Fréttir - Eyjafréttir - 02.07.1998, Síða 21

Fimmtudagur 2. júlí 1998
Fréttir
21
orðum um þjóðhátíðina á Breiða-
bakka sem stóð einungis einn dag.
Um kvöldið var haldin rnikil brenna
og flugeldasýning. Við tvíburamir og
Hrafn Baldursson, tæknimaður
útvaips, þurftum að fara ofan í fjöru
til þess að sinna erindum okkar. En í
sömu mund hófst flugeldaskothríðin
og var skeytunum beint að fjörunni.
Gripum við hvað sem fyrir varð, tæki
og töskur og hlífðum okkur við
prikahríðinni sem á okkur dundi. Lá
við sjálft að erindin færu í handa-
skolum fyrir óstöðvandi hlátri okkar
félaganna. Þessari þjóðhátíð lauk svo
á sjötta tímanum morguninn eftir nteð
því að þeir hljóðfæraleikarar, sem enn
voru vakandi, laumuðust niður af
sviðinu.
Lok Eyjapistils
Eyjapistlarnir voru á dagskrá
útvaipsins hvem dag vikunnar fyrst í
stað en fljótlega fengum við frí á
mánudögum. 1 október var þeini
fækkað í tvo á viku og eftir áramótin
var þátturinn á dagskrá einu sinni í
viku. Þá voru menn sem óðast að
byggja upp bæjarfélagið í Vest-
mannaeyjum og ekki var lengur
nauðsynlegt að halda úti sérstökum
þjónustuþætti.
Eyjapistill sannaði svo að ekki varð
um villst hversu þýðingarmikið
hlutverk útvaip getur leikið og hve
ntiklu er hægt að koma til skila í
stuttum pistlum. Fyrimryndir þáttanna
fengunt við m. a. frá erlendum
útvarpsstöðvum en dagskrá flestra
þeima er sett saman úr stuttum
pistlum.
Þegar horft er um öxl skal fúslega
viðurkennt að margt var gert af
vanefnum og hreinni fákunnáttu.
Einnig örlaði oft á unggæðingshætti
og hreinum prakkaraskap umsjónar-
ntanna. En fyrir vikið varð þátturinn
heimilislegri. Við komumst þó í dálítil
vandræði þegar Gísli átti viðtal við
nokkra smiði sem vom að reisa
íbúðarhús Viðlagasjóðs á Stokkseyri.
Hafði einn smiðanna orð á því að
eiginmenn á Stokkseyri væm heima-
kærarari eftir að smiðimir koniu í
þorpið. Varð talsverð rekistefna út af
þessum ummælum.
Síðasti Eyjapistillinn var á dagskrá
útvarpsins mánudaginn 25. mars 1974
og urðu þeir alls um 260. Um 700
manns komu frant í þáttunum. Síðasta
pistlinunt lauk með því að
Guðmundur Jónsson söng lag við ljóð
Kristins Bjarnasonar, sem var um
árabil bflstjóri í Vestmannaeyjum.
Kvæði Kristins, Vestmannaeyjar, er
að nokkru táknrænt fyrir þau ósköp
sem dundu á Vestmannaeyingum og
hvatning hans á við enn á vomm
dögum. Sungin vom 1. 2. og 11.
erindi kvæðisins.
Heimaey, þú hafsins gyðja,
hrikaleg en fögur þó.
Þér er helguð öll vor iðja,
athöfn jafnt á landi og sjó.
Storkur elds skal rjúfa og ryðja,
rækta flöt úr hrauni og mó;
framtíð þína og farsæld styðja
fortíðin sem erfðir bjó.
Yfir þessu undralandi
einhver töfraljómi skín.
Sem perludjásn á bylgjubandi
blómgar eyjar njóta sín.
Sær og vindur síherjandi
sverfa fuglabjörgin þín.
Það er sem vaki vemdarandi
veiði svo hér aldrei dvín.
Njóttu allra góðra gjafa,
glæsilega eyjan vor,
meðan röðulrúnir stafa
ránarflöt og klettaskor.
