Bændablaðið - 22.11.2005, Qupperneq 48

48 Þriðjudagur 22. nóvember 2005
Eftir að Frakkland og Holland höfnuðu
nýrri stjórnarskrá, fyrir Evrópusambandið í
þjóðaratkvæðagreiðslu fyrr á þessu ári,
ákvað ESB að hægja á endurskipulagningu
þess og kalla eftir nýjum hugmyndum. En
þær hafa látið á sér standa. Umræðan hefur
verið í sama farvegi og mörg undanfarin ár
og enn sundurleitari ef eitthvað er.
Deilt er um fjölda mála
Breski forsætisráðherrann Tony Blair hefur
verið gagnrýndur fyrir að leggja ekki fram
nýjar hugmyndir og nýja stefnumörkun fyrir
sambandið eftir að hann tók við formennsku
þess á sl. sumri. En hvernig á að stjórna þar
sem hver höndin er uppi á móti annarri?
Fjöldi mála býður úrlausnar. Það er deilt
um fjárlögin, stuðning við landbúnað, aðild
Tyrklands að sambandinu og félagsleg réttindi
fólks í löndum þess.
Hið eina sem menn eru sammála um er að
stjórnin sé ekki í lagi eins og sakir standa.
Hugmyndir manna um ESB voru þær að
sambandið skyldi vera, annars vegar aflið í
efnahagslegum framförum og hins vegar pól-
itísk þungamiðja í heiminum. Eins og sakir
standa er það hvorugt. Að stjórna ESB er eins
og reka tvístraða hjörð. Hugmyndin um sam-
einaða stefnu í utanríkis- og alþjóðamálum er
fjarlægur draumur.
Engin úrræði fyrir atvinnulausa
Kjarna málsins má líkja við það að þeir
sem stjórna ESB séu að byggja hús sem
fellur ekki að umhverfinu og hreint ekki að
þeim sem eiga að búa í því. Hinum 20 millj-
ón atvinnulausu íbúum eru hvergi ætluð úr-
ræði. Þeir sem enn hafa vinnu berjast í
þröngri stöðu fyrir því að halda félagslegum
réttindum sínum. Hin umdeilda þjónustu-
reglugerð um frelsi í þjónustustörfum er í
endurskoðun. Samkvæmt henni mega
starfsmenn í hvaða landi sem er innan sam-
bandsins taka að sér hvaða þjónustustörf
sem er á sambandssvæðinu. Öfl kennd við
nýfrjálshyggju þrýsta á um að draga úr fé-
lagslegum réttindum.
Växholm-málið í Svíþjóð hefur orðið
tákn fyrir þessa baráttu. Lettneskt fyrirtæki
hefur ráðið fólk til starfa í Svíþjóð á lett-
neskum kjörum og neitað að undirrita
sænska kjarasamninga. Málið er fyrir dóm-
stól ESB, eftir að sænska byggingaverka-
mannasambandið lokaði vinnustöðum Lett-
anna.
Hvers vegna var
stjórnarskrá ESB hafnað?
Hliðstæð mál skjóta upp kollinum í fleiri
löndum og eru til merkis um þrýsting á fé-
lagsleg réttindi. „Félagsleg“ Evrópa hefur
verið takmark margra ESB-sinna, sem hafa
látið sig dreyma um pólitískt og félagslegt
yfirbragð ESB, en ekki eingöngu sameigin-
legan markað. Í reynd geta hin félagslegu
réttindi í Eystrasaltslöndunum orðið fyrir-
myndin. Framsýnir menn í ESB, sem eiga
sér vonir um jöfnuð og mannréttindi, benda
hins vegar á Norðurlöndin sem fordæmi þar
sem sérlega vel hefur tekist til með bæði
hagkerfi, sem skilar góðum árangri, og mik-
illi velferð fólks.
Út frá því sjónarmiði var ekki að undra
að margir kjósendur í þjóðaratkvæða-
greiðslum um nýja stjórnarskrá ESB sökn-
uðu hinna sjálfstæðu ríkja í Evrópu. Höfnun
stjórnarskrárinnar stafaði að miklu leyti af
ótta við alþjóðavæðinguna. Alþjóðavætt
hagkerfi skrifast að vísu ekki eingöngu á
reikning ESB, en í meðvitund fólks var
jafnaðarmerki milli alþjóðavæðingarinnar
og ESB.
Almenningur sættir sig
ekki við hugmyndafræði
nýfrjálshyggjunnar
Á einu ári hefur traust íbúa ESB-land-
anna á sambandinu dalað mikið. Margir
halda því fram að nýfrjálshyggjan og niður-
skurður á félagslegum réttindum sé hið eina
sem dugar til að Evrópa geti staðið sig í al-
þjóðlegri samkeppni. Almenningur sættir
sig hins vegar ekki við hugmyndafræði sem
kollsteypir með því móti daglegu lífi þess.
Þeir sem sækja leiðtogafundi ESB hafa
sameiginlegan vettvang til að ræða saman.
Þeir sem taka afleiðingum ákvarðana leið-
toganna eiga sér hins vegar engan sambæri-
legan vettvang. Þessi margumtalaði skortur
á opinberum umræðuvettvangi almennings
batnar ekki við það að lönd ESB eru orðin
25. (Heimild: Nationen, Ósló, 27. október
2005).
ESB í vanda statt
Langt er orðið síðan ljóst var að
„gömul“ eiturefni, svo sem PCB
og DDT, berast í lífkeðjuna á norð-
urslóðum og þéttast í fuglum,
land- og sjávardýrum og íbúum
svæðisins, þrátt fyrir það að efnin
eru notuð miklu sunnar á hnettin-
um. Ný eiturefni gera það einnig,
svo sem eldhamlandi bróm-sam-
bönd, sem safnast fyrir í heim-
skautarefi og í hvítabirni.
