SunnudagsMogginn - 29.07.2012, Side 36

Hvað sem stjórnmálaskoðunum líður er alvegóhætt að segja Milton Friedman með áhrifa-mestu hagfræðingum heims. Fyrir frjáls-lynda menn var hann sjálfsagt sá mikilvæg-
asti á síðari hluta liðinnar aldar.
Það er rétt að hafa í huga hvernig andrúmsloft eft-
irstríðsáranna var. Ríkisumsvif á Vesturlöndum höfðu
aukist stórkostlega meðan á heimsstyrjöldinni stóð og
meðal gáfumanna var boðað að þangað lægi leiðin til
framtíðarlandsins, að aukin ríkisafskipti af ein-
staklingum og atvinnulífi væru í senn æskileg og óum-
flýjanleg. Friedman var einn þeirra, sem á hinn bóginn
þreyttust ekki á að andæfa þessu. Hann sagði og skrifaði,
gersamlega óþreytandi, að frelsið – ekki síst ein-
staklingsfrelsið – væri eftirsóknarvert í sjálfu sér og einn-
ig best til þess fallið að tryggja hagsæld og velferð manna,
bæði einstaklinga og heildar.
Því má ekki gleyma að þessi stjórnlyndishneigð, sem
Friedman barðist gegn, hvíldi ekki aðeins á gagnrýn-
isleysi á óbreytt ástand, tálsýn um öryggi hins allt-
umlykjandi ríkisvalds eða óskalöndum Sovét-komm-
únismans, heldur þeirri viðteknu skoðun að Kreppuna
miklu mætti rekja til markaðsfrelsisins sjálfs og því þyrfti
hið opinbera að hafa víðtækt taumhald á athafnalífinu og
beina stjórn efnahagslífsins með höndum. Það var Fried-
man, ásamt stöllu sinni Önnu Jacobsen Schwartz, sem
sýndi fram á að þetta væri rangt. Þvert á móti mætti
kenna hræðilegum mistökum hins opinbera, einkum
Seðlabanka Bandaríkjanna, um að efnahagslægð varð að
kreppu, sem síðan breiddist út um heimsbyggðina nær
alla. Um leið blés hann lífi í peningamagnskenningar
hagfræðinnar, að framboð peninga hefði ekki aðeins áhrif
á verðlag heldur einnig efnahagslega skilvirkni. Fyrir
þessar rannsóknir hlutu þau Nóbelsverðlaun í hagfræði,
en þær reyndust lykillinn að uppreisn hins frjálsa mark-
aðar.
Frjálshyggjan og fjármálaplágan
Það er athyglisvert, jafnvel skemmtilegt, að bera þessa
umræðu liðinnar aldar saman við orðræðu dagsins. Í
Öld Friedmans
Næstkomandi þriðjudag, 31.
júlí, hefði Milton Friedman orð-
ið eitt hundrað ára, en hann lést
í fullu fjöri 94 ára að aldri. Það
er óhætt að telja hann í hópi
fremstu hagfræðinga 20. aldar
og margur myndi freistast til
þess að segja hann hinn fremsta
þeirra, þótt það fari sjálfsagt
nokkuð eftir stjórnmálaskoðun.
Andrés Magnússon
Að því leytinu gerði Friedman – líkt og Adam
Smith forðum – sér ekki aðeins góða grein
fyrir þeim gæðum, sem hljótast af frjálsum
mörkuðum, heldur einnig því tjóni, sem
breyskir menn geta valdið á þeim.
Ljósmynd/Friedman Foundation (cc)
36 29. júlí 2012