Fréttir - Eyjafréttir - 02.07.1998, Page 20

20
Fréttir
Fimmtudagur 2. júlí 1998
EYJA-
PISTILL
Þeir bræður, Amþór og Gísli
Helgasynir sáu um útvarps-
þáttinn Eyjapistil, sem var
sérstakur þjónustuþáttur
handa Vestmannaeyingum. í
grein þessari rifjar Amþór
upp sitthvað sem tengist
þáttunum.
Þriðji júlí 1973
Þriðjudagurinn þriðji júlí fyrir aldar-
íjórðungi er mér einkar minnisstæður.
Við tvíburarnir höfðum verið niðri í
Ríkisútvarpi þennan dag og gengið frá
Eyjapistli sem útvarpað skyldi þá um
kvöldið. Um þetta leyti var tíðindalítið
og gígurinn hafði ekki bært á sér um
nokkurt skeið. Við höfðum áhyggjur
af því að verða uppiskroppa með efni
en einhvern veginn tókst að koma
þættinum saman.
Síðdegis þennan sama dag þurfti ég
að hitta vinkonu mína og samnem-
anda við Háskóla íslands. Hún var
símalaus og um kvöldmatarleytið
fylgdi hún mér heim. Hún var með
son sinn í kerru og vegna þess hversu
veðrið var gott lögðum við lykkju á
leið okkar og gengum meðfram
Ægisíðunni í Reykjavík. Veðrið var
undurfagurt, sólrikt og blítt. Hafgolan
lét ekki á sér bæra og það var eins og
náttúran stæði einhvem veginn á
öndinni. Eitt og eitt barn var að leik,
spörfuglar kliðuðu og mávamir hlógu
af gleði. Við Renata áttum hins vegar
alvarlegar samræður um námið, líftð
og tilveruna og vomm gmnlaus um að
á þessu augnabliki var einum kafla
íslandssögunnar lokið.
Þegar ég skilaði mér loks í
kvöldmatinn tjáði móðir mín mér að
Gísli væri farinn niður í útvarp þvf að
breyta þyrfti Eyjapistlinum; gosinu
væri lokið. Mér urðu þetta engin
stórtíðindi enda hafði ég fljótlega
ákveðið að taka ástandinu, sem
eldgosið í Heimaey skapaði, eins og
öðm sem að höndum bar. Magnús
Magnússon, bæjarstjóri, var ætíð
bjartsýnn og nú uppskar hann laun
erfíðis síns ásamt þeim fjölmörgu
dugnaðarforkum sem létu aldrei
deigan síga og trúðu á framtíð
Vestmannaeyja.
Upphaf Eyjapistils
Það er einkennilegt að hugsa til þess
að nóttina sem eldgos hófst í Heimaey
vom tæknimaður og þulur Rfkisút-
varpsins ræstir út. Þeir höfðu hins
vegar hvomgur hugmynd um það sem
var að gerast. Útvarp hófst kl. hálf
tjögur um morguninn en klukkustund
fyrr hafði okkur tvíbumnum dottið í
hug að hringja niður á Skúlagötu 4 og
hittum fyrir syfjaðan tæknimann. Sá
trúði vart sínum eigin eyrum þegar við
sögðum honum tíðindin. Á þessum
ámm var einungis ein útvarpsstöð í
landinu að undanskildu útvarpi banda-
ríska setuliðsins á Keflavfkurllugvelli.
Útsendingar hófust kl. 7 að morgni og
lauk eigi síðar en um miðnætti. Þá var
Ríkisútvarpið allra landsmanna og því
ekki nema sjálfsagt að menn leituðu til
útvarpsins um tíðindi.
í annarri viku gossins heyrðum við
að auglýstur var á dagskrá útvarpsins
Eyjapistill sem féll síðan niður af
óviðráðanlegum ástæðum. Ríkisút-
varpið mun hafa boðið bæjarstjórn
Vestmannaeyja aðstoð stofnunarinnar
og kom þá upp hugmyndin um
Eyjapistil sem Stefán Jónsson, dag-
skrái'gerðarmaður nefndi svo. Að sögn
Magnúsar Magnússonar var leitað til
ýmissa manna og þeir beðnir að taka
að sér þáttinn en þeir bmgðust þegar á
reyndi.
Þeir munu hefna föður síns
Stefán Jónsson, sem var náinn vinur
okkar bræðra og hafði verið í miklu
vinfengi við Helga Benediktsson,
föður okkar, stakk upp á því við
Magnús að við bræður yrðum fengnir
til að taka að okkur þáttinn; við
stunduðum þá nám við Háskóla
íslands, ég lagði stund á sagnfræði og
íslensku en Gísli á lögfræði. Magnús
sagðist hafa tekið þessari uppástungu
vel og bar hana undir bæjarfulltrúa.
Einhverjir þeirra kváðu upp úr með að
tvíburamir myndu þá sjálfsagt nota
tækifærið og hefna harma föður síns.
