Reykjanes - 12.12.2013, Blaðsíða 9

12. desember 2013 9
Líflegur
basar
Á Léttum föstudegi í lok nóvember var haldinn heljarinnar mikill basar
á Nesvöllum, sem Félag eldri borgara
stóð fyrir. Hér er um árlegan viðburð
að ræða þar sem selt er bakkelsi, skart-
gripir, fatnaður og alls konar fallegir
munir. Kaffi og vöfflur voru á boðstólum,
en allur ágóði af þeirri sölu rennur til
að styrkja gott málefni. Hér koma svo
nokkrar svipmyndir.
Manfred Lemke, prestur Aðventkirkjunnar:
Jólin, hátíð hefða
Á jólunum er rykið dustað af mörgum hefðum. Jafnvel þeir sem telja sig vera tiltölulega
laus við hefðbundið líf, sem njóta þess
að ganga ótroðnar slóðir allt árið, detta
í ákveðnar hefðir um jólin.
Við erum að tala um hefðir sem
snerta öll hugsanleg atriði tengd
jólunum og jólaundirbúningnum.
Sennilega er jólamaturinn efstur á list-
anum. Þegar rjúpnaveiði var bönnuð
um árið fór ramakvein um þjóðfélagið.
Heima hjá mörgum var hreint óhugs-
anlegt að jólin myndu vera almennileg
nema þegar rjúpa væri á boðstólum.
Margar fjölskyldur hafa líka mjög
sterkar hefðir sem tengjast jólaboðum.
Hver verður hjá hverjum og hvenær?
Síðan koma hefðir sem snúast um
gjafir, þar er auðvitað jólaflíkin mik-
ilvæg, enginn vill fara í jólaköttinn.
Kerti og spil eru einnig víða hefð-
bundnar gjafir, eftir jólalaginu góða.
Í stuttu máli, jólin eru sennilega há-
punktur hefðanna á flestum íslenskum
heimilum.
Hvað eru eiginlega hefðir? Ég
spurði nokkra einstaklinga að þessu í
aðdraganda jólanna og þar spunnust
mjög áhugaverð samtöl. Einn viðmæl-
anda minna talaði um skammtíma-
og langtíma hefðir. Samkvæmt þessu
er hægt að búa til hefðir á nokkrum
dögum og láta þær „rúlla“ í ákveðinn
tíma. Til dæmis að setjast niður eftir
vinnudag og fá sér tesopa með maka
sínum eða að fara saman í heita pott-
inn. Síðan eru það langtímahefðirnar.
Þær eru einhvern veginn fastari í sessi.
Það er jafnan erfiðara að hreyfa við
þeim. Annað sem kom fram er að
hefðir geta verið bæði skemmtilegar
og íþyngjandi.
Sennilega er það þannig að við flest
viljum nokkurn veginn vita hvað er
framundan í daglegu lífi okkar. Þó að
þa sé gaman að sumt komi okkur á
óvart, þá viljum við ekki stökkva frá
einu „surprise party“ til annars. Það
tekur einfaldlega allt og mikla orku.
Þess vegna held ég að við viljum
gjarnan vita að hverju við göngum,
til dæmis um jólin. Við vitum hvað
verður í matinn og hver kemur í heim-
sókn. Engar uppákomur, heldur frið-
sæld og hvíld. Hefðir geta veitt okkur
þennan frið, þetta öryggi. Við þekkjum
þetta sennilega flest.
En það er ekki alltaf þannig. Á
stundum gefum við hefðum ógurleg
og óverðskulduð völd yfir okkur, yfir
fjölskyldum okkar, vinahópi o. s. frv.
Ég þekki dæmi þar sem umræðan um
það hver yrði hvar á hvaða degi varð
að ægilegu rifrildi. Svefnlausar nætur
og fýlusvipur vikum saman. Hvert fór
þá jólaandinn? Ég þekki líka dæmi þar
sem klúður í eldamennskunni um jólin
leiddi til meiriháttar átaka innan fjöl-
skyldunnar. Ef svona er háttað þá hefur
hefðin fengið að verða að einhverju
allt öðru en því sem hún átti að vera
í upphafi. Þá höfum við gefið henni
völd sem hún mátti aldrei fá.
