Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.01.2013, Síða 13

13.1. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13
skrifað erfðabreyttum lífverum í
hag.
Á því eru þó undantekningar
eins og sést á niðurstöðum rann-
sókna franska prófessorsins Gilles-
Eric Séralini frá því í haust. Þær
niðurstöður fóru eins og eldur í
sinu um veröldina alla. Rann-
sóknir hans á rottum sýndu að
dýrin sem borðuðu erfðabreyttan
mat þróuðu með sér krabbamein
en ekki þær sem voru fóðraðar á
mat sem var ekki erfðabreyttur.
Sú rannsókn hefur í framhald-
inu víðast hvar verið gagnrýnd
harðlega og hefur Matvælaörygg-
isstofnun Evrópu (EFSA) ásamt
fjölda annarra stofnana dæmt nið-
urstöður Séralini ómarktækar.
Meðal annars skrifa um það pró-
fessor Bruce Chassy og Henry I.
Miller í grein í Forbes að Séralini
hefði tryggt útbreiðslu lélegrar
rannsóknar sinnar með því að láta
blaðamenn undirrita loforð um að
ræða ekki niðurstöðurnar við aðra
vísindamenn áður en þeir birtu
hana. Þeir skrifa í grein sinni:
„Hvernig í ósköpunum kemst Sér-
alini að niðurstöðum sem eru and-
stæðar áratuga rannsóknum í
þessum geira?“ Þeir rekja hvernig
Séralini hafi til þessa aðeins verið
sekur um að framkvæma rann-
sóknir sínar ófaglega og stórlega
mistúlka niðurstöðurnar. En nú
hafi hann farið yfir strikið og
beiti beinlínis blekkingum.
Umræðan um þessa rannsókn
barst til Íslands og skrifaði
Sandra B. Jónsdóttir meðal ann-
ars grein í Fréttablaðið sem vísar
til þessarar rannsóknar í baráttu
sinni gegn erfðabreyttum lífverum.
Þann 21. desember síðastliðinn
svarar Jón Hallsteinn Hallsson,
dósent við auðlindadeild Landbún-
aðarháskóla Íslands, grein Söndru
þar sem hann skrifar: „Gallinn er
hins vegar sá að franska rann-
sóknin komst ekki að neinu, um
það eru flestir sammála, m.a. eft-
irlitsaðilar fjölmargra landa. Það
er nefnilega þannig að óháð því
hvað fólki finnst um tölfræði
skiptir hún máli í vísindum og í
því tilfelli sem hér um ræðir var
tilraunauppsetning og tölfræðileg
úrvinnsla með þeim hætti að nið-
urstöðurnar styðja hvorki álykt-
anir Séralini né hræðsluáróður
Söndru.“
En í samræðu við Gunnar
Ágúst Gunnarsson framkvæmda-
stjóra Vottunarstofunnar Túns,
sem vottar lífræna framleiðslu,
kemur fram sú skoðun að vís-
indamenn eins og Jón Hallsteinn
dósent séu stundum hagsmuna-
tengdir. Gunnar segir: „Vandinn
er sá að drjúgur hluti vísinda-
manna sem menntaðir eru á sviði
líftækni og stunda þessi vísindi
starfa fyrir líftæknifyrirtæki, með
stuðningi þeirra (beinum og óbein-
um) eða í samstarfi við þau; telja
því sjálfsagt að hámarka frelsi til
þróunar, framleiðslu og sölu á
erfðabreyttum lífverum og afurð-
um þeirra, og ganga margir svo
langt að aftaka hvers konar
áhættu og ágalla erfðatækninnar.
Það er því ekki alltaf hlaupið að
því að finna gögn sjálfstæðra vís-
indamanna um þessi mál. Sjálf-
stæðir vísindamenn eiga – á þessu
sviði líkt og gerðist um ýmsar
aðrar tækninýjungar s.s. þróun
svokallaðra „varnarefna“ eða eit-
urefnanotkun í landbúnaði – ein-
faldlega á brattann að sækja sakir
hins gríðarlega hagsmunaþunga
sem á móti blæs.“
Þegar úthlutanir Rannís eru
skoðaðar sést að dósent Jón Hall-
steinn er verkefnisstjóri í verkefni
sem var úthlutað á þriggja ára
tímabili um 25 milljónum. Eitt af
markmiðum verkefnisins er:
„Ryðja úr vegi ýmsum hindrunum
til þess að rækta megi erfðabreytt
bygg hér á landi og styrkja þann-
ig áform fyrirtækisins ORF-
Líftækni um að framleiða verð-
mæt lífvirk prótein með byggi.“
Þótt úthlutun slíkra styrkja geri
menn ekki vanhæfa í umræðunni
þá er ástæða til að hafa hags-
munina í huga.
