Sagnir - 01.06.2006, Side 104

o$c>'tffun saynjrœ ðifeyra fieimifcTa á verafcíarve
sfn um
helstu leitarvélum með leitarorðunum „ebooks“ og „history", en oft
þarf að kafa ansi djúpt til að finna bestu síðumar. Þær má að öllu jöfnu
þekkja á því að þær em fágaðri í útliti og innihalda sárasjaldan ónýta
tengla. Oft er þó takmarkaður aðgangur eins og t.d. á vef University of
California Press sem er með því besta sem finnst á vefnum.
fjreinar
Til erheilmikið afgagnasöfnum í dag þarsem hægt eraónálgastgreinarúr
tímaritum.Yfirleitt þarf að borga fyriraðgang að þessum gagnagmnnum.
Ef farið er inn á www.bok.hi.is og tengillinn „Gagnasöfn“ valinn birtist
listi yfir þær fræðigreinar sem til em gagnasöfn fyrir. Ef við veljum
svo tengilinn „Sagnfræði" fáum við upp lista af tenglum. Meða! þeirra
em eftirfarandi tenglar en þeir tengjast hinum ýmsu gagnabönkum sem
innihalda efni sem gæti verið gagnlegt fyrir sagnfræðinga.7
lngenta - öll frœðasvið
Islandssaga í greinum
Lexikon des Mittelalters
ProQuest - öll frœðasvið
Scopus - öll frœðasvið, prufuaðgangur til ársloka 2006
hag í því að birta rangtúlkanir.13
frumfieimifcfir
Margir háskólar og stofnanir víða um heim bjóða skannaðar myndir af
síðum frumheimilda. Þá er yfirleitt um að ræða aðgang að handritum
og fornum bókum í elstu þekktu gerðum sem til em. Dæmi um
íslenskar frumheimildir á netinu er t.d. Sagnanet (www.sagnanet.
is) og Stofnun Arna Magnússonar (www.am.hi.is) þar sem er komið
þó nokkuð af skönnuðum fmmeintökum íslenskra fombókmennta.
Einnig heldur Þjóðskjalasafn Islands úti gagnabönkum þar sem hægt
er að leita í gömlum skjölum og manntölum (www.archives.is). Hægt
er að finna alla helstu slíka gagnabanka á Hvar.is. Skannaðar erlendar
frumheimildir má t.d. finna á EuroDocs (library.byu.edu/~rdh/eurodocs)
og Gallica (gallica.bnf.fr). Einnig má benda á The Avalon Project
(www.yale.edu/lawweb/avalon/avalon.htm) hjá Yale-háskóla en þar
er ekki að finna skannaðar myndir af upprunalegum gögnum heldur
einungis texta frumheimildanna. Til að fá tiltölulega heildstæðan lista
yfir frumheimildir á netinu má skoða síðuna Repositories of Primary
Sources (www.uidaho.edu/special-collections/Other.Repositories.html)
sem sýnir hvar hægt er að finna frumheimildir frá öllum heimsálfum.
Þar er einnig hægt að finna tengla á íslenskar síður.
Allir íslendingar hafa aðgang að sumum þessum gagnabönkum
og borgar ríkið brúsann af því, en aðrir gagnabankar eru einungis
aðgengilegir af háskólanetinu. Hægt er aó kaupa einstaklingsaðgang
að mörgum gagnabönkum en aðrir eru einungis fyrir takmarkaðan hóp
notenda, eins og t.d. sérstaka háskóla og stofnanir. Þær takmarkanir
gilda um flesta þessara gagnabanka að tímaritsgreinamar ná sjaldnast
lengra aftur í tímann en að áttunda áratugnum.8 Einnig virðist úrvalió
sem Islendingar og háskólanemar hafa aðgang að takmarkast við tímarit
á ensku og Norðurlandamálum. Samt er þó nokkurt úrval af frönskum
heimildum á veraldarvefnum eins og sjá má hjá bókasafni Háskólans í
Chicago (http://www.lib.uchicago.edU/e/ets/efts/French.html).
Fréttir hafa lengi verið mikilvæg heimild fyrir sagnfræðinga. Á
veraldarvefnum er úr nógu að moða þegar kemur að fréttum og
fréttatengdu efni. Sá er þó gallinn á gjöf Njarðar að fréttaefhi á
veraldarvefnum nær ekki langt aftur í tímann og þverr mikið þegar
skoðað er lengra aftur en 1993.9 Á þessu em þó undantekningar og em
mörg fréttablöð í óða önn að skrásetja gamlar fréttir í gagnagrunna. Hér
um bil undantekningalaust þarf þá að borga fyrir aðgang að eldra efni.
