Dagfari - 01.10.2000, Blaðsíða 6

Hverju er verið að mótmæla í Vieques?
Vieques er lítil eyja sem tilheyrir bandarísku nýlendunni Puerto Rico. Þar
búa um 9400 manns. Árið 1938 hóf bandaríski flotinn að nota eyjuna til
heræfinga og síðan 1941 hefur hann 72% eyjunnar undir starfsemi sína. Á
fimmta áratug aldarinnar voru uppi áætlanir um að flytja íbúana til St.
Croix á Bandarísku Jómfrúreyjum, en þeir neituðu að fara. Árið 1961
reyndi John F. Kennedy að leggja niður sveitarstjóm á eyjunni og afhenda
hana bandaríska hemum, en aftur komu mótmæli eyjarskeggja í veg fyrir
það. 1978-1979 gerðu fiskimenn á eyjunni tilraun til að stöðva
heræfingamar vegna umhverfísspjalla sem þær orsökuðu, en mótmælin
vom brotin á bak aftur af harðfylgi og 21 maður handtekinn. Einn þeirra,
Ángel Rodríguez Cristobal, var hnepptur í varðhald í Florida en síðan var
hann myrtur í fangelsi þar. Árið 1980 lagði Bandaríkjaþing til að flotinn
hyrfi frá Vieques. Ekkert varð úr.
Á Vieques hafa verið haldnar stöðugar heræfingar með alvöm
skotfæmm, en íbúamir hafa verið þvingaðir til að búa á 10 km lengju á
miðri eyjunni. Vegna heræfinganna hefur eyjan orðið fyrir svo miklum
umhverfisspjöllum að hluti hennar lítur út eins og gígar á tunglinu. Notkun
á sneyddu úrani við heræfingamar hefur haft slæm áhrif á náttúmauðlindir
eyjunnar og einnig valdið geislamengun. Tíðni krabbameins er 26% hærri
meðal eyjarskeggja en annarra íbúa Puerto Rico. Engar efnaverksmiðjur
em á eyjunni svo að mengunina má rekja til Bandaríkjahers.
Atvinnuleysi meðal íbúa Vieques er um 50%. Fiskveiðar em
meginatvinnugrein eyjarskeggja en landbúnaður þar er í rúst. íbúamir hafa
alla tíð andæft starfsemi hersins á eyjunni en fengið lítinn stuðning
stjómvalda. Þeir hafa stofnað nefnd (Committee for the Rescue and
Development of Vieques) sem krefst úrbóta í umhverfismálum, að landi
verði skilað aftur í hendur fyrri eigenda og að herinn hverfi frá eyjunni.
Hinn 19. apríl 1999 féll heimamaður í Vieques fyrir sprengju sem
féll á rangan stað, þar sem verið var að æfa hersveitir á leið til Kosovo. Þá
gengust fiskimenn í Vieques fyrir borgaralegri óhlýðniherferð, settu upp
bækistöðvar á bannsvæðum og tókst að stöðva sprengingamar í eitt ár.
Hinn 30. júní 1999 sendi rannsóknamefnd frá sér skýrslu um áhrif
hersetunnar fyrir umhverfi og efnahag eyjunnar. Komst hún að þeirri
niðurstöðu að herinn hefði brotið gegn mannréttindum eyjarskeggja.
Þverpólitísk samstaða náðist í Puerto Rico um að krefjast þess að
heræfingar yrðu stöðvaðar á svæðinu.
6