Föður, móður ömmu og afa
ennþá greinast mörkuð spor.
Æskan má ei vera í vafa
að vemda drengskap, kraft og þor.
Arnþór Helgason
Larry Harris fyrrverandi sjónvarpsfréttamaður hjá BBC var hér í gosinu:
Mikifl sjónarspil og gott myndefni
Larry segir að gosið í Vestmannaeyjum sé eftirminnilegasta uerkefní sitt á
löngum ferli fijá BBC.
Larry Harris fyrrverandi sjón-
varpsfréttamaður hjá BBC var í
Vestmannaeyjum í vikunni ásamt
eiginkonu sinni Patriciu. Larry var
hér við heimildamyndagerð fyrir
BBC í gosinu 1973. Eins og sagt var
frá í Fréttum í síðustu viku hafði
fímmtíu og fímm mínútna heini-
ildarmynd, sem hann gerði um gos-
ið, týnst í hvelfingum BBC, en kom
í leitirnar nýlega. Larry var beðinn
að segja frá veru sinni í Eyjum 1973
og undanfara þess að myndin var
gerð, og ekki síður hvernig myndin
kom í leitirnar á ný.
„Ég var sjónvarpsfréttamaður hjá
BBC og við fréttum að sjálfsögðu af
gosinu í Heimaey. Það hefur mikið
vatn runnið til sjávar þessi tuttugu og
fimm ár, og sérstaklega hefur þróunin
í sjónvarpstækninni tekið miklum
breytingum. Hins vegar var það ljóst
að þetta gos yrði mikið sjónarspil og
gott myndefni. Ég var því sendur
hingað ásamt tökuliði til þess að afla
frétta og myndefnis fyrir BBC.“
Larry segir að þetta ár hafi líka
verið þorskastríð milli Islendinga og
Breta og hann hafi einnig verið að
sinna fréttaöflun af því. „I fyrstu
ferðinni sem ég kom hingað til
Vestmannaeyja sáu opinberir aðilar
um að flytja erlenda frétta- og
blaðamenn til Heimaeyjar. Við fórum
svo frá Reykjavík til Þorlákshafnar,
þar sem fjölmiðlaliðið var fíutt til
Vestmannaeyja í togara eða fiskibát. I
fyrstu var vera okkar takmörkuð við
nokkra klukkutíma í eyjunni og síðan
var allt liðið sent aftur til
Reykjavíkur."
Larry fer aftur til London eftir þessa
ferð og í viðræðum við fréttastjóra
sinn hjá BBC var ákveðið að fara aftur
til Vestmannaeyja og afla frekara
myndefnis af gosinu og því mannlífi
sem þreifst í þessum náttúru-
hamförum. „Við vildum fjalla um
gosið í víðara samhengi og skoða
hvernig það hefði áhrif á allt
samfélagið. Þannig var hugmyndin að
gera heimildarmynd um gosið sem
tæki á öllum hugsanlegum þáttum
þess. Við buðum því sendiheira
Islendinga í London til hádegis-
verðarfundar og ræddum hugmyndir
okkar við hann. Á þessunt fundi var
ákveðið að ég fengi leyfi til þess ásamt
tökuliði frá BBC að vera á Heimaey
svo lengi sem þyrfti til þess að afla
efnis í myndina. Það eina sem íslensk
yfirvöld fóru fram á var að fá eitt
eintak af myndinni þegar hún væri
tilbúin. Síðan var ég hérna við tökur
meira og minna allan tíman sem gosið
stóð yfir. Á þessum tíma söfnuðum
við einstöku efni til þess að geta klippt
saman í heimildarmynd. Myndin var
svo sýnd í BBC eins og til stóð, en
einlakið, sem íslensk sjómvöld áttu að
fá, gleymdist og íslendingar því aldrei
séð myndina.“
Larry segir að myndin hafi unnið til
verðlauna Royal Television Society í
nóvember sama ár. „Tökumaðurinn
okkar Michael Bemard Hesckall átti
mikið til heiðurinn af þessum verð-
launum. en hann tók mikið af
myndum fyrir BBC og myndaði
meðal annars í Falklandseyjastríðinu á
sínum tíma. Ég vissi ekki betur en að
eintak hefði verið sent til Islands, en
því hafði einhverra hluta vegna aldrei
verið fylgt eftir. Ég kom afiur til
íslands 1976, vegna þorskastríðsins
þá. Þá báðu íslensk stjómvöld mig
um að fylgjast með þeirri deilu frá
sjónarhóli Islendinga. Ég var síðan
meira og minna um borð í varðskipinu
Tý þetta ár. Ég hafði eignast marga
vini á íslandi frá því ég var að mynda
í Heimaey 1973, en aldrei spurði mig
nokkur urn myndina úr gosinu. Ég
taldi bara víst að hún væri örugglega
til í fómm Islendinga."