Yfirstjórnir heilbrigðismála í
strandríkjum vara öðru hverju við
fiskneyslu og neyslu á skeljum
þegar staðbundin mengun mælist
of mikil. Kvikasilfur og ýmsir aðr-
ir þungmálmar geta skaðað fóstur
og líkur benda til að fjölgun
krabbameina stafi af samanlögðu
auknu álagi æ fleiri eiturefna í um-
hverfinu.
Raddir vorsins þagna
Hálf öld er síðan Rachel Carson
gaf út bók sína „Raddir vorsins
þagna“. Enn hefur engu skipu-
lögðu átaki verið hrint af stað gegn
þeirri þróun sem lýst er í þeirri bók
og haldið hefur áfram síðan.
Fjögur ár eru síðan ESB hófst
handa um verkefni sem á að gefa
yfirlit yfir hvaða efnasambönd iðn-
aðurinn losar út í andrúmsloftið og
hver þeirra séu hættulegust heilsu
manna og umhverfi.
Heiti verkefnisins, REACH, er
skammstöfun á „Skráning, rann-
sóknir og vottun á efnum og efna-
samböndum.“ Það hófst á vegum
ESB á því að embættismannaráðið
lagði fram Hvítbók í maí 2001 og
styttri útgáfu hennar í október
sama ár.
Skráningarblað fyrir öll
jurtavarnarefni á markaði
Hvítbókin hleypti af stað harkaleg-
um umræðum þar sem efnafyrir-
tæki stóðu annars vegar og um-
hverfisverndarsamtök og yfirvöld
heilbrigðismála hins vegar.
Áætlunin mælir svo fyrir að út-
búa eigi skráningarblað, nefnt
HMS-upplýsingablað, fyrir öll
jurtavarnarefni á markaði, þ.e.
stuttar upplýsingar um heilbrigðis-
, umhverfis- og öryggisatriði varð-
andi viðkomandi efni, handa þeim
sem nota þau.
Ef framleitt er eða flutt inn
meira en eitt tonn af efninu á ári á
að skrá það í upplýsingabanka.
Skráningin gerir ráð fyrir að fram-
leiðandi eða innflytjandi geri grein
fyrir hvernig efnið virkar, (m.a.
með niðurstöðum á rannsóknum á
efninu), merkingum á efninu og
notkunarleiðbeiningum.
Kröfur um prófanir aukast eftir
því sem meira er framleitt eða flutt
inn af efninu. Ef magnið fer yfir 10
tonn skal framleiðandi eða inn-
flytjandi leggja fram enn ítarlegri
upplýsingar um varúðarráðstafanir
við notkun efnisins, svo sem um
beina og óbeina áhættu við notkun
þess, þ.e. áhrif þess á umhverfið.
Þá skal gerð sérstök grein fyrir
hvernig efnið brotnar niður í nátt-
úrunni og hvort magn þess vex eft-
ir því sem ofar kemur í fæðukeðj-
unni.
Ef selt magn fer yfir 100 tonn á
ári á opinber stofnun að hafa með
höndum þessa rannsókn.
Fjórir hópar efna skulu að fá
sérstaka vottun. Það eru efni sem
geta valdið krabbameini, efni sem
hafa áhrif á arfbera og valda því að
börn fæðast fötluð, efni sem brotna
ekki niður í náttúrunni og þéttast
upp eftir fæðukeðjunni og efni sem
trufla hormónastarfsemi lífvera.
Þessi efni má einungis nota
með sérstöku leyfi, án tillits til
magns, og það er embættismanna-
ráð ESB eitt sem getur veitt slík
leyfi í samráði við yfirvöld við-
komandi lands.
Fjall sem fæddi mús?
En REACH getur orðið fjallið sem
fæddi mús. Efnaiðnaður Evrópu og
Bandaríkjanna hefur blásið í her-
lúðrana. Iðnaðurinn hefur hrætt
stjórnmálamenn sem óttast meira
að tapa mörkuðum og vaxandi at-
vinnuleysi en framtíðaráhrif efn-
anna á umhverfi og heilsu fólks.
Bæði embættismannaráð ESB
og leiðtogar þess hafa skipað bar-
áttunni um að tryggja samkeppnis-
stöðu sambandsins í hásæti. Upp-
runaleg drög að REACH-reglu-
gerðinni hafa verið þynnt út í
mörgum atriðum og óljóst er um
afdrif málsins þegar þing ESB og
ráðherraráð þess afgreiðir það end-
anlega á næstu mánuðum.
(Nationen, Ósló, 29. okt. 2005).
ESB fjallar um notkun
eiturefna í landbúnaði
Í umhverfi okkar fjölg-
ar sífellt efnum sem
ógna heilsu okkar. Fyr-
ir fjórum árum hóf
ESB undirbúning að
setningu mikillar lög-
gjafar með það að
markmiði að vinna
gegn þessari hættu og
nefnist verkefnið RE-
ACH. Áhyggjur eru þó
uppi um að verkefnið
muni ekki standa undir
væntingum. Það vekur
ugg hve lítið er vitað
um það hvernig hin
einstöku tilbúnu efni í
umhverfi okkar hafa
áhrif á umhverfið og á
endanum á okkur sjálf.
Hver og einn einstak-
lingur á þess engan
kost að afla sér upplýs-
inga um þau, ekki síst
vegna þess að upplýs-
ingar frá opinberum
stofnunum eða einka-
aðilum stangast á sitt
og hvað. Það eru eink-
um upplýsingar um
langtímaáhrif á um-
hverfi og heilsu fólks
sem er ábótavant.
Matthías Eggertsson,
fyrrverandi ritstjóri
Freys rýnir í norska
blaðið Nationen