Morgunblaðið - 05.08.2014, Qupperneq 22

SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Bæst hefur í flóru Surts-eyjar, fuglalíf er þar íblóma og þar eru nú yfir300 tegundir skor- og
smádýra. Eyjan minnkar stöðugt
vegna ágangs
sjávar og rofs og
er nú um helm-
ingur þess sem
hún var.
Surtsey er
syðsta eyjan í
Vestmanna-
eyjaklasanum og
varð til í eldgosi
sem hófst 14. nóv-
ember 1963 um
18 km suðvestur
af Heimaey í Vestmannaeyjum.
Eyjan hafði þegar myndast daginn
eftir, litlar eyjar mynduðust í kjöl-
farið sem allar hurfu síðan sjónum.
Surtseyjareldar stóðu í rúm þrjú og
hálft ár og lauk í júní 1967.
Fyrir nokkru hélt árlegur rann-
sóknarleiðangur líffræðinga Nátt-
úrufræðistofnunar Íslands út í
Surtsey. Leiðangursstjóri var Borg-
þór Magnússon, forstöðumaður
Vistfræðideildar Náttúrufræðistofn-
unar. „Það sem helst bar til tíðinda
er að tvær nýjar plöntutegundir
hafa numið land, skriðsóley og
heiðadúnurt, sem báðar fundust í
fuglabyggðum. Þetta er nokkuð
merkilegt, því það er langt síðan við
höfum fundið tvær nýjar tegundir í
einu,“ segir Borgþór. Hann spáir
skriðsóleynni áframhaldandi búsetu
í Surtsey, en telur skilyrði ekki hag-
stæð heiðadúnurtinni. Fyrsta plant-
an nam land í Surtsey árið 1965 og
nú eru þar um 70 plöntur.
Krummi, sniglar og bobbar
Fyrsti fuglinn sem settist að í
Surtsey var svartbakur. Fýll og
teista fylgdu í kjölfarið og síðan
bættust við síla- og silfurmávar.
Þegar gróður fór að þéttast og skor-
dýralíf að eflast mynduðust skilyrði
fyrir spörfugla, snjótittling, maríu-
erlu og þúfutittling sem fæða unga
sína á skordýrum. Fyrir nokkrum
árum bættist hrafninn við í hóp eyj-
arskeggja. Borgþór segir vel hafa
árað hjá þeim fuglum sem eyjuna
byggja. Varpið hafi farið snemma af
stað í vor og mávaungar hafi verið
orðnir stálpaðir og margir fleygir er
rannsóknarmenn bar að garði.
Yfir 300 tegundir skor- og smá-
dýra byggja nú eyjuna. Sum koma á
eigin vængjum, önnur berast með
vindi eða fugli. Um helmingur þeirra
er ílendur sem þýðir að þau hafa fest
rætur. Meðal nýjustu landnemanna
eru brekkusniglar og bobbar sem
hafa að öllum líkindum borist með
fuglum.
Talsverðar breytingar hafa orðið
á landslagi í eyjunni. Hún hefur
minnkað um rúman helming frá því
að gosi lauk vegna sjógangs og segir
Borgþór þetta ferli hafa hafist strax.
„Rofið gekk hraðast fyrstu árin, það
hefur aðeins dregið úr því, en það
heldur þó stöðugt áfram.“ Borgþór
segir Surtsey hafa mælst 1,3 hekt-
arar að stærð fyrir tveimur árum.
„Þá var liðlega helmingur horfinn í
hafið, hún var 2,7 ha. þegar gosinu
lauk. Það hefur líklega heflst enn
meira af henni, en við erum ekki
komin með niðurstöðurnar úr síð-
ustu ferð. Hraunið mun halda áfram
að molna, en miðkjarninn sem er úr
móbergi mun standa um þúsundir
ára.“
Borgþór kom fyrst út í Surtsey
árið 1975 og skipta ferðir hans þang-
að síðan tugum. Hann segir alltaf
eitthvað nýtt að sjá þar og læra.
„Surtsey sýnir okkur fyrstu skref-
in, það sem við höfum aldrei séð áð-
ur. Þetta er algjörlega einstakt tæki-
færi.“
Eyjan minnkar og
plöntum fjölgar
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Surtsey Myndin er tekin fyrir fimm árum, ekki er ólíklegt að eyjan hafi
minnkað að flatarmáli síðan þá, en rof er mikið vegna ágangs sjávar.
Borgþór
Magnússon
22
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. ÁGÚST 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Dauðarefs-ingar eruómann-
úðlegar og hafa
verið bannaðar
víðast hvar í
heiminum. Meg-
inforsendan fyrir
því að banna dauðarefsingar
er að þær samræmist ekki
hugmyndum um mannrétt-
indi og siðferði, en vitaskuld
mælir einnig á móti þeim að
þær eru endanlegar og
dómstólar eru ekki óskeik-
ulir.
