Þjóðin: tímarit sjálfstæðismanna - 01.08.1941, Side 12

154
Þ J Ó Ð I N
at vilja sinum, ok myndi sá vera rikr
mjök ok máttigr, ok þess væntu þeir,
ef hann réði fyrir höfuðskepnunum,
at hann myndi ok fyrr hafa verit en
himintunglin, ok þat sá þeir, at hann
myndi ráða skini sólar og dögg lopts-
ins ok ávexti jarðarinnar, er því
fylgir, olc slíkt sama vindinum lopts-
ins ok þar með stormi sævarins. Þá
vissu þeir eigi, hvar ríki lians var, en
því trúðu þeir, að liann réð öllum
hlutum á jörðu og i lopti, liimins ok
himintunglum, sævarins ok veðr-
anna. En til þess at heldr mætti frá
segja eða í minni festa, þá gáfu þeir
höfn með sjálfum sér öllum hlutum.
Ok liefir þessi átrúnaðr á marga lund
breytzt, svá sem þjóðirnar skiptust
ok tungurnar greindusk. En alla hluti
skilðu þeir jarðligri skilningu, þvi
at þeim var eigi gefin andlig
spekðin.“
í þessurn hugsunum eru engar
miðaldir, heldur nútíð. Á svipaðan
liátt reyndu nítjándu aldar menn að
gera sér grein fyrir uppruna trúar-
hragðanna, að þau séu fyrst og fremst
til orðin við þau áhrif, sem fyrir-
brigði náttúrunnar og mannlifsins
höfðu á menn í forneskju. Snorri ger-
ir ráð fyrir, að jjessi „náttúrlegu
trúarbrögð“ hafi stefnt í rétta átt,
þó að hann sé þess fulltrúa, að lcristn-
in sé miklu fullkomnari; hún hefur
án efa, að hans skoðun, liina „and-
legu spekt.“ En þessi mikla víðsýni,
þessi frjálsi hugur, færir alla ofsatrú
við útgarða; hún er í eðli sínu alveg
andstæð þeirri miðaldakenningu, að
ekkert hjálpræði sé utan kirkjunnar.
Snorri lætur Hár segja í Gylfaginn-
ingu frá salnum Gimli: „Á sunnan-
verðum himins enda er sá salr, er
allra er fegrstr ok bjartari en sólin,
er Gimlé heitir; liann skal standa þá
er bæði himinn ok jörð liefir farizk,
ok byggva þann stað góðir menn olc
réttlátir of allar aldir; svá segir Völu-
spá . .. . “ Ég held Snorri hafi verið
fús að trúa þvi, að menn eins og Þor-
kell máni og aðrir réttlátir heiðingjar
hafi átt þar vísa vist.
Sami frjálsi hugur kemur fram í
öðrum greinum. Hann kemur fram í
meðferð Snorra á jarteiknasögum og
hindurvitnum, sem honum þykja
einhverra hluta vegna ótrúleg. Hann
veit vel, að mörg dæmi hafa orðið
í forneskju, eins og hann lætur Hræ-
rek hlinda komast að orði um frá-
sagnir af Kristi, en hann amast við
yfirnáttúrlegum skýringum á atburð-
um, sem eins vel má skýra með nátt-
úrlegum rökum. Snorri er að visu
hundinn í báða skó, en stefnan leynir
sér þó ekki.
Samskonar andlegt frelsi, rýni og
tortryggni kemur fram í dómi hans
um heimildir sagna sinna. „Sögur
þær er sagðar eru, þá er þat hætt, at
sigi skilisk öllum á einn veg, en
sumir liafa eigi minni, þá er frá líðr,
hvernig þeim var sagt, ok gengsk
þeirn mjök i minni optliga, ok verða
frásagnir ómerkiligar. Þat var meir
en tvau liundruð vetra tólfræð, er
Island var hyggt, áðr menn tæki hér
sögur að rita, ok var þat löng ævi ok
vant at sögur hefði eigi gengizk 1
munni, ef eigi væri kvæði bæði ný
ok forn, þau er menn tæki þar af
sannindi fræðinnar.“ Kvæðin, sem
ort eru samtimis atburðunum, eru
frumheimildir, sem helzt má styðjast