Sagnir - 01.06.2006, Qupperneq 30

cKKur j^annstj^affejtJ>ab semJoeim fannst fjott...
í lok sjöunda áratugarins varð mikil vakning meðal ungs fólks á
Vesturlöndum. Mótmæli gegn stríði voru tíð og fólki var rétturinn til að
njóta náttúru og lifa við frið ofarlega í huga. Nýjar stefnur komu einnig
fram í myndlist þar sem listamenn sem störfuðu innan nýlistar lögðu
áherslu á að vinna gegn verkum sem kalla mátti söluvæn og breyta
ríkjandi fagurfræðilegum hugmyndum. Þessir straumar bárust hingað
til lands aðeins síðar, eða í byrjun áttunda áratugarins. Komið hefur
fram að áhrifa íslenskrar þjóðfélagsumræðu gætti í myndlist hér á landi.
Þau voru sterkust meðal yngri listamanna sem lögðu mikla áherslu
á að myndlistin væri í stöðugri þróun og tengdist því samfélagi sem
hún yrði til í. Við upphaf áttunda áratugarins urðu til nýir miðlar og
nýjar leiðir famar í myndlist og til urðu verk sem oft báru ríkan keim
af þeirri pólitísku ólgu og skoðunum sem ríktu. Þessir nýju miðlar og
breyttu áherslur í myndlist féllu misvel í kramið hjá almenningi og eldri
listamönnum hér á landi.
Þannig var upphaf áttanda áratugarins merkilegur tími í mörgum
skilningi. Greinileg skil urðu þegar yngri listamenn nýttu sér tengsl við
útlönd til að koma íslandi á kortið í alþjóðlegri myndlist. Einnig kynntu
þessir ungu listamenn, sem flestir störfuðu innan SUM, listfonn sem
ekki haföi sést áður í samfélaginu. Þannig beindu þeir spjótum sínum
einkum að septemberkynslóðinni og listamönnum innan F.Í.M. sem
voru orðin ráðandi öfl í íslenskri myndlist og að mati félaga SÚM tákn
fyrir stöðnun á sviði lista.
Hér á undan hefur verið litið á togstreituna á milli félaga í SÚM og
F.I.M. Arið 1972, þegar SÚM náði að festa sig í sessi í íslenskri myndlist,
var skoðað sérstaklega. Nokkur ólga varð meðal yngri listamanna
vegna stefnu stjómvalda í styrkveitingum til myndlistannanna auk þess
sem innkaup ríkisins á listaverkum þótti ekki í takt við nýja strauma í
myndlist. Arið 1972 fór vinna SÚM félaga að skila sér inn í íslenskt
myndlistarlíf. Tengsl mynduðust milli íslenskrar myndlistar og þeirrar
erlendu. Á því ári sem hér hefur verið skoðað má sjá að yfirvöld gátu ekki
lengur horft fram hjá starfi SÚM eins og sjá má á stórri nýlistasýningu
sem SÚM var boðið að halda á Listahátíð í Reykjavík. Síðast en ekki
síst tókst listamönnum innan SÚM að gera félagið sýnilegt og vekja
athygli í samfélaginu.
Greinilegt er að sá andi sem ríkti almennt, þ.e. mótmælagöngur gegn
stríði og umhverfisvakning skilaði sér inn í listina sjálfa og umræðuna
um hana. Rikjandi ástand var gagnrýnt, opnað var fyrir nýjum
straumum og þeir tengdir íslenskri list. Við upphaf áttunda áratugarins
er greinilegt að tvenns konar sjónarmið um myndlist tókust á hér á
landi, líkt og nokkrum áratugum fyrr þegar landslagsmálarar börðust
við róttæka abstraktmálara. Fyrri skoðunin sem var ríkjandi gekk út á
aö hlúa að þeirri list sem fólk þekkti og kunni við með því að styðja vel
við þá listamenn sem stunduðu hefðbundna listsköpun. Hin skoðunin
gekk þvert á þá fyrri. Hún snerist um að styrkja unga listamenn sem
tengdu okkur listsögulegum raunveruleika og fóru nýjar leiðir í túlkun
og efnisvali. I meginatriðum voru skoðanimar tvær meginkjaminn
í hugmyndum F.Í.M. félaga annars vegar og SÚM félaga hins vegar,
þeirra tveggja póla sem áttust við í íslenskri myndlist árið 1972.
JiJxísanir
1 Halldór Bjöm Runólfsson listfræðingur fjallar í kaflanum
„Erlendar samtímastefnur" í bókinni SÚM 1968-1972 um stefnur sem
komu fram í myndlist á sjötta og sjöunda áratug tuttugustu aldar. Þar
segir Halldór Bjöm frá því að hugmyndalist (e. Conceptual Art) hafi
orðið sá farvegur á ofanverðum sjöunda áratugnum sem sameinaði
fjölda listastefna. Halldór Bjöm segir í grein sinni að venjan sé að kalla
þá listamenn sem starfa innan hugmyndalistar nýlistamenn. I umfjöllun
minni hef ég kosið að nota orðið nýlist sem samheiti yfir listastefnur
sem komu fram á sjötta og sjöunda áratugnum og voru í frekari þróun á
því tímabili sem ég hef rannsakað.
2 Robert Buzzanco: Vietnam and the Transformation of American
Life. Oxford, 1999, bls. 41-53.
3 „Sókn í Binh Dinh: S-víetnamskir sigrar á nýjum vígstöðvum".