Dagblaðið Washington
Post birti í gær umfjöllun
um mál Camerons Todds
Willinhams, sem var dæmd-
ur til dauða fyrir að hafa
myrt þrjár dætur sínar og
tekinn af lífi árið 2006. Í
málinu gegn honum réð úr-
slitum vitnisburður Johnny
Webb, klefanautar hans í
fangelsinu. Webb hefur síð-
an ýmist dregið framburð
sinn til baka eða staðfest,
eftir því sem segir í blaðinu.
Saksóknarinn í málinu
hefur í tvo áratugi neitað
því að hafa boðið Webb fyr-
irgreiðslu gegn því að bera
vitni gegn Willingham. Nú
er komið í ljós að það var
gert. Bæði hefði fangels-
isvist hans verið stytt og
honum útvegaðar þúsundir
dollara. Hefði það verið vit-
að fyrir aftökuna hefði það
nægt til þess að málið yrði
tekið upp aftur.
Washington Post greinir
einnig frá því að vafi leiki á
að gögnin, sem notuð voru
til að sýna fram á að Will-
ingham hefði vísvitandi lagt
eld að húsinu þar sem dæt-
ur hans sváfu, standist
skoðun.
Ef Willingham hefði játað
hefði hann verið dæmdur í
lífstíðarfangelsi, en hann
hélt statt og stöðugt fram
sakleysi sínu.
Aftökum hefur fækkað í
Bandaríkjunum og tilfelli á
borð við mál Willinghams
eru líkleg til að hafa áhrif á
þá þróun. Hrikalegar frá-
sagnir af misheppnuðum af-
tökum þar sem hinn dæmdi
hefur þjáðst jafnvel klukku-
stunum saman eftir að hafa
fengið eitur í æð hafa einnig
vakið óhug. Dauðarefsingin
er enn bitbein í bandarísk-
um stjórnmálum og stjórn-
málamenn þar eru tregir til
að styggja stuðningsmenn
hennar. Þegar Bill Clinton,
þá ríkisstjóri í Arkansas,
sóttist eftir kjöri til forseta
lét hann taka af
lífi fatlaðan ein-
stakling, sem
gerði sér svo litla
grein fyrir því
sem var að ger-
ast að hann bað
fangaverði sína
um að geyma afganginn fyr-
ir sig þegar hann stóð upp
frá sinni síðustu máltíð.
Þótt dauðarefsingar séu
ekki við lýði í mörgum lönd-
um eru þær algengar. Um
helgina var nepölsk barn-
fóstra hálshöggvin í Sádi-
Arabíu fyrir að hafa myrt
ungabarn og þrír íslamskir
vígamenn voru sendir fyrir
aftökusveit í Sómalíu fyrir
morð.
Í fyrra voru dæmdir
menn teknir af lífi í 22 lönd-
um, samkvæmt gögnum
samtakanna Amnesty Inter-
national. Samtökin höfðu
staðfestar heimildir fyrir
778 aftökum, 14% fleiri en
árið áður. Í aðeins níu lönd-
um hafa aftökur átt sér stað
árlega undanfarin fimm ár.
Kína kemur ekki fram í töl-
um samtakanna, en þar
nema aftökur þúsundum.
Þeim hefur þó fækkað. Talið
er að 12.000 manns hafi ver-
ið teknir af lífi árið 2002, en
á milli þrjú og fjögur þús-
und 2012. 80% af þeim af-
tökum, sem samtökin
skráðu 2013, voru í Íran,
Írak og Sádi-Arabíu.
Mun fleiri voru dæmdir til
dauða en teknir af lífi í
fyrra. Vitað var að 1.925
manns voru dæmdir til
dauða í 57 löndum 2013. Alls
biðu 23.392 manns þess að
dauðadómi yrði fullnægt í
lok árs 2013.
Oft falla dauðadómar fyr-
ir litlar sakir. Í Egyptalandi
hlutu mörg hundruð manns
dauðadóm í mars fyrir allt
frá morði til óspekta. Dóm-
arinn nennti ekki einu sinni
að lesa upp nöfn allra
þeirra, sem voru dæmdir.
Afnám dauðarefsingar
hefur iðulega fylgt lýðræði
og er skilyrði fyrir inntöku í
Evrópusambandið. „Að taka
líf þegar líf hefur glatast er
ekki réttlæti heldur hefnd,“
sagði Desmond Tutu biskup
í Suður Afríku. Ríki sem
bannar morð með lögum og
refsar með lífláti er komið í
mótsögn við sjálft sig. Þar
við bætist að dómstólar eru
ekki óskeikulir. Hvern á að
taka af lífi fyrir að dæma
saklausan mann til að verða
tekinn af lífi?
Hvern á að taka
af lífi fyrir að dæma
saklausan mann
til að verða tekinn
af lífi?}
Líflátinn saklaus?
