Morgunblaðið - 01.11.2014, Blaðsíða 29

Horfðu á konuna
sem bendir fingri á
myndinni. Und-
anfarið hálft ár hefur
hún vakið athygli á
því að 85 auðugustu
menn heimsins ráða
yfir jafn miklum auði
og fátækari helm-
ingur jarðarbúa –
3.500.000.000 manns.
Hún fullyrðir að
mikill ójöfnuður hamli hagvexti.
Hún fullyrðir þvert á viðurkenndar
hagfræðikenningar að auknar op-
inberar tilfærslur dragi ekki úr
hagvexti. Hún telur að ójöfnuður
sé hagfræðilegt viðfangsefni en
ekki aðeins siðferðilegt mál. Þegar
þessar fullyrðingar eru skoðaðar í
samhengi við hve reiðileg hún
bendir fingri álykta einhverjir að
hún sé kommúnisti.
Því fer hins vegar fjarri að svo
sé. Konan á myndinni er Christine
Lagarde, framkvæmdastjóri Al-
þjóða gjaldeyrissjóðsins og fyrrum
fjármálaráðherra hægri stjórnar
Sarkozy í Frakklandi. Hún berst
ekki gegn frjálsu hagkerfi eða al-
þjóðaviðskiptum. Þvert á móti er
hún ákafur talsmaður markaðs-
kerfis og viðskiptafrelsis. Í starfi
sínu sem framkvæmdastjóri Al-
þjóða gjaldeyrissjóðsins hefur hún
fylgst með rannsóknum starfs-
manna stofnunarinnar. Fullyrð-
ingar hennar byggjast á nið-
urstöðum þeirra. Rannsakendurnir
ganga reyndar svo langt að segjast
hvergi sjá merki þess að tilfærslur
til jöfnunar ráðstöfunartekna dragi
úr hagvexti.
Christine Lagarde er hægri
maður sem hefur lyft sér upp úr
slagorðakeppninni, horfir raunsætt
á sitt umhverfi og hvetur stjórn-
völd til að bregðast við ójöfnuði,
ekki bara vegna þess að þannig
fáum við aukna samtöðu og betri
líðan í samfélaginu heldur vegna
þess að þannig treystum við hag-
vöxt. Ójöfnuður er óæskileg afleið-
ing af ótrufluðu markaðskerfi rétt
eins og mengun. Til að markaðs-
kerfið skili sínu þarf hið opinbera
að styrkja stoðir velferðarkerf-
isins.
Afstaðan til ójafnaðar hefur ver-
ið til endurskoðunar víðar en hjá
Alþjóða gjaldeyrissjóðinum. Þann-
ig sendi OECD frá sér
skýrslu á liðnu vori
þar sem dregið er
fram að tekjuaukning
samfélagsins síðustu
áratugi hefur ekki
skipst jafnt milli þegn-
anna í löndum OECD.
Við kynningu skýrsl-
unnar sagði Ángel
Gurría, fram-
kvæmdastjóri OECD:
„Ef ekki verður gripið
til samræmdra að-
gerða er líklegt að bil-
ið á milli fátækra og ríkra muni
vaxa enn meira á komandi árum.
Þess vegna er knýjandi að tryggja
að þeir tekjuhæstu leggi fram rétt-
mætan hlut af sköttunum.“
Ángel Gurría er ekki öfgafullur
vinstrimaður frekar en Lagarde.
Sem ráðherra í Mexíkó bar hann
ábyrgð á fríverslunarsamningnum
við Bandaríkin og var sem fjár-
málaráðherra þekktur fyrir ítrek-
aðan niðurskurð opinberra út-
gjalda. Hann horfir hins vegar á
kaldan raunveruleikann og dregur
ályktanir af því sem hann sér í
gögnum OECD.
Þann raunveruleika sjáum við á
myndinni sem hér fylgir og sýnir
hlut tekjuhópa í tekjuaukningunni
í nokkrum OECD-löndum á þrem-
ur áratugum eða frá 1976 til 2007.
Sýnd er hlutdeild tekjuhæsta 1%
framteljenda, næstu 9% og loks
hlut þeirra 90% sem þá eru eftir.
