Bændablaðið - 09.06.2011, Page 28

28 Bændablaðið | fimmtudagur 9. júní 2011
Það hefur verið skilyrðislaus krafa
Landssambands kúabænda frá
falli bankanna haustið 2008 að
öll þau bú sem voru rekstrarhæf
fyrir hrunið, yrðu það áfram og
leiðréttur yrði sá forsendubrestur
sem þarna varð. Tæplega verður
þó sagt að greiðlega hafi gengið
við úrlausn þessara mála á þeim
rúmlega tveimur og hálfa ári sem
liðið er frá hruninu.
Segja má að í grófum dráttum
sé hægt að flokka þann vanda
sem skuldugir bændur hafa staðið
frammi fyrir eftir hrunið í tvennt.
Annarsvegar þá sem þurft hafa á
sértækri skuldaaðlögun að halda, en
miklir kraftar hafa farið í úrvinnslu
mála þess hóps síðustu misseri, með
mis miklum árangri þó. Einna lengst
eru þessi mál komin hjá Arion banka,
sem segja má að hafi haft frumkvæði
hvað þetta varðar. En af þeim 64
kúabúum í viðskiptum við bankann,
sem greind hafa verið í rekstrarvanda,
hefur góður helmingur lokið sértækri
skuldaaðlögun. Í flestum tilfellum
virðist að með þessum úrlausnum
hafi tekist að tryggja rekstrarhæfi
þessara búa, þó fyrir liggi áhyggjur
um að í einhverjum tilfellum sé
einungis um stundarfrið að ræða uns
biðlánin falla í eindaga. Hinsvegar
eru það svo þeir bændur sem haldið
hafa rekstrarhæfi búa sinna og staðið
í skilum með afborganir lána, en sitja
uppi með brogaðan efnahagsreikning
vegna útblásins höfuðstóls lána sinna.
Þessum aðilum hefur flestum staðið
til boða einhverskonar greiðslujöfnun,
sem vissulega hefur gert stöðuna
bærilegri til skemmri tíma. Það á
hinsvegar við um báða þessa hópa
að ekki hefur verið unnið út frá því
að leiðrétta forsendubrestinn sem varð
við bankahrunið, heldur einungis að
gera vonda stöðu lífvænlegri.
Nýlega fóru af stað endurútreikn-
ingar á gengistryggðum lánum bænda
sem eru í viðskiptum við Landsbanka
Íslands. Grundvöllur þeirra byggir á
lögum nr. 151/2010 sem kveða á um
endurútreikning erlendra lána til ein-
staklinga, heimila og fyrirtækja sem
samþykkt voru á Alþingi 22. desemb-
er síðastliðinn. Hjá sumum fjármála-
fyrirtækjum, t.d. Landsbankanum,
falla bændur, sem eru með rekstur
og íbúðarhúsnæði á eigin kennitölu, í
þann flokk sem lögin ná til. Bændum
sem komið hafa rekstri sínum fyrir í
einkahlutafélögum hefur hinsvegar
ekki boðist þessi úrlausn enn sem
komið er.
Landssamband kúabænda veit
dæmi þess að höfuðstóll erlendra lána
hjá Landsbankanum hafi lækkað allt
að 55% í kjölfar endurútreikninga,
allt eftir aldri og stöðu lánanna. Slíkir
endurútreikningar hefðu augljóslega
mikil jákvæð áhrif á efnahagsreikn-
inga búanna, ekki síst hjá þeim búum
sem hafa farið í gegnum sértæka
skuldaaðlögun og eru með biðlán á
gjalddaga innan þriggja ára. Svo virð-
ist sem þessi leið við endurútreikning
gengistryggðra lána sé sú sem næst
hefur komist því að leiðrétta þann for-
sendubrest sem varð við bankahrunið.
Það eru því mikil vonbrigði að ekki
skuli allar lánastofnanir sjá ástæðu
til að ganga sjálfviljugar þessa sömu
braut. Ólíðandi er að ekki sé unnið á
samræmdan hátt að þessum málum
meðal fjármálafyrirtækja.
Þá tók stjórn Landsbankans
nýverið þá ákvörðun að endurgreiða
skilvísum viðskiptavinum bankans
20% af greiddum vöxtum á tímabilinu
31. desember 2008 til 30. apríl 2011,
eins og fram kom í tilkynningu á
heimasíðu bankans þann 26. maí s.l.
