Sagnir - 01.06.2006, Síða 19

furðu vel að skýrslu Harðar Ágústssonar og Þorsteins Gunnarssonar
sem áður hefúr verið nefnd. Þannig var það einkenni vemdunarsvæða
að nær öll húsin þar em steinsteypt en eins og áður sagði var það
niðurstaða Harðar og Þorsteins að timburhús samræmdust ekki
„miðbæjarhúsi" nútímans.38 Þróunarstofnun taldi borginni þó hag í að
friða fáein timburhús í Kvosinni og tiltók Fálkahúsið, Bemhöftstorfuna,
Iðnó, Iðnskólann (gamla) og Bryggjuhúsið.39
Grjótaþorpið hélt áfram að vera olnbogabam í skipulagsmálum.
I janúar 1976 lá fyrir skipulagstillaga að hverfinu sem gerði ráð
fyrir því að nær öll húsin yrðu rifin, þar sem „ástand húsanna væri
yfirleitt slæmt...“. Fjögur húsanna áttu þó aö standa: Aðalstræti 6 og
10, Fischersund 3 og Túngata 8.40 Skipulagstillagan mætti allmikilli
andstöðu og eftir töluverð mótmæli var hún lögð til hliðar og ekki
afgreidd með aðalskipulagi Þróunarstofnunar.41 Örlög Grjótaþorpsins
vom því enn óráðin.
Ein athyglisverðasta skipulagstillagan fyrir einstaka reiti í Kvosinni,
sem fram kom á því tímabili sem hér um ræðir, var tillaga Teiknistofunnar
Garðastræti 17 fyrir Hallæris- og Steindórsplanið. I skipulagi
Þróunarstofnunar var reiturinn skilgreindur sem framkvæmdasvæði
sem þýddi að þar hefði mátt byggja mikið og rífa niður. Frá því að
Hótel ísland brann þar árið 1945 hafði lítil sem engin uppbygging átt
sér þar stað og á áttunda áratugnum var Hallærisplanið íyrst og fremst
bílastæði og samkomustaður fyrir ungmenni.4- Drög að skipulaginu
vom kynnt skipulagsyfirvöldum sumarið 1977.43Gmnnhugmynd
Teiknistofúnnar miðaðist við að feiknarstórt hús, með yfirbyggðu torgi,
yrði byggt á Hallærisplaninu. Yfirbyggða torgið átti að vera opið allan
sólarhringinn og nýbyggingamar áttu að hýsa fjölþætta starfsemi, svo
sem verslanir, kaffihús, veitingastaði og skemiutistaði. Á efri hæðum sáu
hönnuðir tillögunnar fyrir sér allt að 80 íbúðir.44 Markmið tillögunnar
var að spoma gegn fólksflótta úr miðbænum og glæða hann lífi.4' En
fómarkostnaðurinn var hár. Tillagan gerði ráð fyrir að á annan tug húsa,
við Aðalstræti austanvert, Austurstræti, Hafnarstræti, Vallarstræti og
Veltusund yrðu brotin niður. Hins vegar var þeim möguleika haldið
opnum að tillagan tæki breytingum áður en hún yrði endanlega
samþykkt.46
Skipulagstillaga Teiknistofúnnar Garðastræti 17 mætti mikilli
mótmælaöldu. Mótbámmar komu einkum frá lóðareigendum og
húsavemdunarsinnum. Flestir lóðareigendur tóku þessum tillögum
raunar fagnandi en Valdimar Þórðarson og böm hans töldu sig bera
