Bændablaðið - 17.10.2013, Page 4

Bændablaðið | Fimmtudagur 17. október 20134
Fréttir
Gríðarlegt tjón hefur orðið af
völdum álfta og gæsa í kornökrum
og ræktarlandi bænda víða um land
í sumar og haust. Að sögn bænda
sem Bændablaðið hefur rætt við er
mælir þolinmæði þeirra nú óðum
að fyllast og kalla þeir eftir alvör
aðgerðum til að verja ræktun sín
fyrir ágangi fuglanna. Umræða
af sama meiði hefur verið mikil
síðustu ár en lítið er um aðgerðir.
Taka sumir bændur svo djúpt í
árina að verði ekki brugðist við
og mönnum heimilað að verja
akra sína sé sjálfhætt í kornrækt
á Íslandi.
Álft fjölgar gríðarlega
Árið 2010 var stofnstærð álfta á
Íslandi talin vera 29.000 fuglar.
Áratuginn á undan hafði fjölgaði álft
um 8.000 fugla. Álftin er alfriðuð á
Íslandi og hefur svo verið frá árinu
1913. Ástæður þær sem settar voru
fram fyrir friðuninni á sínum tíma
voru þær að álftin þætti glæsilegur
fugl. Um miðbik síðustu aldar var
stofnstærð álftar mun minni en nú
er, eða 3.000 til 5.000 fuglar.
Heiðargæsastofninn var talinn
350.000 fuglar árið 2010 og grá-
gæsir voru áætlaðar 110.000 fuglar
sama ár samkvæmt vetrartalningu á
Bretlandseyjum. Gæsir valda miklu
tjóni í ræktarlandi bænda, vor sem
haust. Um talsvert langt skeið hefur
það verið krafa bænda, sem sett hefur
verið fram á búnaðarþingum, að leyfi-
legt verði að skjóta álft og gæs til að
verja ræktarlaönd.
Vill heimila skotveiðar sem
tilraunaverkefni
Þórir Jónsson, bóndi á Selalæk í
Rangárvallasýslu, telur nauðsynlegt
að leyfa skotveiði á álft sökum þess
mikla tjóns sem fuglinn valdi á
ræktarlandi bænda. Þórir hefur mótað
tillögu þess efnis sem hann vill að
fylgt verði úr hlaði á bændafundum
í haust. Í samtali við Bændablaðið
sagði Þórir að hann teldi að fullreynt
væri með aðrar aðferðir til að
halda álft frá ræktarlöndum og því
væri rétt að leyfa skotveiðar sem
tilraunaverkefni og sjá hver árangur
af því yrði.
Þórir segist sjá það fyrir sér að
um fimm ára tímabundið verkefni
yrði að ræða og framkvæmdin yrði
í samráði við Náttúrufræðistofnun.
Einungis mætti skjóta fuglinn innan
ræktarlands bænda frá 7. maí til 30.
maí að vori og frá 1. september til
30. september að hausti. Gefin yrðu
út sérstök leyfi til þeirra sem mættu
stunda þessar skotveiðar og ábúendum
jarða yrði skylt að halda skýrslu um
fjölda þeirra fugla sem skotnir yrðu.
Að tilraunaverkefninu loknu yrði
metið hver árangurinn hefði verið
en veiðin ætti fyrst og fremst að
verða til þess að auka fælingarmátt
gegn fuglinum.
Bændur telja tjónið mikið
Borgar Páll Bragason, ráðunautur hjá
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins,
hélt um skeið utan um verkefni þar
sem safnað var gögnum frá bændum
um tjón af völdum álfta og gæsa.
Að sögn Borgars kom berlega í ljós
í verkefninu, sem stóð í tvö ár, að
bændur töldu sig verða fyrir miklu
tjóni af völdum fuglanna. Auðvelt
væri að reikna út tjónið hvað varðar
kornrækt en erfiðara væri að meta
tjón sem fuglarnir yllu á vorin, bæði
á túnum, nýræktum og ökrum. Hins
vegar hefði þátttaka verið ærið
misjöfn yfir landið og því erfitt
að byggja almennar niðurstöður á
gögnunum. Að mati Borgars verður
nú að ráðast í almennar rannsóknir
á ágangi fuglanna um land allt en
ljóst sé að tjón af völdum þeirra hafi
farið vaxandi.
