Sagnir - 01.06.2006, Síða 11

cQarnaftœfijyrir umfpmufaus ffHrn í cfjeyiy avíflájyrri fifuta Zo. aftfar
slík að í raun væri óþarfi að minnast á það. Benti hún á þá staðreynd
að það væri oft fátækt fólk sem tæki að sér þessi böm, þótt það hefði
yfirleitt ekki aðstöðu til þess.5 Það em aðallega heimili þessara bama og
götulífið sem Steinunni þótti vera óholl fyrir bömin:
[Konur] vita að líkindum allar dæmi þess, að þurft hefir að koma
bömum fyrir þar sem húsakynnin hafa verið þröng og vond, og
oft og einatt mörg böm fyrir. Og þessi vondu húsakynni koma
þyngst niður á bömunum, þau em næmust fyrir sjúkdómum,
sem stafað geta af þeim, og þeim er oft ýtt út á götuna vegna
þrengslanna inni, og það vita allir, hve götulífið er óhollt fyrir
sálarlíf bamanna.6
Einnig benti Steinunn á að bamamergð fátæks fólks kynni að vera
ástæðan fyrir ómegð þeirra. Ef hægt væri að létta af þeim einhverju af
bömunum þá gæti hinum liðið betur. Því væri best, að mati Steinunnar,
að koma upp bamahæli fyrir „aumingja munaðarlitlu bömin“ því þar
væri aðbúnaðurinn miklu betri en margar þær Ijölskyldur sem tækju
böm i fóstur gætu boðið upp á. Að mati Steinunnar væri ekkert sem
lægi nær „Bandalagi kvenna að hugsa um, en einmitt bömin og hina
uppvaxandi kynslóð".7
Umræður um bamahæli bámst einnig inn á borð bæjaryfirvalda
Reykjavíkur. í fundargerðarbók fátækranefndar 10. október 1918 er að
finna erindi frá Friðriki E. Borgfjörð þar sem hann fer fram á styrk
fyrir sig og Ólaffu Bjamadóttur hjúkrunarkonu til þess að fara utan
og kynna sér fyrirkomulag bamahæla með það fyrir augum að stofna
slíkt bamahæli undir forsjá bæjaryfirvalda. Ályktun fátækranefndar um
þetta mál var hins vegar á þá leið að mál þetta væri „svo óhugsað og
óundirbúið" að ekki væri hægt að gera neinar ákveðnar tillögur vegna
þessa erindis en hins vegar væri það „vel til fallið að bæjarstjómin tæki
málið til athugunar“.8 Bæjarstjómin tók mál þetta fyrir á ftindi sínum
17. október og samþykkti hún þessa ályktun:
Bæjarstjómin felur fátækranefndinni að íhuga hvort þörf muni á
að koma á fót uppeldisheimili fyrir munaðarlaus böm, og ef svo
er, þá hvort tiltekilegt mundi að setja slíkt heimili á einhverja
af jörðum bæjarins, t.d. Breiðholt, og hve mikið stofnun og
starfræksla heimilisins mundi kosta.9
Fátækranefnd kaus í nefhd til þess að athuga málið og skilaði hún áliti
sínu 27. nóvember 1919 og taldi hún nauðsynlegt að Reykjavíkurbær
kæmi upp bamahæli „hið fyrsta“ og lagði til að veittar yrðu 5000
kr. til stofnunar hælisins og að heppilegur staður fyrir hælið væri í
Breiðholti.10 Ekki hafa fundist önnur gögn um störf þessarar nefndar.
Einnig var hreyft við þessu málefni á Alþingi en í skýrslu nefndar,
er skipuð var 30. október 1919 til þess að fjalla um og koma með
tillögur að vömum gegn berklaveiki, er að finna vangaveltur um
stofnun bamahælis. í skýrslunni, sem kom út árið 1921, velti nefndin
fynr sér þeim möguleika að setja upp bamaheimili hér á landi fyrir
böm sem kæmu frá heimilum þar sem berklaveiki væri, en í frumvarpi
til berklavamarlaga var m.a. tillaga um að taka ætti böm af sýktum
heimilum. Greint er frá því í skýrslunni að á erlendum bamahælum
séu bæði böm af berklaveikum heimilum og munaðarlaus böm vistuó
saman. I skýrslunni segir:
í sjálfu sjer er ekkert athugavert við að hafa þessi böm saman,
ef lækniseftirlit er nákvæmt, sem sjálfsagt er. ... Það má að
vissu leyti segja, að bamaheimili, þar sem tekið er á móti
munaðarlausum bömum og öðmm bömum, sem ekki geta
verið á heimilum sínum, sje berklaveikrastofnun, að vísu i
rýmri merkingu. Það er tiltölulega auðvelt að koma í veg fyrir
berklasmitun í slíkri stofnun, og hafa heilbrigðiseftirlit með
henni, en hinsvegar vandkvæðum bundið, eða ómögulegt, að
hafa nægilegt eftirlit með heimilum einstakra manna.11
Síðan hélt nefndin áfram að velta fyrir sér hvar slíkt bamaheimili gæti