Sagðist Magnús hafa talið það fráleitt
og gaf samþykki sitt til þess að Stefán
leitaði til okkar.
Um þetta sama leyti hafði Gísli
boðið útvarpinu þátt um þonann. Var
ákveðið að í þættinum skyldi flutt eftir
mig lag við kvæði Bólu-Hjálmars,
„Feigur fallandason". Þar sem ég
hafði ekki yfir slaghörpu að ráða
fengum við að hljóðrita lagið á
hljóðfæri Háskóla íslands handa
Guðmundi Gilssyni að útsetja það.
Þegar heim kom hringdi til okkar
Magnús Magnússon og spurði hvort
við gætum lagt eitthvað af mörkum til
Eyjapistils. Þar sem við bræðurnir
vorum ástríðusafnarar efnis á segul-
bönd játtum við því og sögðumst eiga
sitthvað í fórum okkar sem hægt væri
að hafa gaman af. Lauk svo því
samtali.
Skömmu síðar gall símabjallan enn
við. Var þá Stefán Jónsson frá
útvarpinu í símanum og spurði Gísla
hvort bæjarstjóri hefði haft samband
við okkur og spurði hvað hann hefði
sagt. Þegar honum var greint frá því
mælti hann: „Magnús er svolítið
ruglaður þessa dagana eins og allir þið
Vestmannaeyingar, en frá og með
morgundeginum eigið þið tvíburamir
að sjá um 15 mínútna þátt í útvarpinu
á hverjum degi.“.
Gísli mótmælti fyrir hönd okkar
beggja en það kom fyrir ekki. Stefán
sagði að við fengjum alla nauðsynlega
aðstoð og kvaðst mundu hitta okkur
daginn eftir kl. I eftir hádegi. Okkur
var mjög bmgðið og vissum vart hvað
til bragðs skyldi taka. Okkur kom þó
saman um að hlíta þessu kalli.
Jafnframt þóttumst við vita að eitthvað
yrði greitt fyrir þessa þætti og urðum
sammála um að í raun væri þetta eins
og hver önnur himnasending eins og
ástæður okkar voru þá.
Barátta við þjóðtrú - þraut-
góðir Vestmannaeyingar
Það var ótrúlegt að hefjast handa við
Eyjapistlana. Allt var á fleygiferð
þegar við komum að hitta Stefán. I
skyndi var ákveðið hvaða tæki og tól
við þyrftum og okkur var fengin til
umráða skrifstofa sem við deildum
eftir hádegi með Stefáni Jónssyni.
Hann bar í fyrstu ábyrgð á þáttunum
og veitti okkur ómetanlega aðstoð.
Fyrstu vikumar sá Gunnar Sigur-
mundsson, prentari, einnig um að afla
efnis.
Eftir að fyrsta þættinum var
útvarpað hinn 7. febrúar 1973 tóku
Vestmannaeyingar vel við sér og inn
streymdu tilkynningar unt hvað eina:
fundi, týnda muni, umferðamámskeið
svo að Eyjamenn fæm sér ekki að
voða í umferð höluðborgarinnar,
auglýsingar um fjárhagsaðstoð o. s.
frv. Mikla kátínu vöktu tilkynn-
ingarnar frá öllum þeim sem höfðu
týnt svörtum plastpokum og var
eitthvað brothætt í sumum þeirra.
Fljótlega bjuggu tæknimenn
útvarpsins til búnað handa okkur
þannig að við gátum tekið símaviðtöl
á skrifstofu okkar í stað þess að
hljóðrita þau í hljóðstofu. Notuðum
við snældur úl þessa verks og var það
í fyrsta sinn sem sú tækni var notuð
hjá Ríkisútvarpinu.
Fjöldi fólks hringdi með hin
ótrúlegustu málefni. Kona nokkur
hringdi og sagði mér frá draumi sem
hana hafði dreymt. Hún þóttist vera
komin undir hraunið sem rann í
Skaftáreldum og sá þar kirkju. Bað
hún mig að forvitnast um hvort kirkja
hefði farið undir hraunið. fjölmargir
hringdu og spáðu hinu og þessu um
gang gossins og enn fleiri voru þeir
sem sendu okkur vísur og kvæði um
Vestmannaeyjar. Er flest af þessu efni
nú varðveitt á skjalasafni Vestmanna-
eyja.
Dag nokkum hringdi ung kona og
kvaðst ekki vera hjátrúarfull. Sér hefði
þó dottið í hug hvort Vestmanna-
eyingar ættu ekki að boða til fundar og
biðja séra Karl Sigurbjömsson að
segja af sér, en eins og við vissum
væri hann biskupssonur og það væri
aldrei að vita nema afsögn hans
þjónaði duttlungum Drottins. Ekki
sögðum við Karli frá þessu fyrr en
löngu síðar og kvaðst hann hafa orðið
var við slíka fordóma og hégiljur hjá
ýmsum öðmm en Vestmannaeyingum
sem höfðu megnustu skömm á slíku
hjali.