Myndin sýnir að tekjuskipting hef-
ur haldist nánast óbreytt í Dan-
mörku og það sama á raunar við
um Frakkland þar sem tekjuhæsta
1% hafði 10% teknanna árið 1976
og fékk 10% aukningarinnar á
tímabilinu í sinn hlut. Það sama á
ekki við um Bandaríkin þar sem
tekjuhæsta 1% hafði 8% teknanna
árið 1976 en fékk nærri helming
tekjuaukans 1976-2007 í sinn hlut.
Tekjulægstu 90% framteljenda í
Bandaríkjunum höfðu árið 1976
tvo þriðju heildarteknanna en
fengu á tímabilinu 1976-2007 innan
við fimmtung tekjuauka samfélags-
ins í sinn hlut. Tölurnar sýna að
þróunin er misjöfn eftir löndum.
Utanaðkomandi áhrif skipta auð-
vitað máli en í meginatriðum get-
um við sagt að þróunin sé pólitísk
ákvörðun í hverju landi fyrir sig.
Ég bætti inn á myndina til-
tækum tölum ríkisskattstjóra fyrir
Ísland. Því miður eru ekki til tölur
sem ná aftur fyrir árið 1992 og í
íslensku tölunum er söluhagnaður
talinn með sem ekki er í hinum
löndunum.
Rannsóknir OECD staðfesta að
ójöfnuður knýr ekki hagvöxtinn
áfram. Það er ekki að sjá sam-
hengi milli ójafnaðar og hagvaxtar.
OECD hefur aftur á móti sýnt
fram á að það er sterk fylgni milli
jaðarskatts og tekjuhlutdeildar
tekjuhæsta 1% framteljenda í
tekjum samfélagsins. Það gleymist
stundum að það er ekki aðeins lág-
tekjufólk sem semur um sín kjör.
Það gerir hátekjufólk líka. Þar er
hins vegar um að ræða beina
samninga við atvinnurekanda frek-
ar en kjarasamninga. Ef jað-
arskatturinn er hár fær há-
tekjufólkið lítið af hækkuninni í
sinn hlut. Ef horft er úr hinni átt-
inna kostar það atvinnurekandann
mikið að auka tekjur hátekjufólks-
ins. Með lækkun jaðarskatts batn-
ar samningsstaða þeirra tekju-
hæstu. Lækkun jaðarskatts er því
ekki leið til hagvaxtar heldur
ójafnaðar.
Þá hafa áhrif breytinga jaðar-
skatts verið könnuð sérstaklega og
niðurstaðan er skýr. Lækkun
jaðarskatta er ekki leið til aukins
hagvaxtar. Emmanuel Saez, pró-
fessor við Berkley, hefur ásamt
fleirum leitað að samhengi skatta-
breytinga og hagvaxtar. Í Arrow-
fyrirlestri sínum við Stanford á
síðasta ári dregur hann fram tölur
um tímabilið frá 1960. Þær tölur
sýna skýrt að þau lönd sem hafa
lækkað hæstu jaðarskatta hafa
ekki uppskorið hagvöxt umfram
þau lönd sem hafa lækkað jað-
arskatta minna eða hækkað þá.
Lækkun jaðarskatta er því ekki
leið til hagvaxtar heldur misskipt-
ingar.
Hin ráðsetta Janet Yellen, seðla-
bankastjóri Bandaríkjanna, verður
ekki frekar en aðrir sem hér hafa
verið nefndir með réttu ásökuð
fyrir að vera öfgafull vinstrikona.
Hún lét þau orð falla í ræðu nú í
október að áratuga stöðnun í lífs-
kjörum almennings í Bandaríkj-
unum samræmdist ekki þeim
grunngildum bandarísks samfélags
að allir eigi sömu tækifæri í lífinu.
Hún vakti athygli á því að mis-
skiptingin aftrar því að allir fái
notið sömu tækifæra og þannig
magnast ójöfnuðurinn.
Það er skýrt tákn um þessa
stöðnun að rauntekjur fullvinnandi
karls sem hefur helming karla fyr-
ir neðan sig í tekjum og helming
fyrir ofan, náðu hámarki árið 1973.