verið á landinu. Nefndin komst að því að í raun væri landið svo strjálbýlt
°g því erfiðleikum bundið að manna slíkt heimili þannig að ekki væri
ráðlegt að ráðast í slíkar framkvæmdir úti á landsbyggðinni, öðm máli
gegndi hins vegar um Reykjavík:
Sá bær er svo fjölmennur, að ekki er hætta á öðm, en hæfilega
stórt bamaheimili yrði fullskipað. Nauðsynin er hjer svo auðsæ
og vafalaus, að fáir munu verða til þess að telja því fje á glæ
kastað, sem varið er til slíks heimilis.12
Og nefndinni fannst mikilvægt að koma á bamaheimili í Reykjavík:
Það er sem stendur einatt mjög örðugt í Reykjavík að koma
munaðarlausum bömum fyrir á góðum heimilum og ef
berklavamir eiga að verða í góðu lagi, þá verður framvegis að
útvega enn fleiri bömum samastað en nú er gjört, og ef fmmvarp
nefndarinnar til laga um vamir gegn berklaveiki verður að
lögum, þá bætist lagaskyldan við.13
I skýrslunni velti nefndin einnig fyrir sér hversu stórt slíkt bamaheimili
þyrfti að vera. Nefndin miðaði við að fátækrastjóm Reykjavíkur þyrfti
að koma fyrir um 30 bömum á ári og taldi að „mjög mörg þeirra
eða ef til vill flest, best komin í sérstöku bamaheimili“ frekar en á
einkaheimilum. Taldi nefndin því að barnaheimilið mætti ekki rúma
færri en 30 böm.14 Nefndin vildi þó ekki koma fram með tillögur um
tilhögun og stærð slíks heimilis en vildi þó að lokum „beina þeirri
áskomn til bæjarstjómar Reykjavíkur að athuga þetta mál og - eins
fljótt og unt er - koma upp bamaheimili fyrir Reykjavíkurbæ, þar sem
meðal annara böm frá heimilum berklaveikra geta dvalið".15
fiverju, jessi uuffna umræba um
ffarnafiœfi í ffkeyfjavíff ?
Ástæður þessarar auknu umræðu um stofnun bamahælis á ámnum
1918-1921, kann í fyrsta lagi að vera sú að árið 1918 gekk spænska
veikin yfir bæinn sem dró fjcilda manns til dauða og skildi eftir
sig mörg munaðarlaus böm. Sérstöku bamahæli var komið upp í
Miðbæjarskólanum ásamt bráðabirgðaspítala meðan veikin gekk yfir
bæinn. Á bamahælinu vom börn sem misst höfðu foreldra sína svo og
þau sem áttu veikar mæður sem lágu á bráðbirgðaspítalanum.16 Ekki
var vanþörf á að koma upp bamahæli í Reykjavík í því neyðarástandi
sem skapaðist. Þessa lýsingu mátti lesa í Morgunblaðinu daginn eftir aó
bamahælið tók til starfa:17
Fjölda mörg böm em í vanhirðu vegna þess að enginn er til að
gæta þeirra heima. Sum hafa mist bæði föður og móður og eiga
engann að. Menn geta ef til vill bezt sannfærst um þörfina er þeir
heyra, að á einu heimili em 7 böm hjá sjúkri móður. Sumstaðar
vildu foreldrar ekki láta flytja sig á spítala nema bömin fengju
að koma með. I einu húsi var komið að konu látinni í rúmi
sínu, en tvö ungböm lágu fyrir ofan hana í rúminu, og faðirinn
dauðveikur með óráði í öðm rúmi í herberginu. Engin orð fá
lýst þeirri eymd sem ríkir á mörgum heimilum bæjarins þessa
dagana. En þetta bamahæli getur mikið bætt ástandið.
Bamahælið tók til starfa 17. nóvember 1918 og hætti starfsemi sinni
6. janúar 1919. Á þessum tíma var tekið á móti 52 bömum og þar af
fóm 31 heim aftur. Tvö dóu og eitt varð eftir á sjúkradeildinni veikt af
hálsbólgu. 18 bömum var hins vegar komið í fóstur og verður það að
teljast hátt hlutfall af þeim bömum sem lögðust þar inn. Samkvæmt
hjúkmnarbók bamahælisins vom þau böm sem þar lögðust inn allt frá
þriggja daga upp í 10 ára gömul. Sum þessara bama höfðu misst báða
foreldra í veikinni en algengara var þó að bömin höfðu aðeins misst
annað foreldrið og höfðu þá farið til þess foreldris sem enn var á lífi eða
þá að þau vom send í fóstur.18
Eins og sj á máj ók spænska veikin enn á vandræði fátækranefndarinnar
við að koma bömum fyrir hjá vandalausum, en slíkt hafði svo sem
ekki verið auðvelt áður.19 í þetta skiptið voru það betur stæðu borgarar
bæjarins sem tóku bömin í fóstur.20
Þvímásegjaaðspænskaveikinhafim.a.orðiðtilþessýtaundirkröfuna
f&ajnir zoo 6 y