Læknablaðið - 15.01.1983, Blaðsíða 5

LÆKNABLADID 69,3-10,1983
3
Ólafur Kjartansson*, Ásmundur Brekkan*, Hrafn Tulinius** og
Helgi Sigvaldason**
RÖNTGEN GREININ G Á KRABBAMEINUM í
RISTLIOG ENDAPARMI
— úrvinnsla úr Krabbameinsskrá íslands og tölvuskrá
Röntgendeildar Borgarspítalans
SAMANTEKT
Unnið var úr öllum tengslum milli Krabba-
meinsskrár íslands, 1955-1980, og tölvuskrár
Röntgendeildar Borgarspítalans yfir alla ein-
staklinga, sem komu í röntgenskoðun á ristli
1975- 1979.
Markmið okkar var að kanna hver væri
greiningarnákvæmni röntgenrannsóknar á
ristli með tilliti til krabbameins í ristli og
endaparmi. Einnig hvort ábendingar sem
leiða til röntgenrannsóknar á ristli, hafi í för
með sér auknar líkur á pví, að hjá sjúklingnum
greinist illkynja æxli síðar.
í pessarri athugun var greiningarnákvæmn-
in 84,9 % og ef gerð var proctoscopia sam-
tímis, mátti auka nákvæmnina í 92.5 %. Mark-
tækt fleiri krabbamein fundust, en búast mátti
við úr sambærilegum óvöldum hópi.
INNGANGUR
Krabbamein í ristli og endaparmi hefur verið
priðja algengasta illkynja æxlið á íslandi, á
undanförnum áratugum, næst á eftir krabba-
meini í maga og blöðruhálskirtli hjá körlum og
krabbameini í brjósti og maga hjá konum.
Þegar á heildina er litið, kemur pað næst á
eftir krabbameini í maga og brjósti (1). Betri
tækni til greiningar og nýjar aðferðir í með-
ferð hafa ekki lækkað dánartíðni af völdum
krabbameina í ristli og endaparmi að marki.
Minna en helmingur sjúklinga lifir skemur en í
fimm ár frá greiningu (2-6).
Almennt er talið, að krabbamein í ristli og
endaparmi vaxi hægt og að meirihluti peirra
hafi forstig í góðkynja sepamyndun í slímhúð
(polyp) (7, 8, 10). Nýlegar athuganir hafa pó
bent til, að ákveðinn hluti krabbameina í ristli
vaxi hratt (9). Mikilvægasti páttur, hvað varð-
ar horfur sjúklings, er á hvaða stigi krabba-
meinið greinist. Þannig eru lífshorfur minni hjá
* Röntgendeild Borgarspítalans. ** Krabbameinsskrá ís-
lands. Barst ritstjórn 23/06/82, sampykkt til birtingar og
sent í prentsmiðju.
sjúklingum með ífarandi vöxt og meinvörp í
eitla, en ef vöxturinn er bundinn við slímhúð
(5, 6). Aðrir pættir, sem gefa ábendingu um
horfur sjúklings, eru fjöldi einkenna, kyn, og
hvort æxlið er í ristli eða endaparmi (10).
Margar athuganir benda til pess, að horfur séu
betri, ef sjúklingur er einkennalaus pegar
meinið greinist (4).
Ef Iækka á dánartíðni vegna ristilkrabba-
meina, verða pau að greinast á fyrstu stigum
sjúkdómsins. Til að ná pví marki parf að beita
peim aðferðum, sem til eru, á réttan hátt. Talið
er, að pannig megi auka fimm ára lífslíkur um
75-80 %, en samt er enn óljóst, hvernig
hagkvæmast er að ná pví marki (11, 12). Ein
peirra aðferða, sem til greina koma, er rönt-
genskoðun á ristli. Hér er gerð athugun á
öllum tengslum milli peirra sjúklinga, sem
komu til skoðunar á ristli á Röntgendeild
Borgarspítalans á fimm ára tímabili, 1975-
1979, og peirra sjúklinga, sem skráðir eru í
íslensku krabbameinsskrána 1955-1980, að
báðum árum meðtöldum. Tilgangur pessarar
könnunar er tvípættur. Annarsvegar að meta
næmi röntgenrannsóknar á ristli með tilliti til
illkynja æxla, hinsvegar að athuga hvort pær
ábendingar, sem leiða til röntgenskoðunnar á
ristli feli í sér auknar líkur á pví, að hjá
sjúklingnum greinist illkynja æxli síðar.
í pessari grein verður hér eftir talað um
ristil og endaparm, sem eitt líffæri — ristil —
nema annað sé sérstaklega tekið fram.
EFNI OG AÐFERÐ
Á fimm ára tímabili 1975-1979 voru gerðar um
10.000 röntgenrannsóknir á ristli á íslandi. Af
peim voru 3.385 gerðar á Röntgendeild Borg-
arspítalans. Allar einstaklings upplýsingar
svo og greiningar voru par tölvugeymdar.
Efniviður Krabbameinsskrár íslands, allt frá
1955, er tölvugeymdur á pann hátt, að auðvelt
er að færa upplýsingar milli pessara tveggja
skráa.