Gunnar Ágúst bendir líka á það
í grein sinni í Morgunblaðinu
þann 9. mars árið 2011 að fjöldi
rannsókna liggi fyrir sem bendi til
ofnæmis- og eituráhrifa á tilrauna-
dýr og búfé og vísar í vísinda-
menn einsog Malatesta, Prescott,
Pusztai og Séralini.
Gunnar Ágúst segir einnig í
samtali við Morgunblaðið í vik-
unni: „Fjöldi ritrýndra rannsókna
liggur fyrir sem benda til þess að
erfðabreytingar séu ónákvæmar og
mjög áhættusamar; jafnframt hafa
margar rannsóknir sýnt fram á
mjög neikvæð heilsufarsáhrif
erfðabreyttra afurða á tilraunadýr
og búfé, og er rannsókn Séralini
o.fl. nýjasta dæmið um það. Það
er skiljanlegt að þeir sem hafa
hagsmuna að gæta í erfðatækni
tali máli hennar. En starfsemi
þeirra varðar ekki bara þá heldur
allan almenning; innleiðing erfða-
breyttra matvæla og fóðurs er
áhættusamt inngrip í sjálft fjöregg
mannkynsins, fæðukeðju okkar,
sem kann að hafa ófyrirsjáanlegar
afleiðingar fyrir fæðuöryggi og
lýðheilsu.“
Engir hagsmunir
Aðspurður segist Eiríkur Stein-
grímsson prófessor við læknadeild
Háskóla Íslands enga hagsmuni
hafa af þessari umræðu. „Nei, því
miður, ég vildi óska að ég fengi
borgað fyrir að tjá mig um þetta
en svo er ekki. Mér einfaldlega of-
býður bullið,“ segir hann.
„Svo var sett í lög að skylda
prófessora við Háskóla Íslands til
að fræða almenning, þannig að
okkur ber hreinlega skylda til
þess að svara rangfærslum þegar
við vitum betur. Fólk sem mót-
mælir erfðabreyttum lífverum og
berst gegn matvælum sem inni-
halda þær er með engan vísinda-
legan bakgrunn í baráttu sinni.
Ég hef lesið texta Malatesta,
Prescott, Pusztai, Séralini og
þeirra sem hafa skrifað gegn
erfðabreyttum matvælum. Þetta
hefur allt verið hrakið af vísinda-
samfélaginu. Fólk sem berst gegn
matvælum með erfðabreyttum líf-
verum hefur einfaldlega rangt fyr-
ir sér.“
Hann heldur áfram: „Ef þetta
fólk væri bara að bulla útí bæ þá
væri það í lagi, en þetta fólk
reynir að hafa áhrif og er að tak-
ast það. Það voru samþykkt lög í
fyrra um að merkja sérstaklega
erfðabreytt matvæli. Það er erfitt
að framfylgja þessum lögum og
þau eru rugl.“
Hann segir að helmingur ráð-
gjafarnefndar um erfðabreyttar líf-
verur sé nú skipaður fólki sem
eru yfirlýstir andstæðingar erfða-
breyttra lífvera og það hafi gert
nefndina nánast marklausa. „Vís-
indabakgrunnur þessa fólks er
enginn. Þau endurtaka aftur og
aftur sömu rangtúlkanirnar. Það
er orðið erfitt að eiga við þetta
því þetta er út um allt.“
Hann nefnir sem dæmi að þegar
Séralini-greinin hafikomið út í
haust, þá hafi hún borist út um
allan heim áður en vísindamenn
hafi fengið að fara í gegnum rann-
sóknir hans og getað sýnt fram á
að hún væri röng. „Það eru marg-
ar stofnanir búnar að fara í gegn-
um hana og allir komast að sömu
niðurstöðu, að greinin stenst enga
vísindalega skoðun. Þetta er orð-
inn hálfgerður iðnaður í kringum
þennan hræðsluáróður.“
Hann segir marga höfunda lifa
góðu lífi við að gefa út bækur um
hvað erfðabreyttar lífverur séu
skaðlegar án þess að hafa nokkurn
grunn til þess. Einsog metsöluhöf-
undurinn Jeffrey Smith, sem sé
menntaður dansari og hafi verið
þekktari fyrir jóga áður en hann
ákvað að gefa út bækurnar Seeds
of deception og Genetic roulette.
