Bændablaðið - 22.11.2005, Page 26

26 Þriðjudagur 22. nóvember 2005
Heyskapur „í Súdan
og Grímsnesinu“
Þeir, sem á þinginu báru saman
bækur sínar, komu úr fjölmörgum
hornum heimsins: Þar sem berjast
þarf í heimskautamyrkri við bein-
frosið vothey úr grasi, og allt suður
undir hitabeltið þar sem forða þarf
söxuðum sykurreyr undan brenn-
heitri sólinni. Sumir þátttakend-
anna voru vanastir 300 hestafla
vélum á spildum sem að flatarmáli
jafnast á við meðaljörð í Ölfusinu,
aðrir virtust vanari þeldökkum
iðjumönnum sem berfættir aka við
heyskapinn smátraktorum á borð
við þá sem hérlendis voru vinsælir
á dögum Ingólfs frá Hellu. En þótt
hin ytri kjör séu ólík eru markmið
fræðastarfsins hins sömu: að afla
búfjárfóðurs til afurðamyndunar,
að tryggja varðveislu fóðurefna og
fóðurgæða, og að leita eftir sem
minnstum framleiðslukostnaði
fóðursins. Það sama á líka við um
margar grundvallarreglur fóður-
verkunarinnar; þess vegna eru þing
sem þessi svo gagnleg þátttakend-
um.
Framleiðslu-
kostnaður fóðurs
Rækilega var minnt á þátt fram-
leiðslukostnaðarins, m.a. í tengsl-
um við þann þrýsting sem fjöl-
þjóða viðskiptasamningar setja nú
á bændur. Öruggt og sífellt mat á
hinni fjárhagslegu hlið fóðurfram-
leiðslunnar væri því grundvallarat-
riði. Í því efni væri nauðsynlegt að
horfa á framleiðsluferilinn í heild
til þess að sjá nýtingu fjármuna og
vinnu, sem er þungvægur kostnað-
arliður, í eðlilegu samhengi. Sér-
staklega var dreginn fram þáttur
fasta kostnaðarins, svo og mikil-
vægi þess að horfa meira til af-
kasta, reiknaðra í afurðum á hekt-
ara. Bent var á að fjölþjóða við-
skiptabandalög mótuðu nú í meiri
mæli en áður framleiðsluumhverfi
bænda, hvað snerti fóðuröflun,
fremur en gerðir einstakra ríkja.
„Nýjar“
fóðurtegundir
Síðustu árin hefur mikill hugur
verið í bændum nágrannalanda að
reyna „nýjar“ tegundir nytjajurta
til fóðurframleiðslu (alternative
crops). Þar hefur mest farið fyrir
maís og hveiti (heilsláttur). Rækt-
unarmörk maís hafa sífellt verið að
þokast norðar síðustu árin. Norður-
Írar hafa náð góðum árangri með
ræktun og verkun á maís, m.a.
auknu heyáti og kjarnfóðursparn-
aði allt að 5 kg á kú á dag. Frank
Gordon, áður yfirmaður hinnar
norður-írsku rannsóknamiðstöðvar
landbúnaðarins í Hillsborough,
sem dró saman efni fræðaþingsins,
benti þó á að bændur yrðu að vita
af hverju þeir væru að rækta hinar
„nýju“ tegundir, og skírskotaði þá
einkum til framleiðslukostnaðar
fóðurs úr þeim. Hér má skjóta því
inn að samkvæmt dönskum heim-
ildarmanni hefur EB nú ákveðið að
jafna stoðgreiðslu á maís og gras,
og bjóst hann því við að næstu árin
mundi maís ekki verða jafn áber-
andi í dönskum sveitum og verið
hefur: Það er fleira en kostir jarð-
vegs og veðráttu sem stýra fóður-
rækt bænda.
Að heyið verði
betra en hráefnið?
