Fréttir - Eyjafréttir - 20.11.2003, Blaðsíða 15

Fréttir / Fimmtudagur 20. nóvember 2003
15
HALLDÓR og Guðbjörg voru meðal gesta á afmæli Surtseyjar.
INGVAR Atli Sigurðsson, for-
stöðuniaður Náttúrustofu Suður-
lands flutti athyglisvert erindi um
afmælisbarnið.
Forstöðumaður Náttúrustofu Suðurlands:
Myndun og mótun lands
Ingvar Atli Sigurðsson, forstöðu-
maður Náttúmstofu Suðurlands, flutti
mjög athyglisverðan fyrirlestur um
Surtsey í Náttúrugripasafninu um
helgina. Hét fyrirlesturinn Myndun og
mótun lands. Er titillinn kominn frá
kennslubók Þorleifs Einarssonar í
jarðfræði og á líklega hvergi betur við
en einnritt í Surtsey.
Byrjaði Ingvar á því að sýna legu
Surtseyjar í jarðfræðilegu samhengi.
Sagði hann frá hluta þeirra jarð-
fræðirannsókna sem gerðar hafa verið
eftir að gosi lauk og byggði hann mest
á rannsóknum sem Sveinn P.
Jakobsson kom að ásamt fleirum. Þar
á meðal er 180 metra djúp borhola
sem nær svo til alveg niður að hinunr
foma sjávarbotni og sýnir innri gerð
eyjarinnar.
Vestmannaeyjar hluti af
eystra gosbeltinu
Sýndi hann yfirlitsmynd af gosbeltum
jarðarinnar. Island situr á mið-
Atlantshafshryggnum á mörkum
Evrasíu- og Norður-Ameríkuflekanna
en þá rekur í sundur með um tveggja
sentimetra hraða á ári. Gosbeltum á
íslandi má skipta í tvö aðalrekbelti þar
sem landið er að gliðna og ný skorpa
að myndast. Þetta eru vestara
gosbeltið sem nær frá Reykjanesi og
norður fyrir Langjökul og eystra
gosbeltið sem nær frá Öxarfirði og
suður fyrir Torfajökulsvæðið. Einnig
em reklaus gosbelti eins og Snæfells-
nesgosbeltið, Snæfell og Óræfajökull
og svo syðsti hluti eystra gosbeltisins
sem Vestmannaeyjar eru hluti af.
Gosvirknin er svo mest í svokölluðum
eldstöðvakerfum, oft með megineld-
stöðvum og teljast Vestmannaeyjar
eitt eldstöðvakerfi með miðju í
Heimaey. Alls eru á milli sjötíu og
áttatíu eldstöðvar í Vestmannaeyja-
kerfinu. Virkni hefur ekki verið mikil
frá því land byggðist og aðeins er
getið um tvö neðansjávargos í
heimildum þar til gaus í Surtsey.
Brennisteinslykt fannst
nokkrum dögum fyrir gos
Skipverjar á ísleifi II VE 36 urðu fyrst
varir við gosið á svæði þar sem haf-
dýpi fyrir gosið var um 130 nretrar.
Gosið gerði ekki nein boð á undan sér
en Ingvar sagði að ekki hafi verið net
jarðskjálftamæla þá eins og er í dag og
því er mögulegt að einhver skjálfta-
virkni hafi verið. Einnig taldi fólk sig
linna brennisteinsþef í lofti þremur
dögum áður á Heimaey og tveinrur
dögum áður í Vík í Mýrdal og að auki
mældist hærri sjávarhiti á afmörkuðu
svæði við gosstöðvarnar aðfaranótt
13. nóvember. Gosmökkurinn komst í
átta kílómetra hæð en mest var það
gufa sem myndaðist þegar 1200 gráðu
heit kvikan komst í snertingu við
sjóinn.
