Dagblaðið Vísir - DV - 09.03.2007, Síða 40

föstudagur 2. mars 200740
Í fréttum var þetta helst... - 10 mars 1967
ættfræði Ættfræði DVsætur matur kallar á sætt vín. með sterkkrydduðum mat á ekki að hafa kröftug vín. Besta mótvægið við sterkt kryddbragð er fremur létt vín sem er sætt eða ávaxtaríkt. með feitum mat er gott að vínið sé alkóhólríkt. Vínandinn brýtur niður fituna. að
sama skapi sé maturinn léttur, á vínið sömuleiðis að vera létt.U m s j ó n : K j a r t a n G u n n a r K j a r t a n s s o n
N e t f a n g k g k @ s i m n e t . i s
Ættfræði DV
Reykjavík fyrr og nú:
Séra Bjarni
Í upphafi síðustu aldar voru reist
tvö sambyggð íbúðarhús á suður-
hluta lóðar hins svokallaða Waag-
ehúss við Lækjargötu. Þegar þessi
hús sáu dagsins ljós árið 1901, voru
þau syðstu húsin við Lækjargötuna.
En fimm árum síðar risu sambyggð
stórhýsi Búnaðarfélags Íslands og
Iðnaðarmannafélagsins enn sunnar
við götuna, á uppfyllingu út í Tjörn-
ina. Þau hús standa enn og urðu því
hundrað ára í fyrra. Á milli þeirra og
húsanna sem hér verður fjallað um
var svo skömmu síðar lagt hið lang-
þráða Vonarstræti.
Hús í heilstæðri götumynd
Húsin á Waagelóðinni urðu núm-
er 12A og 12B við Lækjargötu. Það var
Jón Guðmundsson húsasmíðameist-
ari sem keypti lóðina í því skini að
byggja þar. Hann byggði síðan Lækj-
argötu 12A en seldi húsið að sunn-
an verðu, Lækjargötu 12B, meðan
það var enn í byggingu. Kaupandinn
var Sigurjón Sigurðsson trésmiður
sem lauk við bygginu þess um svipað
leyti og reisti síðar smíðahús þar fyrir
vestan sem seinna meir varð sérstök
lóð við Vonarstræti.
Þessi reisulegu og stílhreinu
timburhús sem snéru að Lækjargöt-
unni voru í raun tvö hús, sambyggð,
með eldvarnarvegg á milli, þó flestir
hafi litið svo á að hér væru um eina
byggingu að ræða. Þau féllu afskap-
lega vel að hinni gömlu heildarmynd
Lækjargötunnar, frá Tjörninni og að
Austurstræti, áður en þessari heild-
stæðu götumynd var raskað, illu
heilli, með byggingu Nýja Bíós og
síðan Iðnaðarbankans.
Séra Bjarni Jónsson
En Lækjargata númer 12 A og B
voru ekki einungis fallegar byggingar
í sátt við umhverfi sitt. Húsin áttu sér
merka sögu sem helgaðist ekki síst af
því að þar bjuggu ýmsir þekktir bæj-
arbúar um lengri eða skemmri tíma.
Þekktastur þeirra á sinni tíð var án efa
séra Bjarni Jónsson, dómkirkjuprest-
ur og vígslubiskup. Séra Bjarni festi
kaup á Lækjargötu 12 B árið 1916 og
þar átti hann heima til dauðadags,
ásamt konu sinni, Áslaugu Ágústs-
dóttur, sem bjó í húsinu þar til það
brann 1967.
Séra Bjarni var dómkirkjuprestur í
Reykjavík á árunum 1910-1951. Hann
varð vígslubiskup árið 1937 og oft
settur biskup Íslands um lengri eða
skemmri tíma. Á löngum og anna-
sömum starfsferli vann hann líklega
fleiri prestverk fyrir Reykvíkinga en
nokkur annar vígður maður, fyrr eða
síðar. Hann var fremur íhaldssamur
í guðfræðinni og pólitískum skoðun-
um en jafnframt einhver vinsælasti
og skemmtilegasti maður bæjarins.
Hann var svo orðheppinn og hnitt-
inn í tilsvörum að sögur hans og um-
mæli gengu manna á milli í áratugi
eftir dauða hans. Eftir að hann lét af
störfum sem dómkirkjuprestur bauð
hann sig fram í forsetakosningunum
1952 sem frambjóðandi Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokksins en
tapaði þá fyrir öðrum guðfræðingi,
Ásgeiri Ásgeirssyni. Séra Bjarni varð
gerður að heiðursborgara Reykjavík-
ur 1961, fyrstur manna. Brjóstmynd
af honum stendur við suðausturhorn
Dómkirkjunnar.
Í bókinni Reykjavík – Sögustaður
við Sund, hefur Páll Líndal eftirfar-
andi ummæli eftir séra Bjarna í tilfefni
af því að Lækjargatan var þá breikkuð
verulega: ,,Þarna fóru þeir laglega að
ráði sínu. Nú er ég búinn að predika
af stólnum í fjörutíu ár um breiða
veginn sem liggur til glötunarinnar og
mjóa veginn sem liggur til lífsins, og
svo leggja þeir breiðustu götu lands-
ins fyrir framan tröppurnar hjá mér.’’