Rannsókna- og þróunarstarf
síðustu aldar hefur stuðlað að því
að lítill munur verður á verðmæti
heysins í framleiðslunni og hráefn-
isins sem það er verkað úr, sé
kunnáttu beitt út í hörgul. Því er
spáð að lengra megi ná og er þá
vitnað til álits bresks rannsókna-
hóps, sem kynnt var á þinginu, um
hvernig það gæti gerst (lausleg
þýðing): ...“Í fyrsta lagi, að rann-
sóknir og umbætur á varðveislu
próteins og þáttum sem stýra
geymslu kolvetna í fóðurjurtum
muni ekki aðeins bæta nýtingu
jórturdýra á köfnunarefni (N),
heldur einnig bæta framleiðni dýr-
anna og draga úr óæskilegum um-
hverfisáhrifum þeirra. Í öðru lagi
að dýpri skilningur á notkun bakt-
eríusmits (inoculants) og jurtaefna,
bæði í heygeymslu (við verkun) og
í vömb, muni leiða til þess að auð-
veldara verði að hafa stjórn á holl-
ustu fóðursins með lífvirkum
hætti, og þá um leið afurðanna af
því“... Athyglin beinist sérstaklega
að möguleikum sem felast í
plöntukynbótum í þessu skyni,
bættum skilningi á meltingarferlin-
um, og loks áhrifum „æskilegra“
baktería og lífvirkra plöntuefna,
sem beita mætti á ýmsum stigum
verkunar og fóðrunar.
Tækni við hey-
verkun og fóðrun
Írar eru nú meðal forystuþjóða í
rannsóknum á sviði heyverkunar
og fóðrunar. Í erindi tveggja þeirra
(Forristal og O´Kiely) um tækni og
vinnubrögð kom fram að 52-64%
framleiðslukostnaðar fóðurs (sem
þeir töldu vera 96-108  á tonn
þurrefnis ... nú 6,80-7,70 ísl. kr./kg
þe.) rekja sig til tækja og vélvæð-
ingar. Þeir töldu ýmis tækifæri
bíða í tækni til þess að bæta stjórn-
un framleiðsluferilsins og nýtingu
aðfanga (nákvæmnisbúskap), bæði
hvað snerti sjálfa ræktunina
(áburðarnotkun), en einnig mat á
uppskeru og þurrefnisstigi hennar.
Þeim varð tíðrætt um nýtingu orku
(eldsneytis) við fóðuröflunina, og
bentu m.a. á hve brytjun fóðurs
umfram lágmarksþarfir væri
kostnaðarsöm - með hinni hefð-
bundnu múgsöxunartækni. TMR-
tæknina, eða það sem hefur verið
kallað heilfóðrun, töldu þeir eink-
um hafa skilað sér í vinnusparnaði
og bættri fóðurstjórnun. Með vísun
til norður-írskra rannsókna töldu
þeir hins vegar heilfóðurtæknina
ólíklega skila meiri afurðum en
fóðrun aðskilinna fóðurefna, nema
ef kjarnfóðurhlutfallið væri hátt
(>50%). Þeir félagarnir, Forristal
og O´Kiely, bentu ennfremur á að
mikið væri um fóðrun vitað, en að
meira þyrfti að gera í kerfisrann-
sóknum (system research - þar sem
horft er til heildarlausna en ekki
aðeins einangraðra hluta ferilsins)
er gætu orðið bændum grundvöllur
ákvarðana um hagkvæmustu véla-
gengi bæði til heyöflunar og fóðr-
unar, sem og nýskipulagningu og
endurbætur á gripahúsum.
... og fjölmargt annað
Engan veginn er hægt að nefna hér
allt það athyglisverða er sjá mátti
og heyra á þinginu í Belfast. Bæta
má því við að nú er mikill áhugi í
nálægum löndum á verkun heys
handa hrossum, enda vaxandi
markaður og kröfuharður. Þar eru
rúllur og ferbaggar helsta
geymsluformið en rannsóknirnar
beinast einkum að hentugu þurrk-
stigi heysins, sem og gæðum
plastsins sem notað er til hjúpunar.
Hross og hrossaeigendur mega
sem rétt er vart af myglu vita, svo
mikil hersla er nú lögð á þróun súr-
efnisheldara plasts, og njóta aðrir
rúlluheysverkendur góðs af henni.