Sjö hektarar algjörlega ónýtir
Birkir Arnar Tómasson, bóndi á
Móeiðarhvoli í Rangárþingi eystra,
segir tjón af völdum álfta hjá sér
verulegt og svo hafi verið ár eftir
ár. „Það er óhætt að segja það.
Álftirnar kláruðu heila sjö hektara
af korni fyrir mér í ár, þá á ég við
að sjö hektara þreskti ég hreinlega
ekki því þær voru búnar að klára þá.
Þar fyrir utan fóru þær inn á fleiri
akra og trömpuðu niður, bitu og
eyðilögðu. Þetta er tjón sem hleypur
á hundruðum þúsunda króna. Fyrir
nokkrum árum var þetta tjón metið
fyrir mig og þá var það metið á
sextánhundruð þúsund krónur. Ég
giska á að tjón af völdum fugls sé
á bilinu 1,5 til 2 milljónir árlega.“
Birkir sáði byggi í 100 hektara í ár
og því er altjón af völdum fugls sjö
prósent. Þar ofan á bætist tjón þar á
ökrum sem fugl hefur lagst á en hafa
verið tækir til þreskingar. Birkir segir
ekki ljóst hvert heildartjónið er.
„Þetta er ömurlegt tjón eftir að hafa
verið að berjast við leiðinda tíðarfar og
að verja þetta fyrir öðrum skepnum.
Þetta er svona á hverju ári, í fyrra var
þó heldur betra ástand því við gátum
þreskt það snemma vegna góðs tíðar-
fars.“
Verður að grisja stofninn
Birkir segir vonlaust að verja akrana
fyrir ágangi álfta með þeim leiðum
sem leyfilegar eru. Ekki síst sé það
vonlaust þar sem um stór svæði sé að
ræða og fjarri byggingum. „Það þarf
að vera hægt að koma í veg fyrir tjón
af völdum fuglsins og það verður
ekki gert öðru vísi en með því að
leyfa skotveiði á álft, og eftir atvik-
um gæs utan veiðitíma. Varðandi
álftina þá hafa aðrar aðferðir engan
fælingarmátt. Við erum alla daga að
reka álft úr túnum og ökrum í sex
vikur að vori, allt upp í fimmtán
sinnum á dag. Sömu sögu er að segja
á haustin alla daga þar til búið er að
þreskja kornið en þetta dugar bara
ekki. Gæsin er mun minna vandamál
því hún er svo stygg og hægt að reka
hana burt. Ég er sannfærður um að
það er vegna þess að hún er veidd.
Álftin hins vegar flýgur upp, í hring
og lendir svo bara aftur á akrinum
sem verið var að reka hana úr.“
Birkir segir að ágangur fuglanna
sé að ganga af ræktuninni dauðri.
„Það verður bara að fara í róttækar
aðgerðir. Ég held að eina vitið sé að
leyfa stýrðar veiðar á fuglinum. Ég er
ekki að tala um að eyða stofninum, ég
hef ekkert á móti álftinni sem slíkri.
Álft hefur hins vegar stórfjölgað og
það verður hreinlega að leyfa grisjun
á henni og gera hana styggari.“ /fr
Sjálfhætt í kornrækt ef ekki verður
gripið til róttækra aðgerða
– telja einu raunhæfu leiðina að leyfa skotveiði til að verja ræktarlönd
„Nokkrir bændur í Skagafirði
hafa gefist upp á kornrækt, vegna
ágangs álfta og gæsa,“ segir Guðrún
Lárusdóttir, bóndi í Keldudal og
formaður Búnaðarsambands
Skagfirðinga.
„Ég er búin að heyra í nokkrum
bændum, flestir hafa orðið fyrir ein-
hverju tjóni – sumir verulegu. Það
er ýmist álft, gæs eða hvoru tveggja.
Það eru nokkuð margir akrar þar
sem ekki er hægt að þreskja 1-2 ha
af þeim.
Kornrækt hefur stórlega dregist
saman í Skagafirði síðustu ár. Þegar
mest var voru þresktir rúmlega
500 ha á ári, en ég áætla að það
séu um 250 núna. Land sem er
ekki heima við bæi – og þar sem
bændur geta ekki fylgst með „út um
eldhúsgluggann“ – er varla nothæft
í kornrækt.