Flosarnir tveir og amma Jónína
Annar þekktur Reykvíkingur
keypti Lækjargötu 12 A 1920 og bjó
þar lengi. Það var Flosi Sigurðsson
trésmíðameistari sem rak Rúllu-
og hleragerðina um áratuga skeið,
lengst af í Flosaskúrunum við Sölv-
hólsgötu, samanber revíuna frægu,
Forðum í Flosaporti. Kona Flosa var
Jónína Jónatansdóttir, mikilhæf hug-
sjónakona, bæjarfulltrúi um skeið
og formaður Verkakvennafélagsins
Framsóknar frá stofnun, 1914-34.
Þau voru fósturforeldrar Ólafs, föð-
ur Flosa Ólafssonar, leikara, leik-
stjóra og rithöfundar. Flosi Ólafsson
var reyndar fæddur í Lækjargötu 12A
árið 1929 og ólst þar upp fyrstu árin.
Hann þarf auðvitað ekki að kynna
fyrir þjóðinni, en líklega reis þó
stjarna Flosa hæst er hann leikstýrði
framhaldsleikritum í útvarpinu á síð-
ustu árunum fyrir sjónvarp. Enginn
kunni betur að halda landsmönnum
öllum í krampakenndum trillingi yfir
æsispennandi framhaldsleikritum á
borð við Hulin augu.
Eplið og eikin
En það voru fleiri frægir fyr-
ir showbissness í Lækjargötu 12 A.
Það bjó í nokkur ár, Bjarni Böðvars-
son hljómsveitarstjóri. Bjarni spilaði
lengi í Útvarpshljómsveitinni og var
síðan ein vinsælasti hljómsveitar-
stjóri bæjarins um langt árabil, lengst
af á Hótel Borg og í Listamannaskál-
anum á stríðsárunum. Kona Bjarna
var Lára Magnúsdóttir sem líklega
má segja að sé fyrsta íslenska dæg-
urlagasöngkonan. Hún söng í fjölda
kóra, m.a. í Dómkirkjukórnum hjá
séra Bjarna, og hún mun hafa verið
fyrst til að syngja dægurlagið fræga
Bjartar vonir vakna.
Þau Bjarni og Lára bjuggu einmitt
í Lækjargötu 12 A, árið 1934, þegar
þeim fæddist sonur sem skírður var
Ragnar. Hann ólst síðan upp í þessu
sögufræga húsi næstu sex, sjö árin
og lék sér þar m.a. við Flosa. Þegar
Ragnar var á unglingsárunum ákvað
hann að læra á trommur en tók svo
upp á því að syngja, með þeim af-
leiðingum að hann hefur verið ein-
hver alvinsælasti dægurlagasöngvari
þjóðarinnar í hálfa öld, - og er enn
að.
kgk@dv.is
Aðfararnótt 10 mars. 1967, varð eld-
ur laus í íbúðarhúsinu að Lækjar-
götu 12A í Reykjavík. Eldurinn virðist
hafa kviknað í kjallara hússins. Hann
breiddist um húsið með leifturhraða,
náði yfir í sambyggt hús, Lækjargötu
12B, og síðan í timburhús sem stóð
við Vonarstræti, að vestanverðu
við Lækjargötuhúsin. Öll þessi hús
brunnu til kaldra kola án þess að
slökkviliðið gæti að gert. Þá læsti eld-
urinn sig í fjórða timburhúsið sem
stórskemmdist og í aðra og þriðju
hæð Iðnaðarbankahússins og urðu
miklar skemmdir á bankabygging-
unni, sökum elds, reyks og vatns.
Mildi að mannbjörg varð
Slökkviliðinu tókst að slökkva í
fjórða timburhúsinu, koma í veg fyrir
að eldurinn læsti sig um gjörvallann
Iðnaðarbankann og eins tókst að
verja Iðnaðarmannahúsið að Lækj-
argötu 14A, þar sem Gagnfræðaskól-
inn við Vonarstræti var starfrækt-
ur, og bjarga Iðnó þar sem Leikfélag
Reykjavíkur var þá til húsa..
Timburhúsin þrjú sem brunnu
til grunna voru öll íbúðahús og áttu
sumir íbúanna fótum sínum fjör að
launa. Kona sem bjó á fyrstu hæð
hússins þar sem eldurinn kom upp,
vaknaði fyrir tilviljun, varð eldsins
fyrst vör, lét lögreglu vita og bjargarði
ungum syni sínum og tíu ára dreng
á annarri hæð hússins. Þá bjargað-
ist frú Áslaug Ágústsdóttir, ekkja séra
Bjarna Jónssonar vígslubiskups, fyr-
ir snarræði tveggja lögregluþjóna, en
hún bjó í Lækjargötu 12B. Allir björg-
uðust giftusamlega úr þessum stór-
bruna sem líklega er stærsti bruni í
miðbæ Reykjavíkur frá því Hótel Ís-
land brann 1944.