174 metra há eyja myndast
Þann 28. desember 1963 varð vart við
gos urn 2,5 kílómetra austnorðaustur
af Surtsey og var gígurinn nefndur
Surtla. 6. janúar 1964 hætti svo gos á
þessum stað en þá hafði myndast um
100 metra neðansjávarhryggur. 31.
janúar hætti svo að gjósa úr þeim gíg
sem mest var virkur, það er eystri
gígnum og 1. febrúar byrjaði að gjósa
úr vestari gígnum. Þann 4. apríl hófst
hraunrennsli úr vestari gígnunr og stóð
þar til 29. apríl. Gosið hófst 14.
nóvember 1963 og stóð með hléum til
5. júní 1967. Sjávardýpt á svæðinu
var 130 metrar fyrir gos en þegar gosi
lauk var Surtsey 2,65 ferkílómetrar og
174 metrahá.
Mótun Surtseyjar heldur
áfram
Næst sýndi Ingvar jarðfræðikort af
Surtsey eins og hún var við lok
gossins. Ereyjan byggð upp af þremur
aðaleiningum, gjósku, hrauni og svo
strandsetinu norður af Surtsey. Að
auki mynduðust tvær aðrar eyjar,
Syrtlingur og Jólnir sem báðar brotn-
uðu fljótlega niður vegna sjávargangs.
AIls kom upp um einn rúmkílómetri
af efni og þar af var um þrjátíu prósent
hraun. Stærð Surtseyjar var mest 2,7
ferkílómetrar. Mótun eyjarinnar hélt
áfram og er í gangi enn í dag þar sem
sjávaraldan og jarðhitinn leika stærsta
hlutverkið.
Ekkert bólstraberg I
borholunni
I rannsóknarskyni var boruð hola
niður á 180 metra dýpi árið 1979.
Munaði litlu að hún næði niður á hinn
foma sjávarbotn en hætta þurl'ti borun
þar sem efnið neðst var það laust í sér
að borinn festist. Þótti ekki svara
kostnaði að halda bomn áfram. Það
sem kom kannski mest á óvart við
borunina var að ekki skyldi finnast
bólstraberg f holunni. Þar sem talið
var líklegt að gos hefði hafist ein-
hveijum dögum áður en þess varð vart
á yfirborði var talið líklegt að fyrstu
dagana hefði bólstrabergshryggur
verið að byggjast upp í sökkli
Surtseyjar. Það bólstraberg fannst ekki
í borholunni en þó sagði Ingvar að það
þýddi ekki endilega að það væri ekki
lil staðar.
Hitínn hækkaði 1983
Hili í holunni hefur verið mældur með
reglulegu millibili. Kemur í ljós að
kólnun hefur verið töluverð á tíma-
bilinu en mest þó efst og neðst í
holunni. Það að hitinn sé mestur á
miðri leið bendir til þess að það séu
gangar eða innskot á því svæði sem
gefa hitann og einnig sýnir þetta að
Surtsey er nokkuð lek við gamla
sjávarbotninn, það er að sjór virðist
eiga nokkuð greiða leið þar undir.
Þetta sést einnig á því að sjávarfalla
gætir í borholunni og er tiltölulega lítil
seinkun á sjávarföllum þar miðað við
hafið umhverfis.
Athygli vakti að á árunum 1983 til
1985 hækkaði hitinn nokkuð. Var það
talið stafa af sigi hraunspildunnar.
Fyrir utan þennan tíma lækkar hitinn
um eina gráðu á ári og ef dregin er
bein lína í gegnum punktana verður
hitinn kominn niður í tíu gráður eftir
250 ár. Myndun móbergs hófst strax
að loknu gosi og hefur hlutur móbergs
á eyjunni aukist jafnt og þétt.