Morgnnblaðið, 22. júlí 1972, forsíða.
4 í Þjóðviljanum og Visi er sagt frá því að átján hafi fallið en í
Morgunblaðinu og sagnfræðilegum heimildum sem hafa verið skoðaðar
er sagt frá því að sextán hafi fallið. Morgunblaðið eitt var með blaðamann
á leikunum sem birt var viðtal við í blaðinu 6. september 1972.
5 „Robert Fischer heimsmeistari í skák: Rauf 24 ára veldi Rússanna“.
Morgunblaðið, 2. september 1972, baksíða og bls. 3.
„„Töluðumst aldrei við“— Spassky segir að þrúgandi spenna
hafi ríkt milli þeirra Fischers- að framkoma Fischers hafi komið sér
úr jafnvægi og að utanaðkomandi kraftar hafi veikt taflmennsku hans“.
Vísir, 1. september 1972, baksíða.
7 Bjöm Þorsteinsson: Tíu þorskastríð 1415-1976. Reykjavík, 1976,
bls. 219-223.
8 Áramótaræða forsætisráðherra og nýársávarp forseta íslands:
„Engin þjóð reynzt Islendingum betur en Bandaríkjamenn".
Morgunblaðið, 3. janúar 1973, bls. 10 og 16, „Áramótaræða Ólafs
Jóhannessonar. Það var stór dagur“. Þjóðviljinn, 3. janúar, 1973, bls.
6 og 15, „Ræða forseta Islands 1. janúar 1973“. Þjóðviljinn, 3. janúar
1973, bls. 4 og 15 og „Skylda vor að varðveita lífríki íslands - sjálfúm
oss og öðmm til farsældar“. Morgunblaðið, 3. janúar 1973, bls. 15 og
17.
9 „Skylda vor að varðveita líffíki íslands - sjálfum oss og öðmm til
farsældar". Morgunblaðið, 3. janúar 1973, bls. 15 og 17.
10 Bjöm Th. Bjömsson: íslenzk myndlist á 19. og 20. öld. II. bindi.
Reykjavík, 1973, bls. 209.
11 Ungir abstraktlistamenn stóðu að þessari fyrstu septembersýningu
árið 1947 tilþessaðeflaabstraktlistogkynnahanafyriríslendingum. Fram
á níunda áratug tuttugustu aldar vom árlega haldnar septembersýningar
þeirra listamanna sem tilheyrðu svokallaðri septemberkynslóð.
12 Bjöm Th. Bjömsson: íslenzk myndlist á 19. og 20. öld. II. bindi.
Reykjavík, 1973, bls. 310.
l3HildurHákonardóttir:„Hvaósögðublöðinumseptembersýninguna
1947?“ ÞjóðvUjinn, 19. október 1972. Bls. 8-9.
14 Bragi Ásgeirsson: „Heitt í kolunum. Um septembersýninguna
1947“. Morgunblaðið, 22. október 1972, bls. 44-45 og „Hvað sögðu
blöðin um septembersýninguna 1947?“. Þjóðviljinn, 19. október 1972,
bls. 8-9.
15 Selma Jónsdóttir: Listasafn íslands. Þorvaldur Skúlason.
Yfirlitssýning október 1972. Reykjavík, 1972, blaðsíður ómerktar.
16 Auður Ólafsdóttir: „Máttur hreyfingar“. Hreyfiafi litanna.
Reykjavík, 1999, bls. 21-22.
17 Michael Archer: Art Since 1960. New Edition. London, 2002,
bls. 109.
18
19
Ibid, bls. 122.
Halldór Bjöm Runólfsson: „Erlendar samtímastefhur“. SÚM
1965-1972. Reykjavík, 1989, bls. 124.
20 Michael Archer: Art Since 1960. New Edition. London, 2002,
bls. 137.
21
Gunnar B. Kvaran: „Aðfaraorð". SÚM 1965-1972. Reykjavík,
1989, bls. 3.
22 LögSÚM. Samþykkt í Reykjavík 16. marz 1968. (Afrit af lögum
fengið á bókasafni Listasafns Islands).
23 Hildur Hákonardóttir: „Hver er staða íslenzkrar myndlistar?
Síðari hluti“. Þjóðviljinn, 30. júní, 1972, bls. 4-5.
24 ÓlafurGíslason: „SÚM 1965-1972. Eftirmáli". SÚM1965-1972.
Reykjavík, 1989, bls. 18.
25 Ingiberg Magnússon: „Mitt í önn dagsins“. Þjóðviljinn, 24. maí
1972, bls. 12.
26
Ibid.
27 Ólafur Gíslason: „SÚM 1965-1972. Eftirmáli“ SÚM1965-1972.
Reykiavík, 1989, bls. 14.
28 Ibid, bls. 16.
29 Ibid, bls. 21-22.
30 „Magnús Tómasson". SÚM 1965-1972. Reykjavík, 1989, bls.
82.
31 „Magnús Tómasson". SÚM 1965-1972. Reykjavik, 1989, bls.
83.
32 Vilhjálmur Bergsson: „Lófaklapp fyrir fræðslunni“. Visir, 28.
marz, bls. 7.
33 Ingiberg Magnússon: „SÚM-arar á Listahátíð“. Þjóðviljinn, 25.
júní 1972, bls. 4.
34 Ingiberg Magnússon: „Frá landsminni til Formsmiðju".
Þjóðviljinn, 11. apríl 1972, bls. 6.
zS ^Saonir 2.006