Fjölmargir hringdu til okkar til þess
að bera upp vandræði sín. Tók ég
fljótlega þá afstöðu að hlusta á fólk og
ræða við það af þeirri takmörkuðu
hlýju sem ungur hugur minn átti til. I
raun sárvorkenndi ég þessu fólki en lét
ekki á því bera. Reyndi ég að stappa í
það stálinu. Einkum vom það konur
sem bám sig illa; suntar þeirra bjuggu
við þröngan kost og sáu ekki fram úr
þeim vanda sem við blasti. Vafalaust
hefur margur karlmaðurinn liðið önn
fyrir aðstöðuleysi sitt en oss er ekki
gefíð að ræða opinskátt um atburði
líðandi stundar sem yður konum.
Samhugur og sundrung
Ekki fór hjá því að menn deildu um
leiðir þegar greiða skyldi úr vanda
Vestmannaeyinga. Ég tel að það hafi
að ýmsu leyti verið heppilegt að við
bræður stóðum að nokkru utan við
þær deilur. Við reyndum að gera
afstöðu beggja aðila málsins skil.
Stundum varð þó að biðja menn að
gæta hófs í orðavali.
Viðmælendur okkar vom fjölmargir
og flestir tóku þeir beiðni okkar um
viðtal afar vel. Ýmsir lögðu sig fram
um að útvega okkur efni og er ekki
kastað rýrð á neinn þótt Eyþórs
Þórðarsonar, formanns Félags Vest-
mannaeyinga á Suðumesjum, sé
sérstaklega getið. Hann fór með okkur
í hvem leiðangurinn á fætur öðmm og
kom okkur í samband við fjöldann
allan af hinu mætasta fólki. Þá
kynntist ég m. a. Pétri á Kirkjubæ,
Eyjólfi á Bessastöðum og fleirum,
sem ég þekkti einungis af afspum.
Ertu sonur hennar móður
þinnar?
Kona hét Karólína Tómasdóttir. Bjó
hún í bikuðum kofa sem stóð millum
Hásteinsvegar og Brekastígs. Gekk
hún undir gælunafninu Kalla og var
sögð laundóttir Einars Benediktssonar,
skálds. Eitt sinn fór Gísli á fund
hennar þar sem hún dvaldi á
elliheimilinu Grund í Reykjavík og
átti við hana langt og gott samtal.
Þegar hún sá hann í dyrunum, horfði
hún lengi á hann og spurði svo: „Ert
þú ekki sonur hennar móður þinnar,
góði minn?“
Hljómsveit og kór Eyja-
pistils og þjóðhátíðin 1973
Ámi Johnsen var óþreytandi við að
vekja máls á ýmsu sem kom okkur að
gagni við gerð þáttanna. Fljótlega eftir
að gos hófst santdi hann lag og ljóð
um eyjuna sína og vildi að það yrði
flutt í Eyjapistli. Lékum við bræður
þetta inn á segulband ásamt höfundi.
Viðlagið söng einnig Ámi Gunnars-
son, fféttamaður og nefndum við þetta
Hljómsveit og kór Eyjapistils.
Tveimur dögum áður en þjóðhátíð
skyldi haldin á Breiðabakka hringdi
Ámi til mín, óður og uppvægur og
sagðist hafa samið nýtt þjóðhátíðarlag
sem yrði að birta í Éyjapistli. Bað ég
hann að koma daginn eftir; við
skyldum æfa lagið og hljóðrita það
eftir hádegið.
Um tíuleytið á laugardagsmorgni
kom Ámi og hóf upp raust sína og
gítar: Ég fómaði höndum í angist og
spurði hvort hann væri ekki að syngja
Gömlu götuna eftir Oddgeir.
"Jú, hver andskotinn," sagði Ámi.
“Ég hlustaði á plötuna hans Oddgeirs
í gær en sleppti þessu lagi.“ Nú vom
góð ráð dýr. Ég samdi nýtt lag ásamt
honum og létum við viðlagið haldast.
Var síðan lagið hljóðritað.
Þegar það skyldi fmmflutt á þessari
ógleyntanlegu þjóðhátíð var höf-
undurinn búinn að gleyma laginu og
varð að rifja það upp undir sviðinu.
Síðan þá höfum við Ámi fengið
sameiginleg stefgjöld fyrir þetta merka
tónverk sem Hljómsveit og kór
Eyjapistils flutti með fmmstæðum
glæsibrag.
Ekki ætla ég að fara mörgum
Arnbór stundaði nám í haynvtri fjölmiðlun sl. uetur og uar bá m.a. í uerklegri
biálfun á Fréttum.
Eyjapístlarnir eru tll á snældum, töluudiskling og í handriti á Skjalasafninu.