Þreskingu er nánast lokið í
Skagafirði, aðeins einn bóndi á eftir
að slá nokkra hektara í þurrk. Það
eru þrjár þreskivélar í Skagafirði
en það er einkahlutafélag í eigu
bænda sem á vélarnar og sér um
þreskinguna.“
Tjónið hleypur á
milljónum króna
„Tjón bænda í Skagafirði þetta
ár hleypur á milljónum – margir
með tjón á bilinu frá 500 þúsund
til einnar milljónar króna. Versta
dæmið er þessi 12 ha akur, þar var
um helmingur þresktur og fengust
aðeins sex kornsekkir af þeim akri.
Útlagður kostnaður bara af þeim
akri, er 1,2–1,5 milljón, þ.e. fræ,
áburður og jarðvinnsla. Síðan er
uppskerutjón upp á að minnsta
kosti 1,5 milljón. Fyrir þennan eina
bónda er þetta því tjón upp á um
þrjár milljónir. Þetta er þriðja árið
í röð sem þessi akur er eyðilagður
og bóndinn búinn að leggja kostnað
í að girða akurinn af fyrir fuglinum.
Ég veit um nokkur tilfelli þar sem
tún bænda ligga að Héraðsvötnunum
þar sem álftir liggja í túnunum allt
sumarið. Svo hefur hálmurinn sums
staðar líka verið eyðilagður – og hjá
sumum er það ekki minna tjón en að
missa kornið.“ /smh
Mikið tjón í Skagafirði af völdum álfta og gæsa
Tjón af völdum álfta og gæsa:
Ráðherra meðvitaður um vandann
Haraldur Benediktsson, þing-
maður Sjálfstæðislokksins, beindi
síðast liðinn mánudag á Alþingi
fyrirspurn til Sigurðar Inga
Jóhanns sonar umhverfis- og
auðlindaráðherra varðandi tjón á
ræktarlandi bænda af völdum álfta
og gæsa. Haraldur sagði að tjón af
völdum þessara fugla í kornrækt og
annarri ræktun bænda hefði aukist
mjög á síðari árum og nú væri svo
komið að tjónið hamlaði hreinlega
framþróun í kornrækt á Íslandi.
Ljóst væri að stofnstærð beggja
fugla, þá ekki síst álftar, hefði
stækkað verulega hin síðustu ár.
Haraldur sagði að um allnokkurt
skeið hefði verið reynt að vekja máls
á þessu vandamáli hérlendist. Meðal
annars hefði málið verið tekið ítrekað
upp við fyrri umhverfisráðherra, sem
hefði sýnt málinu skilning, en ekki
hefði þó verið ráðist í neinar aðgerðir
vegna þess. Hann benti jafnframt á að
vandamál af þessu tagi hefðu notið
skilnings erlendis, meðal annars í
Noregi og Skotlandi, þar sem unnið
væri að rannsóknarverkefnum til að
meta stofnstærð og finna leiðir til að
hemja ágang fuglanna á ræktarlönd
bænda. Haraldur spurði því Sigurð
Inga hvort hann hygðist bregðast við
stækkandi stofnstærð og því tjóni sem
fylgdi.
Sigurður Ingi svaraði því til
að það væri rétt að ágangur álfta
og gæsa hefði aukist mjög og ylli
miklu fjárhagslegu tjóni. Hann væri
meðvitaður um þennan vanda og vildi
bregðast við honum. Vinna væri hafin
í umhverfis- og auðlindaráðuneytinu
við að meta það tjón sem bændur
hefðu sannanlega orðið fyrir. Það væri
óviðunandi fyrir bændur að ekki væri
tekið á þessum málum en til þess að
það gæti orðið þyrfti að gera faglegt
mat á tjóninu, safna gögnum og ná sátt
um þær aðgerðir sem grípa ætti til. Þá
væri í bígerð að sækja um samstarf
við Noreg um vettvangsrannsóknir í
þessum efnum og myndi ráðuneytið
styðja slíkt samstarf. /fr
Hér má sjá hversu mikið álftin hefur traðkað og troðið á ökrunum á Móeiðar-
Athugun á áti gæsa og álfta á túnum:
Tjón er verulegt
Mikil umræða hefur verið um
ágang gæsa og álfta í ræktarlönd
bænda undanfarin ár og virðist
sem ágangur aukist mikið ár frá
ári. Bændur eru margir orðnir
langþreyttir á þessum ófénaði og
ekki síst á aðgerðarleysi stjórn-
valda gagnvart vandanum. Ljóst
er að tjónið er verulegt, ekki bara
á haustin þegar álftin og gæsin
herja á kornakra, heldur er vor-
og sumarbeit á túnum veruleg og
er fuglinn oft búinn að hreinsa af
túnum nýgræðing þegar beita á
lambfé á túnin. Það hefur það í för
með sér að gefa þarf mun lengur
fram eftir vori.