Tekjurnar hafa að raunvirði verið
lægri öll ár síðan.
Við þetta bætist að alþjóðalegar
samanburðartölur sýna að hreyf-
anleiki milli tekjuhópa í Bandaríkj-
unum er mun minni en gerist á
Norðurlöndum. Í skýrslu OECD
frá árinu 2012 kom þannig fram að
líkurnar á að sonur sitji kyrr í
tekjubili föður síns eru þrisvar
sinnum meiri í Bandaríkjunum en í
Danmörku. Með öðrum orðum,
vilji bandarísk fjölskylda upplifa
ameríska drauminn er rétt að ráð-
leggja henni að flytja til Danmerk-
ur.
Jöfnuður er meiri á Íslandi en í
flestum ef ekki öllum OECD-
ríkjum. Þeirri stöðu eigum við ekki
að fórna á altari þess misskilnings
að ójöfnuður auki hagvöxt, tekju-
aukning hátekjufólks sé forsenda
tekjuaukningar almennings og að
hagvöxtur muni aukast með lækk-
un jaðarskatta. Staðreyndirnar
tala sínu máli. Alþjóðastofnanirnar
virða staðreyndirnar. Við hljótum
að gera það líka. Það er ástæða til
að staldra við og hugsa þegar Al-
þjóða gjaldeyrissjóðurinn telur til-
færslur hins opinbera vera til góðs
og OECD hvetur lönd til að draga
úr frádráttarmöguleikum há-
tekjufólks og endurmeta eigna-
skatta og erfðaskatta. Það er al-
mennt hollt að taka mark á
staðreyndum. Það á ekki síður við
okkur Íslendinga en aðra.
Verjum jöfnuð og velferð
Eftir Ásmund
Stefánsson
»Hafa áhrif
breytinga
jaðarskatts verið
könnuð sér-
staklega og
niðurstaðan er
skýr. Lækkun
jaðarskatta er
ekki leið til auk-
ins hagvaxtar. Christine Lagarde, framkvæmdastjóriAlþjóða gjaldeyrissjóðsins.
Höfundur er hagfræðingur.
Ásmundur Stefánsson
Hlutur tekjuhópa í tekjaukningu
samfélagsins 1976 — 2007
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0
Da
nm
ör
k
Po
rtú
ga
l
Sv
íþj
óð
Sp
án
n
Fra
kk
lan
d
Íta
lía
No
reg
ur
N-
Sjá
lan
d
Ás
tra
lía
Br
etl
an
d
Ka
na
da
Ba
nd
arí
kin
Ísl
. ‘9
2-’
02
Ísl
. ‘9
2-’
11
Neðstu 90% Efstu 10-1% Efsta 1%
29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 2014
Á komandi ári
verður ríkissjóður
rekinn án halla annað
árið röð og gott bet-
ur. Okkur hefur því
tekist að stöðva
skuldasöfnun ríkisins.
Vandinn er hins veg-
ar sá að við munum
að óbreyttu ekki
hefja niðurgreiðslu
skulda fyrr en árið
2017.
Skuldasöfnun hefur leitt til þess
að vaxtagreiðslur eru þriðji
stærsti útgjaldapóstur ríkisins, á
eftir heilbrigðismálum og al-
mannatryggingum. Á komandi ári
verður fjármagnskostnaður hærri
en samanlagður rekstrarkostnaður
Landspítala og öll útgjöld Sjúkra-
trygginga Íslands. Auk skulda
hvíla nær 1.300 milljarða króna
ábyrgðir á ríkissjóði og munar þar
mest um 900 milljarða vegna
Íbúðalánasjóðs og nær 400 millj-
arða vegna A-deildar Lífeyrissjóðs
ríkisstarfsmanna.
Á sama tíma og
glímt er við þungar
skuldir verðum við
Íslendingar að ráðast
í verulegar fjárfest-
ingar í innviðum og
þá ekki síst í heil-
brigðiskerfinu enda
eldist þjóðin hratt. Á
næstu tíu árum mun
Íslendingum sem eru
67 ára og eldri fjölga
um 50%.