skarðan hlut frá borði. Þau kröfðust þess að fá að nýta lóðir sínar til
jafns við aðra lóðareigendur. Fjölskyldan var eigandi að einum fimm
lóðum við Aðalstræti vestanvert en skipulagið gerði ekki ráð fyrir
mikilli uppbyggingu á þeim lóðum.47 Fjölskyldan fór þess á leit við
borgaryfirvöld að þau frestuðu afgreiðslu málsins - ella færi fjölskyldan
í hart48
Eðli málsins samkvæmt gátu húsavemdunarsinnar ekki lagt blessun
sína yfir skipulagið og kölluðu eftir nýrri tillögu þar sem gömlu húsin
fengju að standa.49 Gestur Ólafsson, einn höfúnda tillögunnar, varðist
gagnrýni vemdunarsinna. Honum þótti það skaði hve umræðan um
miðbæinn var öfgakennd. Hann benti á að menn þyrftu að komast að
niðurstöðu - einhvers staðar yrði að framkvæma. Ef vilji væri fyrir því
að vemda Bemhöftstorfúna og Grjótaþorpið þá væri Hallærisplanið í
raun eini staðurinn í Kvosinni sem hægt væri að byggja upp.50 Þrátt
fyrir mótbárur vemdunarsinna og lóðareiganda var skipulagstillaga
TG-17 samþykkt í febrúar árið 1978 af meirihluta sjálfstæðismanna.51
tunar sam
njjyfcflt:
*$/jj>ufay ffiróunarstoýtii
fvrjarótjérn
Þann 25. apríl 1977 var aðalskipulag Þróunarstofnunar samþykkt
í borgarstjóm með atkvæðum sjálfstæðismeirihlutans.52 Vinstri
flokkamir voru ósamstíga í afgreiðslu málsins. Enginn þeirra greiddi
atkvæði með skipulaginu en allir gáfú þeir upp ólíkar ástæður fyrir
ákvörðun sinni.53
Lögumsamkvæmtþurftifélagsmálaráðherraaðveitaaðalskipulaginu
staðfestingu svo það hlyti lagalegt gildi. Sjálfstæðismönnum láðist hins
vegar að fá skipulagið staðfest fyrir kosningar 1978 og er ástæðan einkum
rakin til ágreinings milli borgar og ríkis um framtíðarbyggingarland
borgarinnar í Grafarvogi.54 Þegar gengið var til kosninga árið 1978 var
danska skipulagið því enn í fullu gildi fyrir Kvosina.
cff&j'crtzð sfiaf fiyjyj a, eff umfeyt sffaf fyjjJa
„ fjcðír timarjyrirycmuffiúsfara í fiönif
í borgarstjórnarkosnmgum arið 1978 gerðust þau tíðindi að
sjálfstæðismenn misstu meirihlutann í borginni í fyrsta skipti frá stofnun
flokksins.55 Þar sem Alþýðubandalagið og Sjálfstæðisflokkurinn höfðu
lengi verið á öndverðum meiði í skipulagsmálum mátti því búast við
stórtíðindum í málefnum Kvosarinnar. Það var svo tímanna tákn þegar
Guðrún Jónsdóttir, fyrrum formaður Torfusamtakanna, var ráðinn
forstöðukona Þróunarstofnur.ar.56
Hópur húsavemdunarsinna fagnaði hinum nýju stjómarherrum
og bundu miklar vonir við að nú fæm góðir tímar fyrir gömul
hús í hönd.57 Þær vonir vom ekki með öllu úr lausi lofti gripnar.