Rannsóknir á hjálparefnum eru
líka umfangsmikill bálkur - athygl-
in beinist nú mjög að ýmsum líf-
virkum efnum og þá ekki aðeins
efnum til að blanda í heyið fyrir
verkun heldur einnig „fæðubótar-
efnum“, þ.e. efnum sem gefin eru
með fóðrinu. Loks er að geta þeirr-
ar athygli sem nú er beint að varð-
veislu sykranna (WSC) í fóðrinu,
en þær efla bakteríuvöxt og bæta
nýtingu köfnunarefnis í vömb.
Sykrurík grös eru því eftirsóknar-
verð og ekki síður verkunaraðferð-
ir sem draga úr niðurbroti sykr-
anna, svo sem hæfileg forþurrkun
og íblöndun virkra hjálparefna.
„...að vita meira og meira“...
Á þingi sem þessu endurspeglast
kapp fræðimanna um „að vita
meira og meira, meira í dag en í
gær“, eins og þar stendur. Af því
nýtur atvinnugreinin góðs. Kunn-
áttusæknin er áhrifamikið afl en á
bak við liggur þó annað og sterk-
ara, sem er krafan um ódýrari af-
urðir - ódýrari matvæli til að mæta
frumþörfum vaxandi markaða þeg-
ar horft er til heimsbyggðarinnar
sem heildar. Fjölmargar kröfur
aðrar eru gerðar til fóðurfram-
leiðslunnar, svo sem um umhverfi,
hollustu, vinnuálag o.fl. Kostnað-
arsjónarmiðið yfirskyggir þó í
reyndinni flest. Því taka fóður-
framleiðslan og fóðrunin á sig
myndir sem mönnum eru mis-
þekkilegar, og eins og áður var
sagt: fjölþjóða viðskiptabandalög
móta nú í meiri mæli en áður allt
framleiðsluumhverfi bænda frem-
ur en gerðir einstakra ríkja. En
þörfin er þó hvað ríkust að sjá
heildaráhrifin og þættina sem þeim
ráða. Þing, sem það er hér var lítil-
lega sagt frá, hjálpar mjög til við
að raða þekkingareiningum saman
í þessa heild.
Á Norður-Írlandi eru fallegar sveitir og frjósamar. Kunnátta í ræktun og nýtingu grasa er þar á mjög háu stigi,
enda fóðurgrös undirstaða ríflega 63% framleiðsluverðmætis landbúnaðarins (nauta- og kindakjöt, mjólk).
Um það leyti sem íslenskir bændur voru önnum
kafnir við fyrri slátt liðins sumars komu nær 200
fóðurverkunarmenn saman til fræðaþings í Belfast
á Norður Írlandi. Opinberlega hét fræðaþingið
XIVth International Silage Conference, og var
raunar hluti af tuttugustu heimsráðstefnu grasrækt-
armanna, sem haldin hafði verið dagana á undan. Á
þingum sem þessum eru jafnan kynntar nýjustu
rannsóknaniðurstöður, bæði með erindum og vegg-
spjöldum, auk þess sem gott tóm gefst til samræðna
og annarra gagnlegra kynna. Hér verður sagt frá
brotum af því sem fram kom á þinginu, sem skrifar-
inn fékk tækifæri til að taka þátt í á vegum Land-
búnaðarháskóla Íslands.
Bjarni Guðmundsson,
prófessor við
Landbúnaðarháskóla
Íslands
Þingað um verkun fóðurs Æðardúnn er eftir-sóttur erlendis
Aðalfundur Æðarræktarfélags
Íslands var haldinn í Reykjavík
laugardaginn 12. nóvember sl. Á
fundinum kom m.a. fram að sala
á æðardúni gengur vel. Spurn eft-
ir íslenskum æðardúni er mikil og
verð til bænda er gott, þrátt fyrir
óhagstæða gengisþróun krónunn-
ar.
Tíðarfar á liðnu vori var æðar-
fugli víðast hvar mjög hagstætt. Þó
var maímánuður með kaldasta móti
víða norðanlands og við Skjálfanda
voru 24 frostnætur í maí, sem höfðu
veruleg áhrif á árangur varps, en
varp hefur dregist saman á ýmsum
stöðum á Norðausturlandi. Dún-
tekja er þó talin vera í meðallagi á
landinu í heild og dúnnýting víðast
hvar góð.
