðveldara með aö komast að þessum heillandi kvenfiskum sem slegist er um. 30% afsláttur af rúmum ÁðuLSSreoor Nú 29.750.- Nýtt kortatímabil Útsala 10-40% afsláttur rúmco —»1 WII'MMWMMHII'MMMHHMHHMí Langholtsvegi 111,104 Rvk. Sími 568 7900 Opið virka daga 11-18, laugardaga 11-14

x

blaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: blaðið
https://timarit.is/publication/941

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.