Niðurbrot mest í
aftakaveðrum
Flatarmál eyjarinnar hefur tekið mikl-
unr breytingum á þeim íjörutíu árum
sem liðin eru frá því að hún mynd-
aðist. Eins og áður hefur komið fram
var Surtsey stærst 2,65 ferkílómetrar
en í dag er hún komin niður í um 1,4
ferkílómetra. Það sem hefur komið
mest á óvart er það hvað hraunið hefur
brotnað hratt niður. Hefur komið í Ijós
að dag frá degi er lítið að gerast hvað
rof varðar og að niðurbrotið verður
fyrst og fremst í aftakaveðrum. Gríð-
arlega nrikið hefur brotnað niður af
hrauninu og þá sérstaklega suðvestan-
megin. Þegar hraunið hefur allt
brotnað má reikna með að strandsetið
hverfi einnig fljótlega og að eftir
standi aðeins móbergskjaminn sem er
0,39 ferkílómetrar. Mun eyjan þá
verða svipuð og aðrar úteyjar í
kringum Heimaey eftir 150 til 200 ár.
Sýndi hann mynd af Bjamarey til
samanburðar en hún er talin vera
fimm til sex þúsund ára gömul. Mótun
Surtseyjar hefur sýnt vísindamönnum
að allar úteyjar Vestmannaeyja em
myndaðar á sama hátt við gos í sjó.
Fæðing Surtseyjar
í nóvember upphófust hamfarir hér
I hafinu sunnan við Vestmannaeyjar
Fóstra vor fjallkonan umbylti sér
Og fijótlega fæddust hér þríburameyjar
Einni við fögnunr, sem fertugri mær
Fóm þær hinar í hafdjúpin tær.
Ólafur Vestmann með færið sitt var
Vasklega er dorgað á Isleifi gamla
Húkkar hann ufsann úr kolsvörtum mar
Hvað var nú þetta við síðuna að damla?
Skútan svo hringsnýst og reknetin með
Skrítið er margt, sem á sjó getur skeð.
Fæðingarhríðamar hörðnuðu brátt
Með hávæmm þmmum og mengandi gjalli
Strókamir stigu í himininn hátt
Og Surtsey var orðin að heilmiklu fjalli
Sköpunin stóð meir en hálft Ijórða ár
En fæðingarstyrkurinn var ekki hár
Fjölmargir fræðingar biýndu sín nef,
Fengu hér stórkostlegt rannsóknarfæri
Framþróun lífsins á vísindavef
Er vandlega færð svo að heimurinn læri
Surtsey var lögð undir vísinda væng
Og verður það meyjunnar framtíðarsæng.
Þetta kvæði frumllutti
Hilmir Högnason á
Náttúrugripasafninu í
tilefni þess að 40 ár voru
frá því Surtsey var til.
Þeir Kristján Guðmundsson, Kristján Egilsson og Egill Egilsson fóru
fyrstir Islendinga út í Surtsey fyrir um fjörutíu árum síðan. Var það mikil
svaðilför sem var rifjuð upp þegar þeir hittust í tilefni fjörutíu ára afmælis
Surtseyjar í Náttúrugripasafninu á laugardaginn.
Fáir á góðum tónleikum
Einn efnilegasti tónlistarmaður á íslandi í dag, Hera, hélt tónleika í Eyjum
á töstudagskvöldið. Hera er að kynna nýjan disk sem nýkominn er út og
heitið Hatlð þennan dag. Er þetta annar diskur hennar á íslandi og hefur
honum verið vel tekið af gagnrýnendum. Reyndar er þetta fimmti
diskurinn sem hún gefur út en í fyrsta skipti syngur hún á íslensku. Á
diskinum er bæði að finna frumsamin lög sem og lög eftir aðra
tónlistarmenn. Syngur hún meðal annars lög eftir Megas, Bubba
Morthens og KK.
Það olli henni og aðstandcndum tónleikanna vonbrigðum hversu fáir
mættu en aðeins um þrjátíu gestir komu. Reyndar kom það ekki niður á
gæðum tónleikanna en Hera flutti lög af nýja diskinum sem og eldri lög og
kunnu tónleikagestirnir vel að meta frammistöðu hennar.