Ómetanleg menningarverðmæti
Eignartjón í brunanum var feiki-
mikið og sérlega tilfinnanlegt. Fjórar
eða fimm fjölskyldur, samtals sautj-
án manns, misstu heimili sín eins og
hendi væri veifað og nánast allt sitt
innbú. Meðal þess voru stólræður
og dagbækur séra Bjarna Jónssonar
dómkirkjuprests, ómetanleg bóka-
söfn og málverk eftir gömlu meist-
aranna í eigu Áslaugar, ekkju séra
Bjarna Jónssonar, í eigu Flosa Ólafs-
sonar og Lillju, konu hans, og mál-
verk í eigu Sigurðar Kristjánssonar
alþingismanns, sem þó sá mest eftir
píanóinu sínu.
,,Stattu ekki á slöngunni!’’
,,Svona nótt gleymir enginn, -
segir Flosi Ólafsson leikari þegar
hann rifjar upp þessa atburði fjöru-
tíu árum síðar. Flosi, Lilja, kona hans,
og Ólafur, sonur þeirra, þá tíu ára,
bjuggu á annarri hæðinni í húsinu
sem eldurinn kom upp í. ,,Við vorum
að frumsýna einhvern fjáran kvöldið
áður og eftir það fórum við Lilja í boð
til Helga Skúlasonar og Helgu Back-
mann sem þá bjuggu á Fálkagöt-
unni, en Óli litli var heima og konan
á neðri hæðinni hafði lofað að hlusta
eftir honum.’’
,,Svo skiptir bara engum togum
að það er hringt í Helga og Helgu og
þeim tjáð að Iðnó sé í stórhættu því
húsið okkar standi í ljósum logum.
Við Lilja hentumst út í bíl og fórum
í loftköstum heim þar sem eldar log-
uðu út um glugga. Ég vatt mér út úr
bílnum og spurði næsta slökkviliðs-
mann hvort hefðu orðið mannbjörg..
,,Þú stendur á slöngunni!’’ – sagði
slökkviliðsmaðurinn. Ég reyndi að
gera honum skiljanlegt að ég ætti
heima í þessu húsi og hefði áhyggjur
af syni mínum sem svaf vært þarna
inni, síðast þegar ég vissi. ,,Stattu
ekki á slöngunni!’’ var eina svarið
sem ég fékk.’’ Skömmu síðar, - sem
var heil eilífð fyrir mér, - var mér tjáð
að sonur okkar hefði bjargast og væri
niðri á lögreglustöð.’’
,,Það var verst með reiðhjólið’’
Ólafur Flosason, tónlistarmaður
og hestamaður með meiru, var tíu
ára þegar hann bjargaðist úr elds-
voðanum við Lækjargötu á nærbux-
unum, einum klæða. ,,Ég vaknaði við
hróp konunnar á neðri hæðinni en
þá var svo mikill reykur í herberginu
að ég sá ekki handa skil. Mín fyrstu
viðbrögð voru þau að fara að glugg-
anum og brjóta rúðu með kreppt-
um hnefa til að ná mér í súrefni. En
þar kom bara inn enn meiri reykur.
Þá fór ég fram á gang og sá að pabbi
og mamma voru ekki í svefnherberg-
inu sínu. Ég ætlaði að gá að þeim inn
í stofu en konan á neðri hæðinni var
komin að sækja mig og við máttum
engan tíma missa. Næst stóð ég á
nærbuxunum úti á götu. Þar tók lög-
reglan við mér, vafði mig inní teppi
og fór með mig niður á lögreglustöð
sem þá var ennþá í Pósthússtræt-
inu. Þeir voru ósköp notarlegir grey-
in. Þaðan var ferðinni heitið heim til
ömmu, og þar urðu svo fagnaðar-
fundir þegar pabbi og manna komu
þangað.’’
En var ekki erfitt fyrir tíu ára snáð-
ann að sjá eftir öllu innbúi fjölskyld-
unnar?
,,Nei, nei, ég hafði ekki mikl-
ar áhyggjur af því. Aðalatriðið var
það að allir komu heilir úr þessum
hildarleik. Mér fannst samt verst að
missa hjólið mitt því ég var nýbúinn
að fá nýtt reiðhjól.’’
kgk@dv.is
Stórbruni í Miðbænum
Þrjú timburhús brenna til kaldra kola – fjórða húsið og Iðnaðar-
bankinn stórskemmd
Alelda 40 ár eru frá brunanum mikla í Lækjargötu sem er sennilega einn stærsti
bruni í miðbæ reykjavíkur frá því Hótel Ísland brann árið 1944.
Bílastæði Glitnis
banka í dag
Lækjargata 12A í
byrjun 20. aldar
og showbissniss í Lækjargötu