Sagnir - 01.06.2006, Side 81

verulega frá því sem verið hafði fram að því.32 Markmiðið var að koma
upp tekjuskattskerfi sem tæki mið af breyttum aðstæðum þjóöarinnar.
Fyrirkomulagið á innheimtu skatta hafði verið ákaflega bagalegt, til
dæmis vegna þess að skattar fyrir árið 1919 voru innheimtir árið 1922.
Frumvarpið miðaðist meðal annars að því að skattar fyrir árið 1921
skyldu innheimtir snemma árs 1922. Enga skatta átti að innheimta fyrir
árið 1920. Magnús Guðmundsson taldi ríkið ekki missa stóran spón úr
aski sínum þótt árið 1920 yrði þar með skattlaust ár. Astæðan var sú að
hann taldi ólíklegt að það ár myndi gefa af sér mikinn skatt. Skatturinn
yrði þó greiddur af tekjum næsta árs.33 Ekki var tjaldað til einnar nætur
í innheimtu skattanna. Festa átti þá reglu í sessi að innheimta skatta
af eignum og tekjum fólks árlega og á miklu markvissari hátt en áður
hafði tíðkast.
IJjajnrýniJoinqmanna
Þingmenn voru alls eÉki á eitt sáttir um ágæti laganna og hugmyndir
þeirra fóru alls ekki eftir flokkspólitískum línum. Sveinn Olafsson,
þingmaður Framsóknarflokksins, sagði ekkert frumvarp vera jafn
margþætt. Jafnframt hefði ekkert frumvarp áður gengiö jafn freklega á
hagsmuni almennings. Hann taldi að til þess að frumvarpið næði tilgangi
sínum þyrfti siðferðislegur þroski gjaldenda að vera mikill. Lögin væru,
sagði Sveinn, ekki pappírsins virði ef þann þroska vantaði.34 Þorleifúr
Jónsson, sem einnig var þingmaður Framsóknarflokksins, taldi ekki
nauðsynlegt að skattleggja bókasöfn í einkaeign og fatnað fólks, því
ekki ætti að elta menntalindir heimilanna með álögum. „Það ber enn oft
við, að menn verja stórfje til bókakaupa og gefa síðan safnið einhverri
opinberri stofnun aó sér lámum. Það virðist því hart að skattleggja
slíkt, auk þess sem bókasafn verður að teljast bráðnauðsynlegt á hverju
heimili."35 Þorleifur taldi einnig að mörgum bændum myndi reynast
erfitt að gefa upp tekjur sínar og útgjöld því til undantekningatilvika
heyrði að þeir færðu búreikninga.36
Magnús Guðmundsson viðurkenndi í svari sínu að þótt frumvarpið
væri vissulega nærgöngult og í því væru sennilega allmörg ákvæði
sem kæmu jafhvel við kaunin á mönnum í fyrstu, þá neitaði hann því
að lengra væri hér gengið en tíðkaðist í öðrum löndum. Það að hver
og einn teldi sjálfúr fram væri hið eina rétta, skatturinn væri einungis
reiknaður af ágóða og heyrði það til nýbreytni hérlendis. Hann hafnaði
líka tillögum Þorleifs Jónssonar um að innanstokksmunir og fatnaður
yrði undanþeginn skatti. Efnamenn í Reykjavík skreyttu stofúr sínar
dýrum innanstokksmunum og klæddust góðum fotum og þeir ættu
■yn
með réttu að greiða skatt af því. Bókasöfnum ættu menn ekki að
geta komið sér upp en komist síðan hjá að greiða af þeim réttmætan
skatt gegn loðnum loforðum um að gefa þau síðar til einhverrar
opinberrar stofnunar. Magnús áleit að þeir sem á annað borð væru það
bókelskir að þeir keyptu sér bækur myndu ekki hætta þeim kaupum
þótt smávægilegur skattur lenti á þeim fyrir vikið.38 Þó játaði Magnús
að finna mætti dæmi þess að nýju lögin virtust ekki koma sem réttlátast
niður en fyrir það yrði seint komist. Lögin væru samin fyrir heildina en
ekki einstök tilfelli.39 Honum var ljóst að það yrði ýmsum vandkvæðum
bundið að koma þessum nýju reglum á hérlendis. Búið yrði um hnútana
eins vel og víða erlendis en það væri nauðsynlegt að koma skattinum
á. Ef vel væri á haldið kæmist fólk að raun um að skatturinn væri sá
sanngjamasti og réttlátasti sem völ væri á. Ef það kæmi hins vegar síðar
á daginn að ekki yrði búið við tekjuskattinn yrði að grípa aftur til gamla
lausafjárskattsins þrátt fyrir að Magnús teldi hann mun ósanngjamari en
nýja tekjuskattinn. Von Magnúsar var meðal annars sú að bændum þætti
mun ljúfara að greiða nýja tekjuskattinn eftir að lausafjárskatturinn
hafði verið afnuminn.40
Bjami Jónsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, tók þá til máls.
