Morgunblaðið - 02.08.2014, Blaðsíða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. ÁGÚST 2014
SPUNI
Hönnuður Erla Sólveig Óskarsdóttir
Veldu þinn lit úr rúmlega 50 litum sem í boði
eru og við bólstrum stólinn eftir þínum óskum.
STOFNAÐ 1956
Íslensk hönnun
& handverk
Bæjarlind 8-10
201 Kópavogur
s: 510 7300
www.ag.is
Þegar fjallað er um tungutak, beinist athyglin oftast að orðumeða orðasamböndum í rituðu máli en sjaldnar að talmáli. Áþessu tvennu er oft býsna mikill munur, orðin lenda saman íeina bendu og oft renna heilu atkvæðin út í sandinn. Þetta á
ekki síst við ungt fólk sem liggur lífið á og gengur misvel að koma
hugsun sinni til skila. En tungutak unga fólksins hefur ýmislegt fram
yfir ungdóminn minn sem nú er kominn á efri ár. Það hefur tamið sér
miklu meiri kurteisi en tíðkaðist á sokkabandsárum okkar.
Þegar maður rekst í ógáti á ungling í verslun eða á götu er maður
iðulega beðinn afsökunar, jafnvel þótt ekki liggi alltaf ljóst fyrir hver
árekstrinum olli. Þegar eldri borgari hittir unglingahópa á förnum
vegi er honum iðulega heilsað með hlýlegum ávarpsorðum, t.d. komdu
sæll og góðan daginn, þótt orðin renni nú stundum saman. Og litlir
krakkar sem bisa við hjólin
sín eða sparka bolta í áttina
til manns eru oft eitt sól-
skinsbros þegar leiðir liggja
saman en ekki feimin og hei-
móttarleg eins og áður enda
flest forfrömuð úr okkar
ágætu leikskólum.
Ekki man ég til þess að til siðs væri að ávarpa ókunnuga þegar ég
var lítil stelpa eða unglingur. Þótt skömm sé frá að segja minnist ég
þess að hafa hent gaman af gömlu fólki, að vísu græskulaust, en í því
fólst hvorki virðing né hlýja enda var voru aldraðir kannski ekkert sér-
lega aðlaðandi á þeim árum. Þegar ég nota orðið aðlaðandi á ég ekki
við að þeir hafi verið illa til reika, þótt það hafi stundum hent, heldur
var það plagsiður margra að amast við krökkum, finna að við þá og
ausa yfir þau skömmum. Þessi samskiptamáti barna og aldraðra hefur
líklega stafað af því að við bjuggum í hörðum heimi og tungutakið var
eftir því.
Þótt nýlegar tölur sýni að smánarlega stór hópur barna búi við
sárafátækt, verður maður sjaldan var við óknytti, hrekki og
skemmdarstarfsemi. Það kom mér skemmtilega á óvart þegar ég
komst að raun um fyrir fáum árum að ungt fólk þekkti ekki orðið götu-
strákur en sú tegund lék lausum hala í Reykjavík á uppvaxtarárum
mínum og var oftast bendluð við fátækari hverfi borgarinnar. Kannski
eru hrekkjusvínin líka úr sögunni og langt er síðan ég frétti að ung-
lingar hafi veist að öldruðu fólki en slíkt var ekki fáheyrt fyrir nokkr-
um árum eða áratugum.
Í stað þess að býsnast yfir lélegum námsárangri íslenskra unglinga
ættu menn að gefa gaum frábærum árangri skólanna okkar í uppeldi
ungu kynslóðarinnar. Ekki fer milli mála að þar læra börnin svo margt
fleira en að leysa flóknar stærðfræðijöfnur, til dæmis að ganga snyrti-
lega um umhverfi sitt, tjá sig eðlilega og sýna fullorðnum virðingu.
Fyrir vikið verður samskiptamátinn eðlilegri og minna ber á kyn-
slóðabili en á æskuárum mínum.
Engir götustrákar til
Tungutak
Guðrún Egilson
gudrun@verslo.is
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Það eiga margir um sárt að binda eftir hrun. Þeireru margir sem telja sig eiga rétt á því sem kallaðer „leiðrétting“ vegna launalækkunar sem þeirtóku á sig eftir hrun. Að vísu er ekki sjálfsagt að
laun nái á ný sömu hæðum og þau voru komin í síðustu árin
fyrir hrun. Þá hafði markvisst verið unnið að því undir for-
ystu hinna einkavæddu banka að byggja upp eins konar
„kjarakúltúr“ sem tók mið af því sem tíðkaðist í sumum
öðrum löndum, sérstaklega í hinum engilsaxneska heimi.