Öfundarefni
Fjölgun eldri borg-
ara er ánægjuleg og er staðfesting
á því hversu góðum árangri við
höfum náð í bættum lífskjörum
alls almennings. Þar standa fáar
þjóðir okkur framar. Og á margan
hátt erum við betur í stakk búin
en aðrar þjóðir. Lífeyriskerfi okk-
ar og staða þess er öfundarefni
flestra þjóða sem þurfa á næstu
árum að kljást við gríðarlegan
vanda vegna lífeyrisskuldbindinga.
Fyrirhyggjuleysi þessara þjóða
getur haft alvarlegar afleiðingar
fyrir efnahagslíf og lífskjör allra
aldurshópa.
En fjölgun aldraðra felur engu
að síður í sér miklar áskoranir
fyrir okkur Íslendinga, ekki síst í
heilbrigðismálum. Við þurfum ekki
aðeins að ráðast í uppbyggingu
Landspítalans heldur ekki síður í
umfangsmikla fjárfestingu á sviði
þjónustu við þá sem lokið hafa
góðri starfsævi. Um leið verður að
hækka lífeyrisaldur, tryggja
sveigjanleika í starfslokum og
jafna áunnin réttindi.
Ég hef áður lagt áherslu á
nauðsyn þess að ráðist verði í
heildarstefnumótun í málefnum
aldraðra, þar sem tekið er mið af
fjölgun, breyttum þörfum og sann-
gjörnum kröfum um lífsgæði og
sjálfstæði. Samhliða því að gera
áætlun um byggingu hjúkr-
unarheimila verður að móta fleiri
valkosti með áherslu á heimaþjón-
ustu og heimahjúkrun þannig að
sómi sé að
Við munum engum árangri ná,
hvorki við að lækka skuldir (sem
er forsenda bættra lífskjara í
framtíðinni) eða við uppbyggingu
heilbrigðiskerfisins, án aga í rík-
isfjármálum og forgangsröðunar í
útgjöldum. Við getum ekki leyft
okkur að ákveða útgjöld í ný verk-
efni fyrir 7,2 milljarða á nokkrum
árum en skera á sama tíma niður
framlög til rekstrar Landspítala.
Það mun ekki ganga að ákveða að
auka útgjöld eftirlitsstofnana og
safna um 50- 200% en halda að sér
höndum í viðhaldi þjóðvega. Á
sama tíma og lítið svigrúm er til
að draga úr tekjuskerðingu eldri
borgara og öryrkja er sér-
kennilegt að ákveða að margfalda
útgjöld vegna ýmissa verkefna ut-
anríkisráðuneytisins.
Ef við ætlum að vera í stakk bú-
in til að takast á við fjölgun eldri
borgara á næstu árum þannig að
sómi sé að verður að forgangsraða
þegar kemur að ákvörðun um rík-
isútgjöld. Á yfirstandandi kjör-
tímabili hefur okkur tekist hægt
og bítandi að innleiða ný vinnu-
brögð eins og sést með auknum
framlögum til heilbrigðismála og
hækkun ellilífeyris. En verkið er
rétt hafið.
Sem varaformaður fjár-
laganefndar mun ég vinna með
það að leiðarljósi að láta fjár-
mögnun grunnþjónustu ganga fyr-
ir öllu öðru.
Við verðum að forgangs-
raða í þágu grunnþjónustu
Eftir Guðlaug Þór
Þórðarson
»En fjölgun aldraðra
felur engu að síður í
sér miklar áskoranir
fyrir okkur Íslendinga.
Guðlaugur Þór
Þórðarson alþm
Höfundur er alþingismaður og
fyrrverandi heilbrigðisráðherra.
Heilbrigðismál
Almannatryggingarogvelferðarmál
Vaxtagjöld ríkissjóðs
Fræðslumál
Önnur útgjöld ríkissjóðs
Almenn opinber þjónusta
Húsnæðis- og skipulags- og skipulags-
og hreinsunarmál
Samgöngumál
Löggæsla og öryggismál
Landbúnaðar- og sjávarútvegsmál
Menningarmál
Önnur útgjöld vegna ríkissjóðs
Iðnaðarmál
Eldsneytis- og orkumál
0,00 50.000 100.000 150.000
Málaflokkar gjalda í A-hluta fjárlagafrumvarps 2015