Bændablaðið - 13.01.2009, Blaðsíða 10

10 Bændablaðið | þriðjudagur 13. janúar 2009
Hið umdeilda matvælafrumvarp
var lagt fram á Alþingi föstudag-
inn 19. desember. Eins og greint
hefur verið frá í Bændablaðinu
hefur frumvarpið verið tilbúið
um nokkurn tíma en því var
frestað í byrjun sumars. Stóð þá
til að taka frumvarpið upp og
afgreiða það á stuttu haustþingi
en af því varð ekki og er frum-
varpið því lagt fram á nýjan leik
nú. Frumvarpið bíður nú fyrstu
umræðu og gera má ráð að mælt
verði fyrir því í upphafi þings.
Gera má ráð fyrir að eftir fyrstu
umræðu um frumvarpið kalli sjáv-
arútvegs- og landbúnaðarnefnd eftir
umsögn hagsmunaaðila og vænt-
anlega verður frumvarpið því sent
Bændasamtökunum til umsagnar.
Einar Kristinn Guðfinnsson ráðherra
sagði í viðtali við Bændablaðið 16.
desember síðastliðinn að hann teldi
að tekið hefði verið tillit til athuga-
semda Bændasamtakanna í mjög
veigamiklum þáttum og samþykkt
frumvarpsins ætti því ekki að skaða
íslenskan landbúnað.
Innflutningur á hráu, ófrosnu
kjöti heimilaður
Við yfirferð á frumvarpinu má sjá
að í mjög mörgum þáttum hefur
verið komið til móts við athuga-
semdir Bændasamtakanna. Þó
stendur óhaggað að heimilað verður
að flytja inn hrátt, ófrosið kjöt en sá
hluti frumvarpsins olli hvað mest-
um deilum og andstöðu hagsmuna-
aðila í landbúnaði. Bændasamtökin
hafa alfarið lagst gegn því ákvæði
frumvarpsins.
Sömuleiðis er ekki að sjá að
í frumvarpinu sé fjallað um 13.
grein samningsins um Evrópska
efnahagssvæðið en í þeirri grein
eru ákvæði um bönn eða höft á inn-
flutningi á vörum ef vernd lífs og
heilsu dýra og manna liggur við.
Hafa Bændasamtökin bent á mik-
ilvægi þess að fjallað verði um
vilja stjórnvalda til að beita þessum
ákvæðum til að hamla því að hingað
til lands berist kjöt sýkt af einhverj-
um þeim sjúkdómum sem stofn-
að geta landbúnaði og lýðheilsu í
hættu. Hafa menn þá meðal annars
horft til salmonellu, kamfýlóbakter
og viðlíka sjúkdóma. Til stendur að
setja reglugerðir sem eiga að koma
í veg fyrir markaðssetningu á kjöti
sem smitað er af kamfýlóbakter
Víða komið til móts við
Bændasamtökin
Í áðurnefndu viðtali við Bændablaðið
segir Einar Kristinn hins vegar að
ákvæði 13. greinar EES-samningsins
verði notuð. „Við höfum farið mjög
vel yfir það sem þar [í umsögn
Bændasamtakanna] var bent á og
ég get fullyrt að í mjög miklum og
veigamiklum atriðum verður tekið
tillit til þeirra sjónarmiða sem að þar
komu fram. Það sem mér finnst mik-
ilvægast af því sem að kom fram er að
þar er bent á að í EES-samningnum,
þrettándu grein hans, sé opnað á
heimildir til að verja okkar landbún-
að og það styrkir þau sjónarmið sem
ég hélt fram í upphafi að fyrir hendi
væru miklar heimildir til að verja
landbúnaðinn. Við getum beitt þeim
og þess mun sjá stað í frumvarpinu,“
sagði Einar Kristinn meðal annars í
viðtalinu.
