SunnudagsMogginn - 05.02.2012, Qupperneq 34

34 29. janúar 2012
Í slendingar sýna Þingvallavatni allsekki þá virðingu sem því ber, seg-ir Pétur M. Jónasson, fyrrverandiprófessor við vatnalíffræðideild
Kaupmannahafnarháskóla. Hann hefur
stundað rannsóknir á lífríki vatnsins í
hálfan fjórða áratug og líst satt að segja
ekki á blikuna. „Þingvellir eru Galapa-
gos norðursins,“ segir Pétur í samtali
við Sunnudagsmoggann. „Það er eina
vatnið í Evrópu sem komið er á heims-
lista UNESCO.“
Pétri verður tíðrætt um söguna; segir
Íslendinga löngum hafa sýnt henni
mikinn áhuga en virðist hins vegar
mörgum standa nokk á sama um nátt-
úruna. Hún sé nánast einskis metin á
Íslandi.
Einstakt
Pétur segir Þingvallavatn einstakt hvað
lífríki varðar, umhverfi og sögu. Hann
fór fyrir stórum hópi fræðimanna við
rannsóknir á vatninu og niðurstöður
þeirra rannsókna mynda grunninn að
bókum sem gefnar hafa verið út; síðast
í fyrra kom út stórvirkið Thingvalla-
vatn – A unique world evolving, hjá
bókaútgáfunni Opnu. Bókin er að stofni
til ensk þýðing á Þingvallavatn –
Undraheimur í mótun, sem hlaut Ís-
lensku bókmenntaverðlaunin árið 2002,
en verkið hefur síðan verið endur-
skoðað, nýju efni og rannsóknum bætt
við ásamt ljósmyndum og skýring-
armyndum.
Þá er í bókinni gerð ítarleg grein fyrir
rökum sem hníga að því að Þingvellir
verði færðir á náttúruminjaskrá
UNESCO, en þeir eru þegar á menning-
arminjaskrá.
Pétur ritstýrði verkinu ásamt Páli
Hersteinssyni prófessor, sem lést á síð-
asta ári en hann var einmitt meðrit-
stjóri Péturs við skrif þriggja bóka af
fjórum um Þingvallasvæðið.
Rannsóknirnar stóðu yfir í 35 ár og
alls komu liðlega 50 vísindamenn að
þeim. Líklega eru engar ýkjur að full-
yrða að ekkert stöðuvatn í heiminum
hafi verið kannað jafn rækilega.
Pétur er orðinn 92 ára og formlega
löngu sestur í helgan stein, en segist þó
hvergi nærri hættur.
„Hugvit og sköpunarhæfileikar eru
sem kunnugt er ekki til sölu. Þess
vegna er bókin rannsóknarárangur 50
sjálfboðaliða frá sex þjóðum sem vildu
svala vísindalegri forvitni sinni á Þing-
vallavatni og vatnasviði þess. Margir
þröskuldar hafa orðið á vegi okkar en
við höfum gefið út fjórar bækur á 1400
prentsíðum og 4000 fjölritaðar síður
ásamt 100 ritgerðum sem birtar eru í
tímaritum um allan heim. Útlögð
ókeypis sjálfboðavinna er á við bygg-
ingu þriggja Sogsvirkjana.“
Pétur talar um Þingvallavatn sem
þjóðargersemi; þetta hraunkögraða
vatn á hátindi Atlantshafshryggjarins.
„Það var sorgleg sýn að koma að
Þingvallavatni eftir þjóðhátíðina 1974.
Þingstaðnum, og þar með Njálsbúð,
hafði nánast verið haldið í kafi þar eð
Þingvallavatn var uppistöðulón Lands-
virkjunar. Lækkað var skyndilega í
vatninu vegna þjóðhátíðarinnar en þá
myndaðist alinhá hvít rönd af dauðum
þörungum sem umkringdi allt Þing-
vallavatn.“
Það var ekki fögur sjón, segir Pétur
M. Jónasson. Þessi virti vísindamaður
var kennari við Hafnarháskóla frá 1956
og prófessor í vatnalíffræði og for-
stöðumaður Vatnalíffræðistofnunar
skólans frá 1977 til 1990. Þá var Pétur
forseti Alþjóðsambands vatnalíffræðinga
tvö kjörtímabil, í sex ár, á tíunda ára-
tugnum. Pétur var kjörinn heið-
ursdoktor við Háskóla Íslands árið
2001.
Ekki hægt að véfengja
„Sú ákvörðun var tekin strax í upphafi
rannsóknanna, fyrir rúmum 35 árum,
að lýsa vistkerfi vatnsins og vatnasviðs-
ins á öllum þrepum, frá ljósi og hita,
þ.e. veðri, efnasamsetningu og aldri
vatns, frumframleiðni þörunga með
geislakolsmælingum, skráningu og vist-
fræði um 300 jurta- og dýrategunda frá
Pétur M. Jónasson: „Oft
furðaði ég mig á því hve
blátt og tært vatnið var um
hásumarið. Mig grunaði ekki
þá að ég ætti sjálfur eftir að
útskýra það fyrirbæri.“
Morgunblaðið/Ásdís