blaðið - 27.02.2006, Qupperneq 10

10 I ERLEWDAR FRÉTTIR
MÁNUDAGUR 27. FEBRÖAR 2006 blaðiö
Heuters
Árásinni í Samarra mótmælt
Mikill fjöldi fólks kom saman íTeheran, höfuðborg Irans, í gærtil að mótmæla árás sem
gerð var í liðinni viku þegar hvelfing Gullnu moskunnar f borginni Samarra í frak var
eyðilögð í sprengingu. Súnní-múslimar sem og sjftar tóku þátt f mótælunum f Teheran
og voru fánar Bandaríkjanna og Bretlands brenndir. Margir óttast nú að borgarastríð
vofi yfir í Irak en grfðarleg reiði rfkir í röðum sjíta-múslima vegna árásarinnar. I kjölfar
hennar réðust sjíta-múslimar á moskur súnnfta og týndu um 160 manns lífi í þeim
átökum. I gær bárust þær fréttir að nokkuð hefði miðað f viðræðum stjórnmálamanna
og foringja herflokka f landinu en vonin er sú að þannig megi koma f veg fyrir frekari
átök þessara tveggja trúarhópa í frak. Ýmsir sérfræðingar telja hins vegar Ijóst að enn
harðari átök vofi yfir og að borgarastríð kunni að vera óumflýjanlegt.
- GLERBRAUTIR
FYRIR 8-12mm GLER
-Engin rafsuða
einfalt og snyrtilegt!
Inni og úti handriða og stiga smiði,
304 og 316 ryðfrítt stól

ATLANTSKAUP
Atlantskaup efh. Bæjarflot 6,
112 Reykjavík S:533-3700.
Fimmtíu ár liðin frá „leyniræðunni"
Þann 25. febrúar 1956flutti Nikíta Khrústsjov, leiðtogi Kommúnistaflokks Sovétríkjanna,
rœðu sem átti eftir að kalla fram miklar pólitískar og hugmyndafrœðilegar breytingar.
Rœðan er talin ein sú merkasta semflutt var á síðustu öld.
Fimmtíu ár eru liðin frá því að
ein merkasta ræða 20. aldarinnar
var flutt. Hér er vísað til „leyni-
ræðunnar“ frægu sem Níkíta
Khrústsjov, leiðtogi Kommúnista-
flokks Sovétríkjanna, flutti 25.
febrúar 1956.
Ræðuna flutti Khrústsjov á 20.
þingi kommúnistaflokksins sem
haldið var 14. til 25. febrúar.
I ræðunni sakaði Khrústsjov for-
vera sinn, Jósef Stalín, um að hafa
komið á stjórn sem grundvölluð
hefði verið á „ótta, illum grun og
ógn“. Khrústsjov lýsti yfir því að
hann vildi binda enda á þá persónu-
dýrkun sem Stalín hafði komið á
í Sovétríkjunum og enn var þá ríkj-
andi þótt þrjú ár væru þá liðin frá
því að hann lést.
Khrústsjov fordæmdi kúgunina
og hreinsanirnar sem einkenndu
alla valdatið Stalíns og nefndi sér-
staklega réttarhöldin miklu á ár-
unum 1936 til 1938. Hann gagnrýndi
og harðlega utanríkisstefnu Stalíns
á árum síðari heimsstyrjaldarinnar
og sakaði hann um þjóðernishyggju
og gyðingahatur. Hann lýsti skipu-
legum morðum, hreinsunum, við-
varandi ógn og hryllingi.
Með ræðu sinni 25. febrúar 1956
varð Khrústsjov fyrstur sovéskra
embættismanna til að fordæma
stefnu og stjórnarhætti Stalíns.
Ræðan kom þingfulltrúum, sem
voru um 1.400, gjörsamlega í opna
skjöldu. Að sögn fólks sem hlýddi
á þessa sögulegu ræðu hafði hún
gífurleg áhrif á fundarmenn. Flestir
urðu gjörsamlega miður sín, margir
Jósef Stalln
brustu í grát, aðrir gripu um höfuð
sér í fullkominni örvæntingu.
Nokkrir fulltrúar fengu hjartaáfall
í fundarsalnum.
Ræða Khrústsjovs var kölluð
„leyniræðan“ vegna þess að hún var
flutt fyrir luktum dyrum. Ekki var
greint frá efni hennar fyrr en 18.
mars 1956.
Sagnfræðingurinn Roy Medve-
dev starfaði í skóla einum á lands-
byggðinni í Rússlandi árið 1956.