Hann taldi það fim mikil að þingið ætlaði að veita þessum lögum
brautargengi því þau gengju langt frá öllu réttlæti. Gjöldin sagði hann
harðast koma niður á þeim sem hefðu miðlungstekjur en það vissu
skattanefndimar best um enda væm þar embættismenn á ferð. Hann
sagði að hvergi meðal siðaðra þjóða væri lagður skattur á bóka- og
listasöfn. Hann taldi að jafnvel svo spakur maður sem Njáll hefði þurft
að láta segja sér slík tíðindi þrisvar sinnum.41 Sigurður Stefánsson,
þingmaður Norður-ísfirðinga, skaut því þá inn að sennilega hefði Njáll
látið sér nægja tvisvar. Bjami hélt að það gæti vel verið þvi Sigurður
væri sálnahirðir og vel kunnugur hinum megin.42 Nokkurt þref varð
J eninjar eru aýfjoeirra fifuta sem jera sffaf
á milli þingmanna en nokkrir þeirra, þar á meðal Magnús Jónsson,
töldu að ekki þyrfti að hlífa mönnum sem komnir væm vel yfir 10.000
krónur í árstekjur við fúllum skatti. Einnig taldi Magnús Jónsson að
gengið væri of nærri þeim tekjuminni og fátækari með frumvarpinu.43
Jón Þorláksson óttaðist að tekjuskatturinn myndi lenda að mestu leyti
á útgerðarmönnum og embættismönnum en bændur myndu að mestu
sleppa við hann. Jón bar saman samvinnufélögin og önnur hlutafélög
og sagði að það væri ranglátt að arður hlutafélaganna væri skattlagður
en arður samvinnufélaganna væri undanþeginn skatti.44 Jón Sigurðsson,
annar þingmaður Skagfirðinga, var nafna sínum algerlega ósammála:
Útflutningsgjald er óeðlilegt og ranglátt vegna þess, að það
er aðeins lagt á framleiðendur, sem eru ekki nema einn sjötti
hluti landsmanna. Það er vitanlegt, að þessi flokkur manna
er undirstaðan undir þjóðarbúinu; á störfúm þeirra hvílir
efnalegt sjálfstæði og þrif þjóðfélagsins, en nú er svo komið,
að framleiðendur eiga mjög í vök að veijast, svo að nú þess
meiri þörf, að hlaupið væri undir bagga með þeim heldur en að
íþyngja þeim með sjerstökum sköttum.45
Sveinn Ólafsson mótmælti því að samvinnu- og hlutafélög væru með
sambærilegt rekstrarform. í reynd væri um tvö gjörólík rekstrarform
væri um að ræða og því ætti skattskylda félaganna að vera ólík. Skoðun
hans var sú að hlutafélögin ynnu fyrir einstaklinginn en samvinnufélögin
störfúðu að því að bæta hagsmuni almennings.46
Magnús Guðmundsson aftók með öllu að samvinnufélögum væri
hyglað á kostnað annarra hlutafélaga í skattalögunum. Reyndin væri
aftur á móti sú að samvinnufélögin skiptu upp ágóða hvers árs á milli
félagsmanna, til dæmis um áramót. Því gætu samvinnufélögin ekki
ráðið yfir þessum hluta ágóðans. Aftur á móti réðu hlutafélögin yfir
sínum ágóða og því væru þau skattlögð. Ráðstöfúnarréttur þeirra yfir
tekjum af eigin starfsemi væri alger.47
Frumvarpið var samþykkt í neðri deild Alþingis með 18
atkvæðum gegn einu og var þar með afgreitt til efri deildar.48 Magnús
Guðmundsson bað um að frumvarpið fengi „eins velviljaða meðferð
hjer eins og þar.“49
Sigurjón Friðjónsson, varaþingmaður fyrsta landskjöma þingmanns
Heimastjómarflokksins, var framsögumaður nefndarinnar sem fjallaði
um málið í efri deild. Hann sagði í ræðu sinni að aðeins vegna þess hve
íjárþörf ríkissjóðs væri brýn þá styddi nefndin fmmvarpið og sætti sig
við það til bráðabirgða. Honum þótti líklegt að tekjur ríkissjóðs ykjust
nokkuð við lagabreytinguna en sá galli væri á gjöf Njarðar að skatturinn
hækkaði á lægri tekjum en lækkaði á hærri tekjum. Lítið yrði um stórgróða
hjá öllum þorra einstaklinga og því lítið af þeim legg að skafa. Sigurður
Eggerz tók undir með Sigurjóni. Þótt hann væri á móti frumvarpinu
sem slíku og verið væri að keyra í gegn umbyltingu á skattamálum
þjóðarinnar á einum til tveimur dögum, þá gæfi frumvarpið ríkissjóði
meiri tekjur en eldri skattalöggjöfin og því taldi hann sig nauðbeygðan
til að greiða því atkvæði.50 Magnús Guðmundsson svaraði því til að
vissulega vildi hann að skattamir kæmu ekki svo hart niður á fátækari
hluta landsmanna en það yrði að gera meira en gott þætti. Ríkið yrði að
fá inn meiri tekjur og ef sá háttur yrði á sem frumvarpið kvæði á um, þá
kæmist skattalöggjöfin næst sanngimi.51
Jj^íirij^teífJusfiattsfajanna
Alþingi samþykkti lögin 20. maí 1921 og þau öðluðust gildi 1. janúar
1922. Þar sem efri deild taldi sig ekki hafa haft nægilegan tíma til að
afgreiða málið var sett ákvæði í lögin um að þau skyldu ekki gilda lengur
en til ársloka 1923 og fyrir þann tíma bæri að endurskoða þau.52
I lögunum var atvinnu- og eignatekjum slegið saman og átti
nú að greiða sama skatt af báðum þessum tekjustofnum. Áður hafði
hærri skattur verið greiddur af eignatekjum en atvinnutekjum. Nýjum
eignaskatti var síðan komið á sem skyldi greiðast af skuldlausri eign.
Hinn nýi eignaskattur skyldi koma í stað eignatekjuskattsins gamla.
Þetta var bæði gert til einföldunar og til að samræma skattstiga á
eigna- og tekjuskatti.53 Ætlunin var að skattleggja skuldlausar eignir
mun þyngra en atvinnutekjur, þar sem þær þyldu að öllu jöfnu hærri
skattbyrði.54 Þetta var þannig ekki mikil breyting frá því sem verið
hafði en hrein eign var álitin verðmætari en atvinnutekjur.

ajnir 2006