Að mati Landssambands kúabænda
er sú aðgerð Landsbankans einnig
mikilvægt skref í þá átt að leiðrétta
þann forsendubrest fjárskuldbindinga
sem til varð í aðdraganda og kjölfar
bankahrunsins árið 2008, ekki síst hjá
þeim aðilum sem skulda í íslenskum
krónum, sem að öðru leyti hafa
hingað til setið óbættir hjá garði. Hér
er eindregið skorað á aðrar fjármála-
stofnanir að grípa til viðlíka aðgerða
gagnvart viðskiptamönnum sínum
nú þegar, enda grundvallarkrafa að
allir landsmenn sitji við sama borð í
þessum efnum.
Reyndar er umhugsunar efni
hverju það sæti að einungis einn við-
skiptabanki skuli ganga svo ákveðið
fram í leiðréttingu á stöðu viðskipta-
manna sinna. Það að um er að ræða
ríkisbanka getur ekki talist nein afsök-
un í þessu efni. Sem dæmi er forsaga
tveggja helstu viðskiptabanka bænda,
Arion banka og Landsbankans, næsta
lík. Forverar þeirra, Búnaðarbankinn
og Landsbankinn gamli, báðir ríkis-
bankar, voru einkavæddir á svipuðum
tíma, báðir flugu hátt á útrásartím-
anum og brotlentu með svipuðum
bravör með fárra klukkustunda
millibili. Báðir voru endurreistir af
íslenska ríkinu, endurfjármagnaðir og
sendir út í lífið að nýju með halaklippt
lánasafn gömlu þrotabúanna. Eini
munurinn er sá að Arion banki var
afhentur kröfuhöfum gamla þrota-
búsins, en Landsbankinn er rekinn
á ábyrgð skattgreiðenda. Um ekkert
af þessu höfðu viðskiptamenn eða
skuldarar bankanna neitt að segja,
eða gátu með neinu móti séð fyrir.
Ráðstöfun hinna nýju banka var á
ábyrgð íslenskra stjórnvalda og skal
því ekki trúað, að óreyndu, að með
þeim aðgerðum hafi verið stefnt að
ójöfnuði meðal lánþega.
Líf og starf
Síðastliðið haust voru gerðar
þær breytingar á skipulagi
kynbótastarfsins að svokallaður
ræktunarhópur í nautgriparækt
var lagður af og verkefni hans,
er snéru að kynbótastarfinu,
voru flutt aftur til fagráðs í
nautgriparækt. Fyrsta júní
síðastliðinn var haldinn fundur
í fagráði í nautgriparækt en á
dagskrá fundarins var meðal
annars að fara yfir niðurstöður
afkvæmadóms nautaárgangs
2005 og velja út frá honum naut
til framhaldsnotkunar. Líkt og
áður hefur verið nefnt hér, lá
fyrir að ekki yrði hægt að leggja
endanlegan dóm á öll naut í
þessum árgangi þar sem ekki
höfðu náðst inn upplýsingar um
nægjanlegan fjölda dætra fyrir
öll nautin. Niðurstaða fagráðs-
ins var því að fresta endanlegum
dómi á 18 af 31 nauti sem fædd
eru 2005 af þessum orsökum.
Nánar verður fjallað um nauta-
valið, ný naut á stöð og nýja
nautsfeður síðar, en það sem ég
ætla að gera að umfjöllunarefni
í þessum pistli mínum er ástæða
þessarar seinkunar og afleiðing-
arnar fyrir ræktunarstarfið í
heild sinni.
Gögn úr skýrsluhaldi naut-
griparæktarinnar leiða í ljós að
þrátt fyrir mikla umræðu og áróður
gegn heimanautanotkun hefur lítið
þokast í rétta átt á síðastliðnum 4
árum. Haustið 2007 þegar undir-
rituð tók við starfi landsráðunautar
í nautgriparækt ásamt Magnúsi
B. Jónssyni kom í ljós að um
þriðjungur allra ásettra kvígna
var undan skráðu heimanauti eða
var skráður af óþekktu faðerni
(faðir 99-999). Gerð hefur verið
árleg úttekt síðan þá og skemmst
er frá því að segja að árið 2010
voru settar á 10.521 kvíga og af
þeim voru 7.533 tilkomnar úr sæð-
ingum, 2421 voru undan skráðu
heimanauti, 557 var skráðar með
óþekktan föður og 10 kvígur voru
skráðar undan holdanautum. Eina
merkjanlega breytingin frá árinu
2007 er að kálfar sem ekki eru
tilkomnir með sæðingum eru
nú í auknum mæli skráðir undan
ákveðnum heimanautum í stað
þess að faðerni þeirra sé skráð
óþekkt (99-999). Staðreyndin er
því sú að ennþá nýtist um þriðj-
ungur allra ásettra kvígna á hverju
ári ekki sem skyldi inn í hinu sam-
eiginlega ræktunarstarf.