Hann hefur lýst því hvernig hann
fékk fyrst fréttir af ræðunni. „Þeir
söfnuðu öllum saman, félögum í
Komsomol [ungliðahreyfingu sov-
éska kommúnistaflokksins], og
öllum stjórnendum samyrkju- og
ríkisbúanna. Héraðsleiðtogi Komm-
únistaflokksins birtist loks, tók
upp rauða bók og sagði: „Ég ætla
að lesa fyrir ykkur ræðu sem Ník-
íta Sergeivítsj Khrústsjov flutti á 20.
þingi Kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna.“ Við hlustuðum á lesturinn í
fjórar klukkustundir. Þarna á meðal
okkar var fólk sem hafði barist í síð-
Níkíta Khrústsjov
ari heimsstyrjöldinni og dýrkaði
Stalín. Þarna voru líka menn eins
og ég sem átti föður sem sætt hafði
kúgun og loks dáið í fangelsi. Okkur
var kunnugt um pyntingarnar og
vinnubúðirnar.“
Ræða Khrústsjovs hafði mikil
áhrif í Sovétríkjunum. Þúsundum
pólitískra fanga var sleppt úr haldi.
Ummæli Khrústsjovs vöktu einnig
mikla athygli í kommúnistaríkjum
í Mið- og Austur-Evrópu og vonir
tóku að vakna um djúpstæðar pól-
itískar breytingar og frelsi, sérstak-
lega í Póllandi og Ungverjalandi.
Þessar þjóðir áttu síðan eftir að vera
í fararbroddi þegar veldi kommún-
ismans í Evrópu hrundi eins og spila-
borg árið 1989.
En „leyniræðan“ stóð undir nafni;
hún var ekki birt í heild í Sovétríkj-
unum fyrr en 32 árum eftir að hún
var flutt, í valdatíð Míkhaíls S. Gor-
batsjovs árið 1988.
Svikari eða umbótasinni?
Roy Medvedev segir að það hafi tekið
sig langan tíma að gera sér grein fýrir
mikilvægi ræðunnar. „Blöðin sögðu
ekki frá ræðunni. Þá var ekkert sjón-
varp og engar upplýsingar veittar."
Medvedev segir að fyrst hafi borist
mótmæli frá leiðtogum kommúnista-
flokka á Vesturlöndum. Síðan hafi
borist ályktun frá kínverskum komm-
únistum sem fordæmdu 20. flokks-
þingið. „Þetta var gífurlega mikilvæg
ræða í sögulegum skilningi,“ segir
Medvedev.
Rússa greinir enn á um „leyniræð-
una“ frægu. Flestir kommúnistar þar
í landi telja enn að Khrústsjov hafi
verið „svikari“. Fleiri eru þeir á hinn
bóginn sem telja ræðuna hafa verið
fyrsta skrefið í átt frá því ógnar- og
kúgunarsamfélagi sem Stalín kom á
í Sovétríkjunum. Míkhaíl S. Gorbat-
sjov, síðasti sovétleiðtoginni, sagði
í liðinni viku að ræða Khrústsjovs
hafi ekki einungis verið merkileg
með tilliti til þess fráhvarfs sem hún
fól í sér frá stalínismanum. Gorbat-
sjov kvaðst einnig þeirrar hyggju að
ræðan hefði lagt grunn að „umbóta-
stefnunni“ svonefndu sem hann
fylgdi í valdatíð sinni og jafnan er
nefnd „perestrojka“. Khrústsjovhefði
lagt grunn að nýjum og lýðræðislegri
stjórnarháttum I Sovétríkjunum.
Khrústsjov er oft lýst sem „frjáls-
lyndum umbótasinná'. Ekki er sú
lýsing rétt að öllu leyti. Aðeins níu
mánuðum eftir að hann flutti ræð-
una sendi hann skriðdreka inn í
Búdapest, höfuðborg Ungverjalands,
til að brjóta á bak aftur uppreisn
gegn sovéskum yfirráðum. Svo fór
að lokum að Khrústsjov var settur af
árið 1964 og harðlínukommúnismi
með tilheyrandi skoðanakúgun var
aftur innleiddur í Sovétríkjunum.
„Leyniræðan“ hafði mikil áhrif á
vinstri menn á Vesturlöndum. Margir
gengu af trúnni, aðrir sögðu skilið
við kommúnismann þegar sovésku
skriðdrekarnir óku inn í Búdapest,
enn aðrir biðu þar til kommúnistar í
Sovétríkjunum bunda enda á „Vorið í
Prag“ árið 1968. Á þeim 50 árum sem
liðin eru frá því að Níkíta Khrústsjov
tók til máls á flokksþinginu hefur trú-
lega engin ræða haft viðlíka áhrif í
stjórnmála- og hugmyndafræðilegu
tilliti.