T
il of mikils var vænst að Íslend-
ingar myndu til lengri tíma
draga afgerandi lærdóm af falli
bankanna. Haustið 2008 var
sjálfu sér ekki annað í boði en að
brölta á lappir, dusta rykið af fötunum og
skrölta aftur af stað vitandi að lífið heldur
alltaf áfram. Þó hefði verið æskilegt að fleiri
hefðu tekið upp nýja siði eftir byltuna. Fólk
þarf að kunna sér hóf og láta duga að fá sér
minna á diskinn, svo brugðið sé upp einföldu
líkingamáli. Önnur er þó raunin. Græðgin er
óseðjandi púki og nú er allt komið aftur á
fullt, sem er fagnaðarefni svo langt sem það
nær. Að vísu er bankabísness ekki neitt bor-
ið saman við það sem áður var, en í staðinn
er kominn sá vöxtur í ferðaþjónustu og upp-
byggingu þar að ætla mætti að enginn væri
morgundagurinn.
Í athyglisverðum greinum hér í Morgunblaðinu að
undanförnu hefur verið sagt frá miklum áformum um
hótelbyggingar og að fjölmörg hús, sem færð eru til bók-
ar sem íbúðir, séu nú nýtt sem gististaðir ferðafólks. Um
stundarsakir verða skipulagsyfirvöld og aðrir að líta á
þetta sem tímabundna vaxtarverki í atvinnugreininni og
sýna umburðarlyndi í ákveðinn tíma. Innan tíðar verður
þó að fara í aðgerðir til þess að vinda ofan af ástandinu,
m.a. sakir þess ójafnvægis á fasteignamarkaði sem þetta
ástand hefur skapað. Áform sveitarfélaga og annarra um
byggingu fjölda nýrra leiguíbúða ógna stöðu braskara,
sem stýra framboði leigueigna og þar með
verði, eins og lögmálið segir til um.
Sagan um kökusneiðina í Mývatnssveit sem
kostaði 1.290 kr. ætlar að verða frétt sumars-
ins. Mynd sem ferðamaður tók á símann sinn
við kaffiborð birtist á samfélagsmiðlum og
fiskisagan flaug. Eftir þetta hafa fleiri samtóna
sögur komið fram; um kjötsúpuskammt sem
kostar 2.500 kr., næturgistingu á sveitahótelum
fyrir tugi þúsunda, okur í skoðunarferðum og
svo framvegis. Tímabundið kann þessi verð-
lagning að ganga upp en innan tíðar verður þol-
mörkum náð. Sömuleiðis er þekkt að ákveðnir
ferðamannastaðir eru fjölsóttir um ákveðinn
tíma en detta svo úr tísku. Allt er duttlungum
og ytri aðstæðum háð; einu sinni var Siglu-
fjörður höfuðborg síldveiða í heiminum en svo
hrundi sú spilaborg. Akureyri var iðnaðarbær,
Suðurnesin lifðu á Varnarliðinu og svo framvegis. Sann-
arlega kemur oft eitthvað nýtt í stað þess sem fellur en
rétt er að spyrja hvort forsjá fylgi endilega því kappi sem
nú einkennir ferðaþjónustuna og uppbyggingu hennar.
Sagan um gullgrafarabæinn Klondike í Alaska hefur
oft verið rifjuð upp. Um aldamótin 1900 flykktist fólk
þangað og ætlaði að græða ósköpin öll á gulli, sem reynd-
ist óveran ein. Þetta var sýnd veiði en ekki gefin enda fór
margur gullgrafarinn sneypuför. Og íslenskir ferðaþjón-
ar mættu að meinalausu hafa söguna frá Klondike bak
við eyrað, sem og hin almennu sannindi að gullgröftur
verður stundum að skítmokstri. sbs@mbl.is
Sigurður Bogi
Sævarsson
Pistill
Mun ferðaþjónustan moka skít?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Nýjar plöntur berast til Surtseyjar með þremur leiðum, að sögn Borg-
þórs. „Þær eru sjórinn, fuglarnir og vindurinn. Fræin þurfa fyrst að ber-
ast til eyjarinnar og þegar þangað er komið þurfa þau að geta fengið
tækifæri til að spíra og ungplatan þarf að koma sér vel fyrir.“
Fyrstu plönturnar sem námu land í Surtsey voru svokallaðar strand-
plöntur eins og t.d. fjörukál, melgresi og blálilja sem vaxa á sjávar-
ströndum. Fræ þeirra eru fremur stór og fljóta því sjóleiðina. Ungplöntur
þeirra eru harðgerar og þrífast í sendnum jarðvegi. „Eftir það gekk þetta
heldur hægt fyrir sig, jarðvegurinn var svo næringarsnauður. En þegar
fuglum fór að fjölga jókst frjósemi jarðvegsins m.a. með driti og þeir
bera líka með sér fræ. Eftir að eyjan fór að gróa upp komu fleiri plöntur
sem berast með vindi, eins og t.d. túnfífill,“ segir Borgþór.
Þegar planta nemur land
SJÓRINN, FUGLARNIR OG VINDURINN