Sagnir - 01.06.2006, Blaðsíða 26

tr •
offfíurýannstýaffecjtf>aö semJieim jannst Jjétt...
listkaupenda.15 Þessi umtnæli Selmu sýna vel ráðandi viðhorf, þ.e.
að það skipti miklu máli að listamaður félli að þeim kröfum sem
markaðurinn gerði. Einnig voru þær hugmyndir nokkuð ríkjandi að
list ætti að vera söluvæn. Sala á listaverkum væri góður mælikvarði á
hæfileika listamannsins.
Abstraktlistin hafði átt sitt blómaskeið mun fyrr erlendis eða á íyrstu
áratugum tuttugustu aldarinnar. Því er það nokkuð merkilegt að þrátt
fyrir að komið hafi verið fram á áttunda áratuginn var abstraktlistin enn
helsta viðmiðið í íslenskri myndlist. Einkuin meðal embættismanna en
síður meðal listamannanna sjálfra. Þetta viðhorf má greina þegar skoðuð
er stefna ríkisins, til að mynda innkaupastefna Listasafns Islands. Einnig
komu opinber viðhorf skýrt fram árið 1972 þegar Svavar Guðnason (þá
63 ára) og Þorvaldur Skúlason (þá 66 ára) voru sendir sem fúlltrúar
íslands á Feneyjatvíæringinn, Biennale di Venezia.16
jjístin sneaiff samýefaj/sins
Erlendis hölðu ymsar stefnur skotið rótum á sjötta og sjöunda áratug
tuttugustu aldar. Meðal helstu listastefna á þeim tíma má nefna
popplistina sem hafði það að meginmarkmiði að afmá rnörkin á milli
lágmenningar og hámenningar.17 Einnig gjörningar (e. happenings) og
umhverfislist sem, þegar fór að líða á sjöunda áratuginn runnu einkum
saman við aðra strauma og úr varð alls kyns gjöminga- og landslagslist.
Fluxus-listin var enn ein grein af meiði nýlistarinnar. Leiðarljós hennar
var að finna tengslin á milli listarinnar og lífsins sjálfs, oft á nokkuð
pólitískan máta. Oftar en ekki gekk hugmyndafræðin að baki þessum
nýju stefnum út á það að vinna gegn hvers kyns sölugildi lista. Ætlunin
var að vinna gegn ríkjandi hugmyndum um fagurlist. 18 í lok sjöunda
áratugarins varð til stefna sem má segja að hafi sameinað áðumefndar
greinar nýlistar (e. Contemporary Art) undir heitið hugmyndalist (e.
Conceptual Art).19 Málaralistin varð mun minna áberandi á áttunda
áratug tuttugustu aldarinnar en áður, einkum vegna breyttra hugmynda
um listir. I kjölfar þessara nýju hugmynda fór málaralistin í gegnum
gagnrýnið endunnat sem síðan stuðlaði að uppgangi hennar í upphafi
níunda áratugarins.20 Þessar stefnur ásamt öðram straumum skiluðu
sér inn íslenska myndlist og þá helst i verkum ungra listamanna sem
höfðu dvalið erlendis við nám. Einnig hafði svissneski nýlistamaðurinn
Dieter Roth, sem hér bjó um nokkurt skeið, mikil áhrif þegar kom að
því að kynna nýja strauma og stefnur hér á landi, einkum á miðjum
sjöunda áratugnum.21 Nokkrir þessara listamanna, sem störfuðu undir
merkjum nýlistar, höfðu árið 1965 stofnað með sér félag undir heitinu
SUM. Félagið átti stóran þátt í þeim breytingum sem urðu í íslensku
listalífi í upphafi áttunda áratugarins, enda höfðu félagamir unnið ötult
starf frá stofnun þess. Segja má að það starf hafi farið að skila sér inn í
íslenskan myndlistarheim á árinu 1972 og árin þar á eftir. Meðal félaga
í SUM vom Jón Gunnar Amason, Gylfi Gíslason, Kristján og Sigurður
Guðmundssynir, Sigurjón Jóhannsson, Hreinn Friðfinnsson, Magnús
Tómasson, Hildur Hákonardóttir, Róska og Guðbergur Bergsson.
í lögum SÚM frá árinu 1968 er greint frá markmiði SÚM. Það var
að „efla allar þær greinar, sem félagið telur að falli undir „myndlist”
og vinna gegn hvers konar einokun opinberra aðila og félaga á listum.
Félagið beiti sér einnig fyrir aukinni alþjóðlegri samvinnu á sviði lista
og auknum félagslegum réttindum listamönnum til handa“.22 Úr þessu
má lesa að félögum í SÚM hefur þótt íslenskt myndlistarlíf staðnað
og erfitt fýrir listamenn af yngri kynslóðinni að koma sér á ffamfæri.
Einnig álitu þeir að íslensk myndlist væri úr takti við alþjóðastrauma í
myndlist og nauðsyn væri að koma þar á tengslum.
Það er í takt við þróun myndlistar árið 1972 að listamenn á þrítugs-
og fertugsaldri snéra baki við abstraktlist sem var orðin viðurkennd
verslunarvara. Listamenn af yngri kynslóðinni risu upp gegn ríkjandi
hugmyndum um listaverk sem söluvöru og að listamenn ættu að fara
að kröfúm markaðarins. A sama tíma og verið var ræða forgengileika
náttúrunnar sjálfrar og vemdun hennar urðu til verk úr lífrænum eða
forgengilegum efnum sem ekki entust nema í nokkra klukkutíma.
Listaverkin vom ekki eins „notendavæn“ og áður. Með nýjum stefnum i
myndlist fóm listamenn nýjar leiðir í notkun á miðlum og aðferðum. Að
mati yngri listamanna var nauðsynlegt að tengja listina menningarlífinu
og samfélaginu almennt. Hildur Hákonardóttir ritaði grein í Þjóðviljann
og taldi brýnt „að tengja [listina] öðram þáttum menningarlífs og
þjóðmálum. Við hin pólitisku skil 1971 komu ffam myndlistarverk,
sem sýndi viðbrögð listamanna við þeim atburðum, sem vora að gerast
í samfélaginu “. Á áranum 1971-1974 var vinstristjóm starfandi á
Islandi og komu þjóðfélagshræringar skýrt fram í myndlist nokkurra
listamanna í SÚM. Einkum átti það við um Tryggva Olafsson, Rósku
og Jón Gunnar Ámason en einnig komu áhrif úr þjóðmálaumræðunni
fram í verkum Magnúsar Tómassonar og Sigurðar og Kristjáns