Larry kom aftur til íslands 1983 til
þess að gera útvarpsþátt um upp-
bygginguna eftir gosið. „Ég er núna
kominn á eftirlaun hjá BBC, þó að ég
hafi gert nokkra þætti í lausamennsku
fyrirBBC. Það var svo nýlega að ég
hitti ég vin minn Gísla Gestsson og
komst að því að myndin frá gosinu
hefði aldrei verið sýnd hér. Ég
skrifaði því nýlega bréf til sendi-
ráðsins í London og hóf máls á þessari
mynd og hugsanlegum afdrifum
hennar. Ég gerði því gangskör í
málinu að leitað yrði betur hjá BBC
og þá fannst eintak af myndinni sem
nú er komin í hendur Vestmanna-
eyinga."
Larry segist hafa horft á myndina
eftir að hann kom til Eyja nú og segir
hana hafa staðist tímans tönn
ágætlega. „Ég horfði á hana með Jóa
á Hólnunt og það var dálítið sorglegt
að margir þeirra sent koma fram í
myndinni hafa nú látist, en það er þó
gangur lífsins. Mig langaði til þess að
koma til Eyja vegna tuttugu og fímm
ára goslokaafmælisins. Ég hef ferðast
um allan heim vegna starfa minna hjá
BBC og ég fer ekki í neinar grafgötur
með það að af öllum stöðum sem ég
hef komið á hefur þessi litla eyja náð
að setja mark sitt á sál mína. Sú
reynsla sem ég öðlaðist hér 1973 er
mjög minnisstæð. Þetta var ógn-
vekjandi og áhrifamikill tími. I raun
fann maður hvemig þessi eyja skalf og
nötraði undir fótum manns. Hins
vegar er ekki síður áhrifamikið
hvemig maður skynjaði viðhorf
fólksins hér. Það ætlaði ekki að láta
eldfjall hrekja sig í burtu. Þetta er
einhver þrjóska og harðlylgi sem mér
finnst eill af einkennum Islendinga."
Larry segir að þau efnistök sem sjá
megi á myndinni séu ekki öðmvísi en
að sýna nákvæmlega það sem gerðist.
„Það er ekki verið að velta sér upp úr
einstökum atriðum, eða sviðsetja
hlutina. Þetta er einungis hlutlæg
lýsing dramatískra atburða. Því
vissulega var mikil dramatík í gangi
hér. Þetta er ekki bara mynd um
eldgos heldur ekki síður mynd unt
mannlegu hliðamar og baráttu
mannsins fyrir tilveru sinni. Á ferli
mínum hjá BBC síðast liðin tuttugu og
fímm ár held ég að þessir atburðir séu
mér einna minnistæðastir.''
Larry Harris er nú sestur í helgan
stein, en hann situr samt ekki
aðgerðalaus. Hann hefur snúið sér að
því að skrifa bamabækur og hefur
gefið úl þrjár bækur. Hann er líka
drátthagur maður. Hann hefur teiknað
skopmyndir í blöð og tímarit á
Englandi og hefur nú sest á skólabekk
til að læra málun og hefur í hyggju að
koma aftur til Vestmannaeyja til þess
að mála, en í ferð sinni núna hefur
hann einnig verið að gera skissur til
þess að fullvinna eftir að hann kemur
aftur til Englands.