Til viðbótar við þetta kemur í
ljós að nokkur fjöldi búa stendur
algerlega utan skýrsluhalds eða
um 11% mjólkurframleiðenda. Þó
þessi bú séu að meðaltali heldur
minni en bú innan skýrsluhalds
er hér um að ræða rúmlega 2.200
árskýr eða tæplega 9% af þeim
árskúafjölda er stendur að baki
mjólkurframleiðslu á Íslandi. Ef
við miðum við það að notkun á
óreyndum nautum sé helmingur á
móti reyndum nautum og ef gert
er ráð fyrir eðlilegum afföllum
frá ásetningi til fyrsta burðar,
gætu þetta verið um 1700 kvígur
til viðbótar í afkvæmaprófanir
á hverju ári. Þessi hópur myndi
tvímælalaust nýtast til að flýta
fyrir niðurstöðum afkvæmadóms
auk þess sem hægt væri að prófa
fleiri naut en nú er mögulegt. Nú
er ljóst að ekki er hægt að ætlast
til að ná fullum heimtum á öllum
vígstöðvum, en það er engin
spurning að hér eru tækifæri til að
ná auknum slagkrafti í kynbóta-
starfið með því að auka þátttöku í
skýrsluhaldinu og útrýma notkun
heimanauta.
Á áðurnefndum fagráðs-
fundi í nautgriparækt fór Ágúst
Sigurðsson yfir helstu niður-
stöður úttektar á kynbótastarf-
inu sem hann hefur unnið ásamt
Jóni Viðari Jónmundssyni, fjalla
þeir meðal annars um árangur
kynbótastarfsins síðastliðna
áratugi. Margt kom þar fram af
áhugaverðum upplýsingum en í
ljósi þess sem hér kemur fram
að ofan hef ég fengið góðfúslegt
leyfi Ágústar til að vitna í óbirtar
niðurstöður þeirra félaga þar sem
skaðsemi heimanautanotkunar-
innar fyrir ræktunarstarfið kemur
glögglega fram. Í stuttu máli má
segja að sú gríðarlega mikla notk-
un heimanauta sem tíðkast hefur á
íslenskum kúabúum, hafi leitt
til þess að raunverulegar erfða-
framfarir í stofninum síðastliðinn
áratug nemi aðeins um 2/3 af þeim
framförum sem mögulegar hefðu
verið við fulla þátttöku bænda í
ræktunarstarfinu. Það er því ljóst
að hér er um beint fjárhagslegt
tjón að ræða því erfðaframfarir
sem skila sér í auknum afurðum
og almennt betri gripum er auð-
velt að umreikna í krónur og aura.
Við sem berum ábyrgð á fram-
gangi ræktunarstarfsins munum
þó ekki láta deigan síga, þó vissu-
lega hefðum við viljað sjá meiri
árangur af tilraunum okkar síðustu
fjögur árin til að efla ræktunarstarf
í íslenskri nautgriparækt. Fagráð í
nautgriparækt fór gaumgæfilega
yfir þessi mál á síðasta fundi og þar
voru menn sammála um að grípa
þurfi til ennþá markvissari aðgerða
til að snúa af þessari braut. Það er
ljóst út frá því sem fram kemur hér
að ofan að mun meira getur áunnist
á skemmri tíma með því að draga
úr heimanautanotkuninni og efla
almennt þátttöku í skýrsluhaldinu
og rækturnarstarfinu en með því til
dæmis að breyta áherslum og vægi
einstakra eiginleika í kynbótaein-
kunninni, líkt og rætt hefur verið
um á síðastliðnum misserum.
Niðurstöður þeirra Ágústar
og Jóns Viðars sýna að mikill
árangur hefur náðst með kyn-
bótastarfi í nautgriparækt og þá
sérstaklega með tilkomu BLUP-
kynbótaeinkunnar sem tekin var
upp árið 1993. Niðurstöður þeirra
sýna einnig að miklir möguleikar
eru á að gera betur og í raun má
segja að við höfum ekki notfært
okkur kerfið sem skyldi til að ná
hámarksframförum. Hér þarf að
koma til samstillt átak ráðunauta
og kúabænda til að við fullnýtum
þá möguleika sem við höfum á að
bæta framleiðslugripina okkar.