Á síðari árum er það áberandi
hversu seint fugl kemur í varp. Æð-
arbændur sjá þess augljós merki að
fuglinn vantar æti á vormánuðum til
þess að undirbúa sig fyrir áleguna.
Hann kemur því seint í varp og
sums staðar í minni mæli en vænst
var. Víða vantaði síli á grunnslóð og
loðna gengur ekki upp að landinu
eins og áður. Þá segja margir að
mikil fiskigengd inn á firði hafi
áhrif því að fiskurinn þurrki upp allt
auðveldasta og besta ætið sem æð-
arfugl sækir venjulega í á grunn-
sævi.
Verulega aukið fé til refa- og
minkaveiða
Gestir fundarins voru Sigríður
Anna Þórðardóttir umhverfisráð-
herra, Ingimar Sigurðsson, skrif-
stofustjóri í umhverfisráðuneytinu
og Sveinn Kári Valdimarsson, for-
stöðumaður Náttúrustofu Reykja-
ness. Sigríður Anna Þórðardóttir
gerði gein fyrir því að í frumvarpi
til fjárlaga fyrir næsta ár væri gert
ráð fyrir verulega auknu fé til refa-
og minkaveiða, en samfara því væri
verið að undirbúa sérstakt átak til
að útrýma mink á völdum svæðum
og yrði það kynnt á næstu mánuð-
um. Sveinn Kári Valdimarsson
gerði grein fyrir rannsóknum á æð-
arfugli, sem fram hafa farið í Norð-
urkoti skammt frá Sandgerði.
Fram kom að æðarbændur hafa
vaxandi áhyggjur af fjölgun villim-
inks og tófu, ásamt erfiðari baráttu
við flugvarg. Rætt var um vaxandi
ágang skúms í æðarvarpi á Austur-
og Norðurlandi. Einnig lýstu margir
áhyggjum sínum yfir vaxandi fjölda
sílamáva, sem gerast sífellt ágeng-
ari. Þeir hreinsa víða upp egg og
unga mófugla, ásamt því að sækja í
egg og unga æðafugls í stórum stíl.
Á fundinum voru samþykktar
nokkrar tillögur en þær fjölluðu um
eftirfarandi: Að heimilt verði að
skjóta skúm í friðlýstu æðarvarpi
utan Skaftafellssýslna. Að stjórn-
völd vinni að því að mögulegt verði
að flytja út æðardún til Bandaríkj-
anna með svipuðum hætti og til
annarra landa. Að gert verði átak til
að fækka sílamávi. Að ÆÍ styrki
deildir félagsins með sama hætti og
áður. Þá fagnaði fundurinn því að
stjórnvöld hyggjast veita auknu fé
til veiða á villimink og tófu.
Jónas endurkjörinn formaður
Jónas Helgason var endurkjörinn
formaður félagsins. Níels Árni
Lund, frá Miðtúni á Sléttu, sem set-
ið hefur í stjórn ÆÍ síðustu ár, sagði
sig úr stjórn félagsins og voru hon-
um þökkuð vel unnin störf. Í hans
stað var Guðrún Gauksdóttir, Kald-
aðarnesi, kjörin í aðalstjórn. Í vara-
stjórn var kjörin Ásta F. Flosadóttir,
Höfða í Grýtubakkahreppi.
Aðalstjórn ÆÍ skipa nú: Jónas
Helgason, Æðey, formaður; sr.
Guðni Þór Ólafsson, Melstað og
Guðrún Gauksdóttir, Kaldaðarnesi.
Í varastjórn eru: Eiríkur Snæbjörns-
son, Stað, Reykhólasveit og Ásta F.
Flosadóttir, Höfða í Grýtubakka-
hreppi. Búnaðarþingsfulltrúi er Jón-
as Helgason, Æðey. Fundurinn var
vel sóttur en hann sátu tæplega sjö-
tíu manns. /ÁS