Biblían talar einstaka sinnum um
hefðir. Eins og hjá okkur í dag þá eru
þær stundum til góðs - en stundum
ekki. Þó að það standi ekki berum
orðum, þá getum við ímyndað okkur
til dæmis að Guð sjálfur hafi haft þá
hefð að ganga í kvöldsvalanum um
aldingarðinn (1. Mósebók 3.8). Það
hljómar eins og góður og fallegur
siður. Kvöldganga í svalanum. Miklu
síðar, í Nýja testamentinu, nánar í
guðspjöllunum, lesum við hvernig
Jesús er óánægður með hefðir Farísea
og fræðimanna. Hann setur ekki út á
matarhefðir eða fatnað. Hann átelur þá
vegna þess að þeir hafa myndað með
sér ákveðnar hefðir um útleggingu
orðs Guðs.
Í kirkju höfum við margar hefðir
og þær eru mörgum kærar. Fólk situr
gjarnan á sömu stöðum og býst við
því að guðsþjónustan sé með ákveðnu,
hefðbundnu sniði. Það er vel. En samt
mega hefðir aldrei verða að trúaratriði.
Ég skal segja ykkur sögu um eina hefð.
Jósef Mohr war prestur í Oberndorf,
sem er sveitaþorp nálægt Salzburg
í Austurríki. Upphaflega vildi hann
verða tónlistarmaður en síðar fór hann
í prestaskóla. Jólin 1818 var hann að
undirbúa kirkjuna fyrir aftansönginn,
sennilega átti allt að vera samkvæmt
hefðinni, enda eru Austurríkismenn
enn frægir fyrir einstaklega sterka
rækt við hefðir af hverjum toga. Á
aðfangadag uppgötaði séra Jósef hins
vegar nokkuð sem átti eftir að hafa
afdrifaríkar afleiðingar. Kirkjuorgelið
var bilað. Mýs höfðu étið gat á fýsi-
belginn. Það var ekki hægt að spila
á orgelið í aftansöngnum. Ég get rétt
ímyndað mér stressið sem greip um
prestinn og organista hans, Franz Gru-
ber. En þeir fundu ráð. Tveimur árum
áður hafði séra Jósef samið ljóðið:
„Stille Nacht, heilige Nacht“.
Við þetta lag samdi nú Franz Gru-
ber undirleik fyrir gítar en það vildi
þannig til að presturinn, sem var líka
barnakennari kunni ágætlega á gítar.
Úr þessari óvenjulegu og sannarlega
óhefðbundnu uppákomu varð til
jólasámurinn sem öll heimsbygglin
þekkir nú: „Heims um ból“. Ég er viss
um að kirkjugestirnir í Oberndorf
urðu hissa þegar séra Jósef dró fram
gítarinn þenna aðfangadag árið 1818.
Þeir gætu jafnvel hafa hneykslast. Slíkt
hafði aldrei gerst áður. Hvað ætlar
hann sér eiginlega með þetta hljóðfæri
hér, í guðshúsi?!
Það sem séra Jósef ætlaði sér var að
halda jól. Að lofa Guð sem fæddist sem
lítið barn í Betlehem endur fyrir löngu.
Þessi neyðarredding og tilbreyting í
kirkjunni í Oberndorf kom öllum á
óvart. En hún leiddi af sér jólasálm
sem okkur öllum er kær.
Njótum jólahefðanna glöð og ein-
læg. Og - ef ske kynni að eitthvað
óvænt kæmi uppá, eitthvað sem er
ekki samkvæmt hefðinni – munum
þá, aldrei að vita nema hér sé á ferðinni
stórfengleg gjöf sem fólk man eftir um
aldur og æfi.
Gleðilega hátíð