Að efla kynbótastarfið
Fjóstíran
Af lánamálum á vori
Nú í sauðburðarlok fer hugurinn
ósjálfrátt að leita að næsta við-
fangsefni til að hlakka til. Það
fyrsta sem kemur uppí hugann er
fjallferð (göngur) og réttir. Í fram-
haldi af þeirri tilhlökkun fór ég að
velta fyrir mér þessum hlutum í
víðara samhengi, s.s. menningar-
legu gildi og samfélagslegu mikil-
vægi hluta eins og fjallferða og
rétta.
Rétt eftir áramótin (og stundum
fyrr) byrjar umræðan um það hvort
fólk ætli ekki örugglega til fjalls
næsta haust. Frá því að ég var lítill
var stefnan alltaf sett á að komast
til fjalls um leið og aldurinn leyfði.
Viku fjarvera frá skóla á öllum
skólastigum (grunn-, framhalds- og
háskóla) hefur hingað til ekki verið
nægilega stór hindrun til að koma
í veg fyrir að ég færi til fjalls, og í
raun hef ég alltaf lært það mikið á
þessum ferðum að það hefur bætt
upp fjarveruna úr skóla og rúmlega
það, en það er önnur saga. Í nokkurn
tíma lá fyrir að ég stefndi á að fara
erlendis í nám og get ég játað að það
sem ég kveið mest varðandi dvölina
á erlendri grundu var að komast ekki
til fjalls um haustið. Það var síðan
erfitt að líta á dagatalið og klukkuna
og vita nákvæmlega af hverju ég
var að missa á hverjum degi í tæpa
viku. Þessar tilfinningar gagnvart
fjallferðum er mjög almennar í mínu
heimahéraði, í framhaldi af því má
svo velta fyrir sér hversu mikilvægar
fjallferðirnar eru einstaklingum og
þar af leiðandi samfélaginu.
Í minni heimasveit,
Gnúpverjahrepp hinum forna (og lík-
lega öllum uppsveitum Árnessýslu),
er stærsti menningarviðburður og
samfélagslega mikilvægasti dagur
ársins án efa réttardagurinn. Nánast
allir íbúar sveitarinnar, stórir sem
smáir, ungir sem aldnir mæta í réttir.
Brottfluttir íbúar, vinir og ættingjar,
vinir vina og ættingja fjölmenna í
sveitina til að upplifa réttardaginn
með íbúunum. Mikilvægi viðburðar
þar sem nær allir íbúar sveitar-
félagsins koma saman á einn stað
og gleðjast er erfitt að mæla en má
fullyrða að það sé gífurlegt.
Ef við horfum svo frá sjónarhorni
landbúnaðarins í heild er mikilvægið
ekki minna, því hjá sumum þeirra
sem koma í réttirnar er þetta eina
beina tengingin við landbúnaðinn
og bændur. Er ég þess fullviss að
þessir einstaklingar líta landbúnað-
inn jákvæðari augum en þeir sem
enga tengingu hafa. Þessi tenging
á milli hins almenna íbúa landsins
og landbúnaðarins hefur verið að
rofna undanfarin ár og er mikil-
vægt að sporna gegn þeirri þróun.
Réttardagurinn sem slíkur er ekki
stór viðburður í öllum sveitum en
þar eru þá jafnvel aðrir viðburðir
sem gefa fólki tækifæri til að tengj-
ast bændum og landbúnaðinum.
Um þessa atburði verðum við að
standa vörð og reyna að fjölga
tækifærum fyrir fólk til að upplifa
landbúnaðinn í návígi. Því til lengri
tíma litið er framtíð íslensks land-
búnaðar best borgið í sátt og sam-
vinnu við íslensku þjóðina. Þeirri
sátt er auðveldast að ná með sterku
sambandi milli landbúnaðarins og
hins almenna íbúa landsins.
Það má því færa fyrir því rök
að mikilvægi fjallferða og rétta í
mínu heimasveitarfélagi sé töluvert
mikið meira en eingöngu að ná í fé
á afrétt og koma því til síns heima,
hvort sem horft er frá sjónarhorni
einstaklinga, sveitarfélagsins eða
landbúnaðarins í heild.
Kaupmannahöfn, 3. júní.
Raddir ungra bænda
Hugleiðing um
fjallferð og réttir
Einar Kári Magnússon
Meistaranemi við LbhÍ
Ráðunautur í nautgriparækt
Gunnfríður E. Hreiðarsdóttir
Raddir kúabænda - af naut.is
Sigurður Loftsson
Formaður Landssamband kúabænda