Eins og áður segir eru talsverð-
ar breytingar gerðar á frumvarpinu
nú frá eldra frumvarpi sem lagt var
fram í apríl. Viðamestu breyting-
arnar snerta þá hluta frumvarps-
ins sem snúa að landbúnaðarhluta
þess og virðast þær að miklu leyti
vera tilkomnar vegna athugasemda
Bændasamtakanna. Helstu breyt-
ingar frá fyrra frumvarpi eru eft-
irfarandi:
Áhættumat og áhættugreining
► Skilgreining reglugerða Evrópu-
sambandsins um áhættugrein-
ingu er tekin upp í frumvarpinu.
► Jafnframt er tiltekið að matvæla-
eftirlit skuli meðal annars byggj-
ast á áhættugreiningu og skuli
áhættumat unnið á hlutlausan og
gagnsæjan hátt á grundvelli vís-
indalegra upplýsinga og gagna.
Í þeim tilgangi skuli ráðherra
skipa ráðgefandi nefnd sem veiti
vísindalega ráðgjöf um áhættu-
mat.
► Þessar breytingar eru í samræmi
við athugasemdir Bændasam-
takanna.
Matvælaeftirlit
► Ráðherra skal setja reglugerð
þar sem kveðið er á um sýnatök-
ur og skilyrði markaðssetningar
matvæla til að fyrirbyggja að
þau geti valdið matarsjúkdóm-
um.
► Stjórnendur matvælafyrirtækja
og eftirlitsaðilar skulu í störfum
sínum huga sérstaklega að því
að ekki berist á markað matvæli
sem geta valdið matarsjúkdóm-
um.
► Matvælastofnun er heimil
skyndiskoðun og sýnataka til
rannsókna á búfjár- og sjávaraf-
urðum sem fluttar eru til Íslands
frá ríkjum innan Evrópska
efnahagssvæðisins enda sé rök-
studdur grunur um að matvælin
séu heilsuspillandi eða óhæf til
neyslu eða geti valdið dýrasjúk-
dómum.
► Þegar nauðsyn krefur getur opin-
ber eftirlitsaðili lagt fyrir stjórn-
anda matvælafyrirtækis að hann
tilkynni honum, með hæfilegum
fyrirvara, um flutning matvæla
til landsins frá EES-ríkjum.
► Með þessum breytingum er
hnykkt á þeim sjúkdómavörnum
sem Bændasamtökin hafa kraf-
ist til varnar landbúnaði og lýð-
heilsu. Ekki er þó ljóst hversu
skilvirkar þær varnir geta orðið
og mun það væntanlega skýrast
að mestu leyti við reglugerð-
arsetningu. Óljóst er hversu tíðar
og umfangsmiklar sýnatökur
og skoðanir á matvælum skulu
verða.
► Ekki verður séð að í frumvarp-
inu sé fjallað um 13. grein EES-
samningsins þar sem fram kemur
að „[…]leggja megi á innflutn-
ing, útflutning eða umflutning
vara bönn eða höft sem réttlæt-
ast af almennu siðferði, alls-
herjarreglu, almannaöryggi,
vernd lífs og heilsu manna eða
dýra eða gróðurvernd […].“
Bændasamtökin lögðu í umsögn
sinni áherslu á að fjallað væri
um vilja stjórnavalda til að beita
þessum ákvæðum en þess sér
ekki stað í frumvarpinu.
Heilbrigðiseftirlit
► Matvælastofnun mun í stað
heilbrigðisnefnda, hafa eftirlit
með kjötvinnslum og kjötpökk-
unarstöðvum, öðrum en þeim
sem eru innan smásöluverslana.
Sömuleiðis með mjólkurstöðv-
um og eggjavinnslu.
► Stofnunin hefur yfirumsjón með
heilbrigðisnefndum og samræm-
ir matvælaeftirlit.
► Sveitarfélög skulu gefa út gjald-
skrá fyrir eftirlitsskylda starf-
semi heilbrigðisnefnda vegna
matvælaeftirlits.
► Með þessum breytingum er
að hluta til komið til móts við
athugasemdir Bændasamtakanna
um endurskipulagningu og
heildarsamræmi heilbrigðiseft-
irlits á landsvísu.