Þess má geta að Morgunblaðið er með slíkan gagnabanka (www.mbl.
is/mm/gagnasafn) sem nær aftur til ársins 1986. Ennffemur er boðið
upp á aðgang að Morgunblaðinu frá upphafi (árinu 1913) á skönnuðu
formi hjá timarit.is. Þar er einnig að finna fjölmörg önnur íslensk tímarit
(www.timarit.is/mbl). Mörg erlend stórblöö hafa svipaða þjónustu á
boðstólum gegn gjaldi. Hér má nefna gríðarlegt gagnasafn New York
Times (pqasb.pqarchiver.com/nytimes/advancedsearch.html) sem þar
sem hægt er að leita í greinum allt aftur til ársins 1851. Einnig má nefna
Le Monde (www.lemonde.fr) og E1 País (www.elpais.es) sem búa líka
yfir gagnasöfnum með eldri blöðum. Gagnasafn E1 País nær aftur til
1976'° og gagnasafn Le Monde til 1987."
cíf&ffrce 'öior'ö asöfn
Alfræðiorðasöfn geta oft verið gagnleg þegar byrjað er á heimildaöflun.
Á netinu er að finna mörg alfræðiorðasöfn. Nokkur af þessum söfnum
eru með frjálsan aðgang og treysta á auglýsingatekjur eða gjafir.
Dæmi um þetta er Wikipedia (www.wikipedia.org) sem hefur að
geyma hundruð þúsunda greina um margvísleg efni og er þokkalega
vel ritstýrt. Til er aragrúi af alfræðiorðasöfnum á netinu sem virðast
nýta sér gögn af Wikipedia. Einnig má nefna Encyclopedia Britannica
(search.eb.com) sem er þó mjög stuttaraleg í lýsingum samanborið
við Wikipedia enda líklega mun bundnari af plássleysi þar sem hún er
auðvitað einnig gefin út á bókarformi. Nýlega var gerður samanburður
á þessum tveimur alfræðiorðasöfnum og Wikipedia kom ekki illa út í
samanburði við Britannicu samkvæmt frétt frá BBC News með tilliti til
villufjölda.12 Þó er í annarri grein frá sama fjölmiðli réttilega bent á að
meiri hætta sé á að greinar í Wikipedia séu skrifaðar af fólki sem sjá sér
^ffnnferar töfur oy sffýrsfur
Hja flestum ríkisstjómum og mórgum stofnunum er hægt að fá
netaðgang að tölulegum upplýsingum og skýrslum. Hér em nokkur
dæmi um slíkar síður:
WRToS Utskýring
http://www.hagstofa.is Hagstofa íslands.
http://www.cia.gov/cia/ publications/factbook CLA World Factbook.
http://www.census.gov Opinberar tölur í Bandaríkjunum.
http://www.statistics.gov.uk Opinberar tölur i Bretlandi.
http ://www.oecd. org/ statsportal Tölur og skýrslur hjá OECD.
http ://www.amnesty. org/ai 1 i b/ aireport/index.html Skýrslur frá Amnesty Intemational.
Oft em tölulegar upplýsingar teknar beint upp úr gagnagrunnum og
þarf þá að skrifa inn leitarskilyrði til að fá niðurstöður. Undir engum
kringumstæðum ætti að vísa beint í niðurstöður úr slíkri leit. Hér er
skynsamlegast aö vísa á upphafssíðu og lýsa síðan þeim leitarskilyrðum
sem notuð vom; sjá hér síðar.
ösmyncfir
Ljósmyndír em líka heimildir sem hægt er að nálgast á veraldarvefnum.
Það sem aðallega ber að hafa í huga við leit að myndum á netinu er að
myndir þar era af mismiklum gæðum. Yfirleitt reyna menn að spara
plássið sem vefir taka á tölvum með því að minnka myndimar og gæði
þeirra. Oft em slíkar myndir fullkomlega gagnslausar fýrir sagnfræðinga
sem þurfa helst að hafa myndir í það mikilli upplausn að þær séu
birtingarhæfar í ýmiss konar fjölmiðlum. Þar fyrir utan þarf að vera
hægt að greina vel smáatriði á myndum. Einnig er auðveldara að koma
auga á falsanir ef myndir em í miklum gæðum. Hér koma helst að gagni
ljósmyndasöfn sem hægt er að finna á netinu. Langflestar þeirra mynda
sem hægt er að finna á leitarvélum em gagnslausar þótt undantekningar
séu til á því. Fyrir íslenskar greinar og ritgerðir er helst hægt að benda
á Ljósmyndasafn Reykjavikur (www.ljosmyndasafhreykjavikur.is).
Þar er hægt að leita að myndum á vefnum en til að fá mynd í fullum
gæðum þarf að hafa samband við starfsmenn til að fá hana senda (t.d.
í tölvupósti). Svona þjónusta kostar yfirleitt eitthvað og er það mjög
mismunandi hve hátt verð er sett upp fyrir hana. Auðvelt er að finna
erlend ljósmyndasöfn á netinu með því að skrifa t.d. „photography
collection“ í leitarvél. Meðal þeirra safna sem til dæmis koma upp 1
slíkri leit er New York Public Library Digital Gallery (www.nypl.org/
digital) sem er mjög stórt safn af ýmiss konar myndum hvaðanæva úr
heiminum.
JOZ JSaynir zoo6