Launatölur sem farnar voru að tíðkast í atvinnulífinu
fyrir hrun voru byggðar á fölskum grunni, eins og lífs-
kjörin almennt í landinu þá. Að auki ýttu þau undir efna-
mun og tekjumun sem hið fámenna samfélag okkar þolir
ekki og aldrei verður sátt um.
Það er ekki sjálfsagt að „leiðrétta“ launakjör á þann veg
að þau verði hin sömu og þau voru fyrir hrun. Það eru eng-
ar forsendur fyrir því í efnahags- og atvinnulífi þjóð-
arinnar.
Af þessum sökum eru það engin
rök hjá vinnuveitendum að skýra
megi launahækkun stjórnenda í at-
vinnufyrirtækjum, sem sögð er
nema 13%, og launahækkun milli-
stjórnenda, sem sögð er nema
hærri tölum, með því að um sé að
ræða „leiðréttingu“ vegna launa-
lækkana sem þessir hópar hafi
þurft að taka á sig á sama tíma og þeir segja að almennir
launþegar geti ekki fengið nema 2,8% hækkun.
Við bjuggum við fölsk lífskjör fyrir hrun. Það var leið-
rétt með launalækkunum og kjaraskerðingum almennt
eftir hrun, sem var óhjákvæmilegt. Með hvaða rökum ætla
vinnuveitendur að halda því fram að sjálfsagt hafi verið að
„leiðrétta“ til fyrra stigs launakjör afmarkaðs hóps í at-
vinnulífinu en ekki annarra? Sú kjaraskerðing sem varð
eftir hrun var óhjákvæmileg. Hún var aðlögun að gjör-
breyttum forsendum í efnahagslífi okkar.
Þetta vita vinnuveitendur. Þeim hlýtur jafnframt að
vera ljóst að stjórnendur þeirra fyrirtækja sem eiga aðild
að þeim samtökum sem semja fyrir þeirra hönd á almenn-
um vinnumarkaði hafa sýnt ótrúlegan dómgreindarbrest í
mati á því hvað er hægt og hvað er ekki hægt í íslenzku
samfélagi. Þeir munu standa frammi fyrir því, þegar kem-
ur að næstu kjarasamningum, sem eru í nánd, að fulltrúar
verkalýðsfélaganna tala ekki við þá á skynsamlegum for-
sendum að óbreyttu.
Eðlileg viðbrögð verkalýðsfélaganna eru að spyrja við-
semjendur sína, hvernig þeir ætli að „leiðrétta“ þau mistök
sem gerð hafa verið í fyrirtækjum hér og þar að þessu leyti.
Hvernig ætla þeir að gera það?
Það eru hins vegar ekki bara samtök vinuveitenda, sem
þurfa að svara þeirri spurningu. Staðan er flóknari en svo.
Hverjir eiga stóru fyrirtækin í landinu, sem koma við
sögu? Það eru ekki nema að hluta til einn maður eða fá-
mennur hópur einstaklinga. Það eru ekki lengur hinar
stóru fyrirtækjasamsteypur sem urðu til fyrir hrun og
hrundu eins og spilaborg.
Þeir sem í mörgum tilvikum eiga ráðandi hluti í þessum
fyrirtækjum eru lífeyrissjóðir. Hverjir eiga þá? Þeir sem
eru félagsmenn í þeim. Hverjir velja fulltrúa þeirra í
stjórnir þessara sjóða? Ekki félagsmennirnir sjálfir eins
og ætti að vera heldur einstaklingar sem eru kjörnir til
þess af stjórnum verkalýðsfélaga og launþegafélaga ann-
ars vegar og félagasamtaka atvinnurekenda hins vegar.
Nú má ætla að fulltrúar vinnuveitenda í stjórnum sjóð-
anna telji að umræddar launahækkanir stjórnenda fyr-
irtækjanna og millistjórnenda hafi verið „leiðrétting“. En
hvað um fulltrúa launþegafélaganna í stjórnum fyrirtækj-
anna? Þeir hljóta að hafa fylgzt með launaþróun í viðkom-
andi fyrirtækjum. Hvers vegna
þögðu þeir þunnu hljóði? Og hvaða
tillögur gera þeir nú í stjórnum
viðkomandi fyrirtækja um „leið-
réttingu“ á „leiðréttingunni“?
Það blasa við stóralvarleg
vandamál á vinnumarkaðnum
vegna þess að fólkið í landinu mun
ekki láta bjóða sér svona vinnu-
brögð. Sá tími er liðinn að „ráðandi öfl“ í landinu geti kom-
izt upp með svona vinnubrögð. Í fjarlægum löndum verða
uppreisnir þegar þeir sem ferðinni stjórna haga sér á
þennan veg.
Hér á Íslandi sýna nýleg dæmi að þjóðin getur risið upp
í lýðræðislegum kosningum og tekið af skarið.