Mikill misskilningur hefur verið
uppi varðandi það að bændur vilji
fá einhverjar bætur fyrir tjónið en
svo er ekki. Bændur vilja fá lausn á
vandanum og hafa margir spurt sig
hvort ekki sé tímabært að leyfa aftur
vorveiðar á gæs og jafnvel grisjun á
álft þar sem engin fagleg rök liggja
fyrir friðun álftarinnar.
Nú síðastliðið vor, 23. og 24. apríl,
stóð Búnaðarsamband Suðurlands
í samvinnu við bændur í Austur-
og Vestur- Skaftafellssýslum fyrir
athugunum á því hve mikið fuglinn
át af grasi á túnum. Settir voru út
tilrauna reitir á 15 stöðum frá Vík í
Lóni að Pétursey í Mýrdal.
Tilraunareitirnir voru settir í
nýleg tún eða tún í góðri rækt og
voru ekki beitt að vori. Reitirnir voru
þannig gerðir að reknir voru niður
4 hælar (1 m á hæð) sem mynduðu
1,5 m2 ferhyrning. Síðan var vafið
um hælana bindigarn þannig að að
fuglinn komst ekki inn í reitinn.
Síðan var uppskerumælt úr reitunum
5.–7. júní.
Aðferð við uppskerumælingu
var þannig að mældur var út 1 m2
úr reitnum og grasið slegið. Síðan
voru teknir 3 til 4 mælingar utan
tilraunareita, það er 1 m2 hver
reitur og mismunur innan og utan
tilraunareita fundinn út með því að
vigta uppskeruna.
Svörun kom úr 8 tilraunareitum af
15 og var munurinn frá 59 grömmum
til 577 gramma innan og utan reita.
Verður gerð grein fyrir þremur
tilraunum hér.
Tilraun 5. Steinasandur í
Suðursveit, þar var mikill ágangur
af gæs og þá einkum heiðargæs.
Reiturinn var settur út 23. apríl
og uppskorið 7. Júní. Mismunurinn
var 293 grömm eða 2930 kg/
ha. Félagsræktin er alls um 1.070
hektarar og er átið því um 3.135
tonn alls.
Tilraun 12. Þykkvibær 1 í
Landbroti. Þar var einkum ágangur
af álft og taldi bóndinn að um 50 til
60 fugla væri að ræða. Mismunur
utan og innan reits var 535 grömm
eða 5.350 kg/ha
Túnið er 5,1 ha og heildarát því
27,1 tonn alls.
Tilraun 13. Vík í Lóni, ágangur
bæði af álft og gæs, margar
fuglahræður og daglega rekið upp.
Mismunur utan og innan reits var
577 grömm eða 5,77 t/ha. Túnið er
6,4 ha og átið því 36,9 tonn alls.
Þetta er ekki ofreiknað át því að
eftir á að hyggja hefðu tilraunirnar
átt að fara út um miðjan mars þar
sem mikið af fugli var komið um
20. mars. Ekki var tekið úr öllum
tilraunum þar sem lítill munur sást
þar sem fuglinn hafði ekki komið
aftur og á öðrum stöðum hafði fé
komist inn á túnin og því ómarktækar
niðurstöður.
Þessar athuganir hafa leitt það af
sér að áhugi er á að fleiri fagaðilar
komi að nákvæmari tilraunum næsta
vor og á fleiri stöðum.
Grétar Már Þorkelsson
Búnaðarsamband Suðurlands