Dýralæknaþjónusta
► Skorið verður á milli eftirlits-
hlutverks héraðsdýralækna og
almennrar dýralæknaþjónustu
að fullu. Þó er ráðherra heimilt
að fela héraðsdýralækni að sinna
almennri dýralæknaþjónustu
tímabundið fáist ekki sjálfstætt
starfandi dýralæknir á tiltekið
svæði. Sú heimild fellur úr gildi
1. nóvember 2013.
► Héraðsdýralæknaembætti verða
endurskipulögð þannig að um-
dæmin verði sex og starfi einn
héraðdýrlæknir við hvert þeirra.
Þó er ákvæði til bráðabirgða um
að ráðherra geti sett reglugerð
þar sem ákveðin sé skipting og
fjöldi umdæma til að hægt sé að
gera breytingarnar í áföngum.
Bráðabirgðaákvæðið fellur úr
gildi 1. nóvember 2013.
► Ráðherra skal setja reglugerð til
að tryggja sérstakar greiðslur og
uppbætur til dýralækna í dreifð-
um byggðum í því skyni að
tryggja reglubundna dýralækna-
þjónustu og bráðaþjónustu.
► Dýralæknar skulu sinna bak-
vöktum utan venjulegs vinnu-
tíma á vaktsvæðum sem alls eru
þrettán talsins.
► Þessar breytingar taka tillit til
athugasemda Bændasamtakanna
í meginatriðum. Ekki er annað
að sjá af texta frumvarpsins
en að tryggja eigi reglubundna
dýralæknaþjónustu um allt land
og sömuleiðis sé tryggt að dýra-
læknar gangi bakvaktir.
Eftirlit og gjaldtaka
► Öll gjaldtaka vegna eftirlits skal
miðast við raunkostnað.
► Ráðherra getur ákveðið að vott-
að innra eftirlit matvæla- og
fóðurfyrirtækja geti orðið þáttur
í opinberu eftirliti. Slíkt innra
eftirlit gæti þó til að mynda
orðið í ætt við gæðastýringu í
sauðfjárrækt. Heimild er fyrir
því í reglugerð um framkvæmd
EES- samningsins að taka lægri
gjöld vegna eftirlits, ef slíkt
innra eftirlit er til staðar.
► Sauðfjárrækt og hrossarækt
verða ekki starfsleyfisskyld-
ar heldur einungis tilkynning-
arskyldar til Matvælastofnunar.
► Heimilt er að gefa út eitt starfs-
leyfi þó að starfsleyfisskylda
byggist á fleiri en einum lögum.
► Þessar breytingar eru að mestu
í samræmi við athugasemdir
Bændasamtakanna um að felld-
ar verði niður allar ónauðsyn-
legar gjaldtökuheimildir. Einnig
er opnað á þann möguleika að
þróað verði gæðakerfi eða innra
eftirlit fyrri aðrar búgreinar en
sauðfjárrækt sem gæti þá orðið
til þess að draga megi úr gjald-
tökum á þær greinar.
Frumvarpið felur í sér að frelsi
til innflutnings búfjárafurða mun
aukast verulega. Ísland verður, ef
frumvarpið verður samþykkt, hluti
af innri markaði Evrópusambands-
ins hvað matvæli varðar og mun því
verða heimilt að flytja inn umtals-
verðan hluta af þeim matvælateg-
undum sem óheimilt hefur verið
að flytja inn fram til þessa. Áfram
verður hægt að banna innflutn-
ing kjöt- og beinamjöls til Íslands
og ekki verður vikið frá banni við
innflutningi á lifandi dýrum, en á
grundvelli heilbrigðisástæðna þykja
rök fyrir slíku banni. Breytingarnar
munu engin áhrif hafa á tollvernd
fyrir landbúnaðaraafurðir.