Það þarf ekki bara að snúast um að henda út flokkum og
forystumönnum þeirra í almennum kosningum. Það getur
líka gerzt í kjöri til stjórna verkalýðsfélaga og á þann veg
að það verði vakning meðal félagsmanna í lífeyrissjóð-
unum, sem segi hingað og ekki lengra og brjóti upp það
áratuga gamla fyrirkomulag við kjör í stjórnir þeirra, sem
er löngu úrelt og svarar á engan hátt kröfum samtímans
um lýðræði.
Sá þáttur þessa máls, sem snýr að lífeyrissjóðunum,
hefur áður verið til umfjöllunar á þessum vettvangi.
Morgunblaðið hefur tekið launastefnu fyrirtækja sem að
mestu eru í eigu lífeyrissjóða til umfjöllunar og það hafa
fleiri gert. Nánast alger þögn flestra verkalýðsleiðtoga er
athyglisverð. Þora þeir ekki að takast á við málið eða eru
þeir orðnir samdauna þessu kerfi?
Reyni þeir að óbreyttu að gera nýja „2,8%“ samninga
verða þeir felldir í félögunum.
Forystumenn Samtaka atvinnulífsins eru skynsamari
menn en svo að þeir sjái ekki eða skilji ekki stöðu þessara
mála. En það verður ekki auðvelt verk fyrir þá að finna
leið út úr þeim grundvallarmistökum sem gerð hafa verið í
fyrirtækjunum.
Forystumenn verkalýðsfélaganna eru sumir hverjir
gamlir byltingarmenn.
Er ekki sagt að byltingin éti börnin sín?
Hver var afstaða fulltrúa líf-
eyrissjóðanna í stjórnum fyr-
irtækja til „leiðréttingar“ á
launum æðstu stjórnenda?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Það eru engar forsendur
fyrir „leiðréttingunni“
Sigurður Nordal prófessor var eittsinn spurður, hver væru
ógleymanlegustu tímamót í lífi hans.
Hann svaraði, að þau hefðu verið
sumarið 1914, þegar hann bjó í
Kaupmannahöfn. Þetta sumar var
óvenjuheitt og rakt. Á kvöldin var
svalara. Sigurður fór laugardags-
kvöldið 1. ágúst 1914 í heimsókn til
kunningja sinna úti í Valby og gekk
heim og naut næturloftsins. Þegar
hann var kominn langt niður á Vest-
urgötu, að hliðinu inn í Tívolí, rak
hann augun í skæðadrífu af blöðum
sem þar lágu. Þetta var fregnmiði frá
Politiken: „Tyskland har erklært
Rusland Krig.“ Þýskaland hefur lýst
yfir stríði á hendur Rússaveldi. Sig-
urður varð agndofa, en gekk eins og í
leiðslu heim til sín í Gautagötu. Hann
vissi með sjálfum sér, að sá heimur,
sem hann var alinn upp í og hafði bú-
ist við að lifa í, var orðinn allur ann-
ar.
„Engum kemur til hugar að neita
því, að margt hafi skort á frelsi, jafn-
rétti og bræðralag í veröldinni milli
1815 og 1914. En hver getur borið
brigður á hitt, að þetta hafi verið
skeið mikilla framfara og vaxandi
hagsældar?“ skrifaði Sigurður.
„Norðurálfan færðist nær og nær því
að verða ein samgöngu-, viðskipta-
og menningarheild. Allir gátu farið
frjálsir ferða sinna land úr landi, og
gengi myntarinnar í ýmsum ríkjum
var skráð í landafræðinni, en ekki
dagblöðunum. Fyrstu skiptin, sem
eg kom til Edinborgar, var hægt að
skipta hinum óinnleysanlegu seðlum
Landsbankans umsvifa- og áfalla-
laust fyrir glóandi gullpeninga.“
Sigurður hélt áfram: „Og ef á allt
er litið og þrátt fyrir gamlar og nýjar
meinsemdir, var flest að þokast í átt-
ina, líka virðingin fyrir réttindum
þjóða, stétta og einstaklinga. Það
gerðist að vísu fremur í sporum en
stökkum. En flestum fannst þeir lifa
í batnandi heimi, trúðu á sífelldar og
órjúfanlegar framfarir á öllum svið-
um.“
Við héldum eftir hrun Berlínar-
múrsins fyrir tuttugu og fimm árum,
að við værum að snúa aftur til tíma-
bils hinnar friðsamlegu þróunar og
útfærslu alþjóðaviðskipta, sem Sig-
urður Nordal lýsti. En er það rétt?
Lauk haustið 1989 þeirri öld öfg-
anna, sem hófst sumarið 1914?
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Nordal í stríðsbyrjun