Lýstu yfír velþóknun á gosinu
Það vakti nokkra athygli og þótti
ekki síður ósmekkleg ályktun sem
„Starfshópur 7" í þjóðmáladeild
skólafélags Menntaskólans á
Akureyri lét frá sér fara 27. janúar
1973. En í þeirri álvktun lýsti
„Starfshópur 7“ yfír velþóknun
sinni á eldgosinu í Eyjum.
í ályktun „Starfshóps 7" segir
meðal annars: „1 Hópurinn mótmæl-
ir harðlega yfirgangi erlendra heims-
valdasinna á íslandi, sérstaklega þó,
að þeim skuli líðast að notfæra sér
náttúruhamfarir til að brjóta niður
sjálfstæði íslendinga. 2. Hópurinn
lýsir yfir velþóknun sinni með
náttúruhamfarimar í Vestmanná-
eyjum. Sérstaklega er hópurinn
ánægður nteð ef Vestmannaeyingar
tapa öllurn veraldlegum eigum
sínum. Bendir hítnn á að réttara hefði
verið að safna andlegum auði, en
hann þolir eldgos. Hópurinn vill
ennfremur benda á að íslenska þjóðin
tapar á þessu eldgosi engu, en vinnur
heldur. því borgarastéttin lendir í
mesta vanda og er það hagur Is-
lendinga, að aðstaða hennar versni.
Hópurinn skorar á verkalýðsstéttina
að slá hvergi af kröfunt sínum og
lúffa ekki fyrir borgarastéttinni, sem
reynir að bæta tap sitt á kostnað
verkalýðsins."
í ljósi breyttrar heimsmyndar og
falls kommúnistiskrar hugmynda-
fræði þólti rétt að reyna að hafa upp á
einhveijum jreirra sem störfuðu í
„Starfshópi 7".
Tryggvi Gíslason, skólameistari
Menntaskólans á Akureyri, sem var
einnig skólameistari árið 1973 segir
að hópurinn sem stóð að baki þessari
ályktun hafi ekki ferið formlegur
félagsskapur. „Þetta var hópur sem
kenndi sig við Marxista-Lenínista.
Þeir höfðu ákveðnar og róttækar
skoðanir á pólitískri framvindu,
meðal annars að auðmagnið rataði til
þeirra sem sköpuðu verðmætin og
hópurinn óskaði borgarastéttinni og
hinu kapitaliska samfélagi alls hins
versta."
Tryggvi segir að þessi ályktun hafi
verið send út bæði í gamni og alvöru
vitandi það að Vestmannaeyingar eru
góðir húmoristar. „Ég sem skóla-
meistari ákvað að sinna þessu engu
og það var enginn kallaður fyrir
vegna þessa. Eg hygg þetta hafa
verið húmor, en því miður blandinn
mikilli alvöru."
Björn Zophonías Garðarsson og
Jens Ólafur Bogason eru frá
Vestmannaeyjum og stunduðu nám í
Menntaskólanum á Akureyri á
þessum tíma. Þeir segja að þeir hafi
ekki vitað af þessari ályktun
„Staríiihóps 7", þó að þeir hafi vitað
af ýmsum róttæklingum í skólanum á
þessum árum sem fóru nokkuð geyst
í skoðunum sínum. Bjöm Zophonías
segir að hann hafi lýst því snemma
yfir að hann væri pólitískt viðrini og
undi því ágætlega, en það hafí verið
ýmsir þjóðmálahópai' í skólanum sem
kenndu sig við nafntogaða komrn-
únista, eins og Trotskíistar, Stalín-
islar, Lenínistar og Maóistar, en
sjálfur hafi hann ekki tekið þátt í
starfsemi þessara hópa.
Jens Ólafur segir að hann muni vel
eftir Ingólft Á Jóhannessyni og Einari
Steingrímssyni sem var virkur í
KSML og formaður Albaníuvina-
félagsins og minnir að hann hafi farið
í ferð þangað á sínum tíma. Hann
segist hins vegar ekki hafa vitað af
þessari ályktun „Starfshóps 7".