„Hann mokar inn peningum á
þessu en það stenst ekki neitt í
bókum hans,“ segir Eiríkur.
„Þetta er sambærilegur mekan-
ismi og var búinn til í kringum
loftslagsmálin þar sem þrátt fyrir
að öll vísindaleg gögn bendi til
þess að margt sé að óttast þá er
til hálfgerður iðnaður í kringum
þær staðlausu fullyrðingar að ekk-
ert sé að óttast. En í tilviki erfða-
breyttu lífveranna er þessu öfugt
farið, því nú gengur þetta út á að
hræða fólk. Enginn af þeim sem
tala hæst hefur nokkra þekkingu
á málinu.“
Aðspurður hvort hann eigi við
að það sé engin hætta af erfða-
breyttum lífverum segir hann:
„Nei, það er engin hætta. Erfða-
breytt lífvera er ekki hættuleg í
sjálfu sér. En lífverur geta verið
það, til dæmis vírusar drepið fólk.
Víst geta matvæli verið hættuleg.
Hnetur geta dregið fólk til dauða
ef það er með ofnæmi, en það
þýðir ekki að við bönnum hnetur.
Hver lífvera er ólík öðrum. Þær
lífverur sem leyfðar eru til rækt-
unar í umhverfinu hafa farið í
gegnum mat allskyns nefnda og
stofnana, eftir því hvaða land er
um að ræða. Í Evrópu tekur þetta
ferli mörg ár.“
Hann segir ástæðuna athyglis-
verða: „Andstæðingar erfðabreyt-
inga hafa hamast í stjórnmála-
mönnum sem hafa sett ströng lög
og reglur. Og nú eru þessar regl-
ur og lög notuð af andstæðing-
unum sem rök fyrir því hvað
erfðabreytingar séu hættulegar.
En í langflestum tilfellum erum
við að ræða um plöntur sem ætl-
aðar eru til ræktunar í landbún-
aði. Þekktar tegundir eins og ma-
ís, soja og repja. Matsferlið er
notað til að tryggja að ekki sé
verið að dreifa plöntum með
óæskilega eiginleika fyrir um-
hverfið eða heilsu neytenda. Allar
þær tegundir sem hafa verið
leyfðar eru hættulausar. Það er
ekkert dæmi til um að hættulegri
lífveru hafi verið hleypt út í nátt-
úruna.
Svo koma einstaka sinnum
óvandaðar rannsóknir óvandaðra
vísindamanna um að þetta sé
hættulegt. EFSA skoðar þessar
rannsóknir og kemst undantekn-
ingarlaust að því að þær eru
ómarktækar.“
EFSA hefur núna í tvígang
gagnrýnt harkalega vísindi og
vinnubrögð prófessors Séralini, að
sögn Eiríks, en samt haldi fjöl-
miðlar áfram að dreifa niður-
stöðum rannsókna hans.
„Athyglisverður punktur í þessu
er að þó að EFSA sé margsinnis
búið að gefa þessu grænt ljós þá
segja gagnrýnendurnir að EFSA
hafi rangt fyrir sér og við verðum
að leyfa náttúrunni að njóta vaf-
ans. Ef menn ætla að nota þau
rök og hafna EFSA og niður-
stöðum þeirrar stofnunar, af
hverju þá ekki öðrum niðurstöðum
EFSA? Ef EFSA bannar lit í
M&M ættum við líka að hafna
þeim niðurstöðum enda byggjast
þær á samskonar aðferðum og
notaðar eru við að meta hættuna
af erfðabreytingum.“
Og Eiríkur klykkir út með: „Við
búumst við því að þessar stofnanir
tryggi ákveðið fæðuöryggi. Þetta
er Matvæla- og öryggisstofnun
Evrópu og þarna eru vísindamenn
sem hægt er að treysta.“
* „Fólk sem mótmælir erfða-breyttum lífverum og berstgegn matvælum sem innihalda þær
hefur engan vísindalegan bakgrunn
í baráttu sinni,“ segir prófessor
Eiríkur Steingrímsson. Gunnar ÁgústGunnarsson
Eiríkur
Steingrímsson
Björn
Örvar