Ef frumvarpið verður samþykkt
hafa íslensk yfirvöld átján mán-
aða aðlögunartíma til að innleiða
þær gerðir frumvarpsins sem gilda
um landbúnaðarafurðir. Unnið er
að því að fá viðbótartryggingar
vegna salmonellu en með þeim yrði
tekið tillit til þess hve fátíðar slíkar
sýkingar eru hér á landi. Ef slíkar
tryggingar fást þýðir það að tak-
marka má tiltekinn innflutning til
að forðast útbreiðslu sjúkdómsins.
Matvælafrumvarpið komið aftur fram
Áfram leyft að flytja inn ferskt kjöt
en mörgu breytt til betri vegar
Einar Kristinn Guðfinnsson
landbúnaðarráðherra segir
ekki ákveðið hvenær mælt verði
fyrir frumvarpinu. Hann geri
hins vegar ráð fyrir að það verði
gert mjög fljótlega eftir að þing
kemur saman á ný 20. janúar
næstkomandi. Einar Kristinn
segir að frumvarpið muni fá
venjubundna meðferð. Það verði
sent út frá nefndinni til umsagn-
ar eins og var gert með fyrra
frumvarp.
„Það verður alveg örugg-
lega gert og leitað umsagna allra
þeirra sem að nefndin getur látið
sér detta í hug að hafi hags-
muni í málinu. Ég tel öruggt
að það verði sent til allra þeirra
sem fengu fyrra frumvarpið að
minnsta kosti.“
„Ekki þörf á að fjalla um 13.
grein EES-samningsins“
Ekki verður séð að sérstaklega
sé fjallað um 13. grein EES-
samningsins í frumvarpinu en
þar er fjallað um möguleika
stjórnvalda til að leggja bann við
innflutningi sé hann talin ógna
lífi eða heilsu manna eða dýra.
Bændasamtökin lögðu mikla
áherslu á að fjallað yrði um vilja
stjórnvalda til að beita þeim með-
ölum. Einar Kristinn segir að ekki
sé þörf á að fjalla um greinina.
„13. greinin er í rauninni lögfest
og hluti af íslenskum lögum nú
þegar. Þar er all víðtæk heimild
mér til handa til að beita hörðu
eftirliti með innflutningi á kjötvör-
um og því þarf ekki að lögfesta
það sérstaklega í þessum lögum.
Í sjálfu sér göngum við aðeins
lengra en Bændasamtökin lögðu
til vegna þess að við setjum inn í
frumvarpið ákvæði sem ekki bara
heimilar ráðherra, heldur beinlínis
skipar honum að setja reglugerð
um þetta eftirlit til að geta tryggt
að hingað til lands berist ekki kjöt
sem að er óæskilegt, smitað, óheil-
brigt eða neitt þessháttar.“
– Það verður þá hlutverk þess-
arar ráðgefandi nefndar sem
fjallað er um í frumvarpinu að
veita umsögn um hvort bann af
þessu tagi megi setja?
„Já ég hygg það en það sem við
erum þarna meðal annars að opna
á er að virkt eftirlit fari fram innan
búðar hjá innflytjenda, ekki eftir að
kjötið er komið í búðir. Jafnframt
er kostnaðurinn af þessu eftirliti
lagður á innflytjendur. Þetta mál er
eiginlega tvíþætt. Fyrst möguleik-
inn á að stöðva vöru hjá innflytj-
endum ef um rökstuddan grun um
óheilnæma vöru sé að ræða. Síðan
höfum við hugsað okkur að fá við-
bótartryggingar vegna salmónellu,
sem hægt er að krefjast samkvæmt
löggjöf Evrópusambandsins. Með
því er auðvitað verið að tryggja
að menn hafi ekki heimild til að
flytja inn ófrosið kjöt frá löndum
sem ekki eru með þessar viðbót-
artryggingar. Þetta þýðir það að
við erum í raun og veru að þrengja
innflutningsmöguleikana en mark-
miðið er fyrst og fremst að tryggja
öryggi þess hráefnis sem er flutt
inn til landsins.“
Munu beita þeim meðölum sem
þörf er á til varna
Einar Kristinn segar það sitt mat
að verulega sé komið til móts
við kröfur bænda með breyting-
um á frumvarpinu. Hins vegar
stendur eftir að enn er ekki lagt
bann við innflutningi á fersku,
ófrosnu kjöti. Einar er spurður
hvort mögulegt sé að leggja bann
við slíkum innflutningi eða í það
minnsta gera hann leyfisskyldan.
