Læknablaðið - 15.03.1988, Page 29

LÆKNABLAÐiÐ 1988; 74; 93-5
93
Jón Þorgeir Hallgrímsson, Gunnlaugur Snædal
KEISARASKURÐIR Á ÍSLANDI ÁRIN 1920-1929
Sögulegt yfirlit - II. grein
INNGANGUR
Eins og fram kom í fyrstu grein voru gerðir þrír
keisaraskurður á íslandi frá árunum 1865 til og
með 1911. Síðan liðu 9 ár og hefur ekki tekist að
finna neinn keisaraskurð í rituðum heimildum
þessi ár. Frá 1920 til 1929 voru gerðir 13
keisaraskurðir á landinu og af þeim er fjögurra
ekki getið í heilbrigðisskýrslum. Þessar aðgerðir
voru gerðar á Akureyri, í Reykjavik,
Vestmannaeyjum og á ísafirði, svo sem nú skal
greint frá.
ÁRIN 1920 TIL 1924
í heilbrigðisskýrslum ársins 1920 finnast engar
upplýsingar um keisaraskurð, en við skoðun á
aðgerðaskrám St. Jósefsspítala, Landakoti, kom í
ljós, að Matthías Einarsson gerði eina slíka
aðgerð vegna grindarþrengsla 1. janúar það ár hjá
27 ára gamalli konu (1). Konan lést á sjötta degi
eftir aðgerð, en barns er ekki getið. Frekari
upplýsinga hefur ekki verið unnt að afla, þar eð
ekki liggja fyrir sjúkraskrár frá spítalanum frá
þessum árum.
Árið 1921 gerði Steingrímur Matthíasson
keisaraskurð á Akureyri á dvergvaxinni konu með
mikla þvageggjahvítu og bjúg, en hún var flutt
þangað á mótorbát frá Siglufirði. Höfðu hríðir
byrjað á leiðinni, en útvíkkun var litil er hún kom
til Akureyrar.
í sjöunda tölublaði sjöunda árgangs
Læknablaðsins frá júlí 1921 (bls. 105) er
fundargerð frá 28. júní það ár, þar sem þess er
getið, að Steingrímur hafi flutt erindi um Sectio
Cæsarea, sem hann nýskeð hafði gert (2).
Samkvæmt þessari fundargerð kvað Steingrímur
»skurðinn ótrúlega einfaldan og sæmilegum
læknum engin vorkunn að gera hann«. Segir
hann frá notkun pituitríns, bæði fyrir og eftir
aðgerð og að hætta á sýkingu sé ekki mjög mikil.
Ekki verður annað séð en að móðir og barn hafi
lifað þennan keisaraskurð.
Frá kvennadeild Landspítalans. Barst ritstjórn 03/11/1987.
Samþykkt 16/11/1987.
í fyrra bindi ritgerðasafnsins »Lækningar og
saga« (3), ritar Vilmundur Jónsson um »týnda
keisaraskurðinn«, sem getið var um í fyrstu
greininni og þá hverjir hugsanlega hefðu getað
gert slíka aðgerð. Þar útilokar hann m.a.
Guðmund Hannesson. Einnig kæmi Guðmundur
Magnússon til greina sem Vilmundur telur þó
einnig útilokað. Árið 1922 er ekki getið um neinn
keisaraskurð í heilbrigðisskýrslum, en við
athugun á aðgerðaskrám St. Jósefsspítala,
Landakoti, frá því ári, kemur i ljós, að
Guðmundur Magnússon gerði keisaraskurð vegna
eclampsia á 28 ára gamalli konu þann 26. ágúst.
Ekki er getið um afdrif barns, en konan er sögð
útskrifuð á 24. degi eftir aðgerð. Við höfum ekki
fundið heimildir um fleiri keisaraskurði frá hans
hendi.
Árið 1923 er í heilbrigðisskýrslum minnst á einn
keisaraskurð og neðanmáls á aðgerð, sem mjög
líklega gæti verið keisaraskurður, enda kemur í
ljós, að tvær aðgerðir voru gerðar á Landakoti
það ár. Hin fyrri 31. mars af Matthíasi Einarssyni
á 22ja ára konu og var hún gerð vegna eclampsia.
Konan dó samdægurs. Seinni aðgerðin 1923 var
einnig gerð á Landakotsspítala en af Guðmundi
Thoroddsen þann 31. júlí á 31 árs gamalli konu
vegna grindarþrengsla (pelvis minoris) og
útskrifaðist konan á 15. degi eftir aðgerð.
Árið 1924 er getið um einn keisaraskurð gerðan af
Guðmundi Thoroddsen þann 1. júní á 25 ára
gamalli konu vegna grindarþrengsla (pelvis
plana). Ekki er getið um barn, en konan dó viku
síðar.
TÍMAMÓT
Árið 1925 markar nokkur tímamót í sögu
keisaraskurða á íslandi, en það ár voru þeir tveir,
annar á St. Jósefsspítala, Landakoti, en hinn í
Vestmannaeyjum. Guðmundur Thoroddsen gerði
þann 9. júlí keisaraskurð á 33ja ára gamalli konu
og er hér um sömu konu að ræða og gekkst undir
keisaraskurð 31. júlí 1923, en það var vegna
grindarþrengsla. Á þessari konu var þannig
gerður fyrsti keisaraskurður á íslandi, sem ekki
taldist bráður (elective operation).