Áður en kjörtímabilinu lauk höfðu vinstrimenn samþykkt friðun
Bemhöftstorfúnnar og látið vinna deiliskipulag fyrir Grjótaþorp - og
þar með eytt þeirri óvissu sem hafði ríkt með skipulag þess nær alla
20. öldina.58 Skipulag Grjótaþorpsins gerði ráð fyrir því að hverfið yrði
vemdað nær algjörlega en menn fengu heimild til að byggja á óbyggðum
reitum. Nýbyggingum var þó sniðinn mjög þröngur stakkur. Þær þurftu
að taka mið af umhverfinu og máttu ekki stinga í stúf við fyrri byggð
að efni og formi. Þá átti að halda legu gatnanna í Grjótaþorpi að mestu
óbreyttri.59 Markmiðið var að spyma fótum við niðumíðslu hverfisins
og gera átak í fegmn þess. Gömlu húsin ættu þannig að vera ráðandi
í heildarmyndinni svo að unnt væri að halda hinu hlýlega svipmóti
hverfisins. 60
ffeifisfjp ufay jyrir ffcstfi isstrie tisreit
Vinstri meirihlutanum entist ekki kjörtímabilið til að vinna heildstætt
deiliskipulag fyrir Kvosina. Hins vegar var skipulag fyrir svokallaðan
Pósthússtrætisreit samþykkt árið 1981. Forsaga skipulagsins var sú að
um áramótin 1978-‘79 lá fyrir teikning af háu húsi milli Hótel Borgar
og Skólabrúar.61 Skipulagsnefnd stöðvaði málið þar sem meirihlutinn
taldi æskilegra að vinna vandað deiliskipulag fyrir Kvosina áður en
leyfi væri gefið fyrir einstökum framkvæmdum. Skipulagsnefnd fól því
Þróunarstofnun Reykjavíkur að vinna verkið.62
Rúmu ári síðar lá tillaga að deiliskipulagi fyrir Pósthússtrætisreit
fyrir en svæðið markaðist af Lækjargötu, Skólabrú, Pósthússtræti og
Austurstræti - svæðis sem að mestu var nýtt undir bílastæði og bakhús.
Danska skipulagið hafði gert ráð fyrir fjögurra til fimm hæða skrifstofu-
og verslunarhúsnæði á svæðinu.63 Nýja skipulagið gerði hins vegar
hins vegar ráð fyrir blandaðri byggð íbúðahúsnæðs, verslana og
samkomuhúsa. Einungis þannig töldu skipulagshönnuðir að reiturinn
gæti orðið iðandi af mannlífi - allan sólarhringinn. Þá átti að gera
göngugötu á miðju svæðinu með aðgengi frá öllum aðliggjandi götum.
Þar myndi auk þess skapast rými fyrir nýbyggingar sem samkvæmt
skipulaginu gátu orðið ein til þrjár hæðir.64
En rétt eins og nær alltaf þegar rótgróin svæði eru skipulögð
hefúr það í för með sér einhverja röskun á fyrri byggð. Hönnuðir nýja
skipulagsins gáfú leyfi fyrir að Lækjargata 4, reisulegt tvílyft hús,
yrði flutt á Árbæjarsafh. Þá átti Hressingarskálinn að verða rifinn auk
nokkurra húsa við Lækjargötu.65 Guðrún Jónsdóttir, forstöðumaður
Þróunarstofnunar, sagði að Hressingarskálinn hefði í raun lítið
menningarsögulegt gildi enda stæði lítið eftir af upprunalegum veggjum
hússins og því vel forsvaranlegt að rífa húsið.66
Tillaga Þróunarstofnunar virðist hafa fallið ágætlega í kramið hjá
húsvemdunarsinnum en engar stórvægilegar athugasemdir var að finna
um niðurrif í dálkum dægurmálablaðanna. Hins vegar gerðu nokkrir
lóðareigendur í Kvosinni athugasemdir við skipulagið. Mörgum þeirra
þótti afar þröngt að sér sniðið og kröfðust þess að fá rýmri heimildir til
að nýta lóðir sínar. Þá óskuóu þeir þess að borgarstjóm gætti jafnræðis
- leyfði ekki bara sumum lóðareigendum að fúllnýta lóðir sínar.67
Skipulag Pósthússtrætisreits var samþykkt í borgarráði þann 3. júní
1980, með atkvæðum allra flokka. Sjálfstæðismenn greiddu atkvæði
gegn niðurfellingu tengingar Kirkjustrætis og Lækjargötu en greiddu
atkvæði með skipulaginu að öðm leyti.68
Borgarráð lagði til að þrjú hús á svæðinu yrðu friðuð: Hótel Borg,
Skólabrú og Reykjavíkurapótek. Ekkert þessara húsa var friðað á næstu
ámm en Reykjavíkurapótek var friðað árið 1991.69
^Saynir ioo6 1J