Einar Kristinn segist telja það úti-
lokað. „Eftir því sem ég best veit
þá myndi það ekki standast þessa
matvælalöggjöf ESB. Við yrðum
gerð afturreka með það. Við
getum hins vegar beitt þrettándu
greininni.“
Einar Kristinn segir að hann
trúi því að frumvarpið, eins og
það stendur nú, sé orðið með
þeim hætti að allir aðilar geti sætt
sig við niðurstöðuna. „Ég hygg
að allir sjái að það er mér mikið
kappsmál að koma til móts við
athugasemdir bænda og að það
hafi ég gert. Við munum beita
þeim meðölum sem til staðar
eru til að tryggja að landbúnaður
hérlendis standi eftir sem áður
traustum fótum.“
Ráðherra segir matvælafrumvarp tryggja
að ekki berist sýkt kjöt til landsins
Haraldur Benediktsson formað-
ur Bændasamtakanna segir að
sér virðist sem frumvarpið hafi
tekið ýmsum breytingum til
góðs frá því það kom fyrst fram.
Þó standi eftir að enn sé stefnt
á að leyfa innflutning á hráu,
ófrosnu kjöti. Bændasamtökin
fallist alls ekki á það enda séu
gríðarmiklir hagsmunir í húfi
fyrir íslenskan landbúnað. Það
sé í það minnsta nauðsynlegt að
gera slíkan innnflutning leyfis-
skyldan en opna ekki bara fyrir
óheftan innflutning.
„Við fyrstu sýn virðist sem sú
frestun sem á málinu varð hafi
orðið til að bæta það verulega.
Fagleg umsögn BÍ hefur skilað
sér að verulegu leyti við endur-
skoðun frumvarpsins þó auðvitað
standi eitthvað út af borðinu. Það
sýnir hversu mikilvægt það starf
var sem Bændasamtökin lögðu út
í þegar frumvarpið kom fyrst fram
og það er auðvitað ánægjuefni að
hlustað sé á rödd bænda.“
Öll vopn nýtt gegn sjúkdómum
Haraldur segir að nú þurfi auðvit-
að að leggjast í vinnu til að fara
yfir frumvarpið á ný með svip-
uðum hætti og gert var við fyrra
frumvarp. „Við höfum þegar falið
starfshópi okkar að fara yfir efni
þess og undirbúa nýja umsögn.
Grundvallarafstaða okkar nú er
að koma enn skýrar fyrir í lög-
unum ákvæðum 13. greinar EES-
samningsins. Á því má ekki liggja
nokkur vafi að þau ríku réttindi
sem hann tryggir til verndar heilsu
manna og dýra séu afdráttarlaust
nýtt í löggjöfinni. Það verður að
vera ljóst að menn séu tilbúnir að
beita þessum ákvæðum samnings-
ins því þau eru afar sterkt vopn í
þeirri baráttu að koma í veg fyrir
að hingað til lands berist kjöt og
kjötafurðir sem stefnt geta okkar
heilbrigða landbúnaði í voða. Ég
er sannfærður um að það er enginn
Íslendingur sem vill taka þá áhættu
að okkar stofnar, sem eru laus-
ir við marga þá erfiðu sjúkdóma
sem herja á búfjárstofna erlend-
is, séu settir í hættu. Þess vegna
verður að nýta öll vopn í þeirri
baráttu og gera það alveg ljóst í
lögunum að þau séu fyrir hendi
og þeim verði beitt. Frá því munu
Bændasamtökin ekki hvika.“
Leggjum áherslu á að undanþágum
EES-samningsins verði beitt