Fréttablaðið - 20.12.2013, Blaðsíða 32

20. desember 2013 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 32
Kjóll
kr. 11.990.
Lýst er eftir manni. Eða
konu, það skiptir ekki
máli. Ég lýsi eftir menn-
ingarsinnuðum hægri-
manni. Nú er ég ekki að
tala til vinstrimanna held-
ur er auglýsingunni beint
til hægrimanna og ég er
ekki að gantast með að
menningarsinnaði hægri-
maðurinn sé ekki til. Málið
er að ég hef sáralítið orðið
var við manninn að undan-
förnu og sakna hans. Hann þarf
að vera allavega undir sextugu,
kunna að meta bókmenntir, tónlist,
myndlist og leiklist og hafa póli-
tíska trú á því að flokkurinn sem
hann tilheyrir, Sjálfstæðisflokkur
eða Framsóknarflokkur, geti sótt
þangað gildi og innblástur, í allra
minnsta lagi til þess að skreyta sig
með á tyllidögum.
Síðast sást til mannsins á árun-
um fyrir hrun. Síðan hefur lítið til
hans spurst og enn minna heyrst.
Hinn týndi hefur skáld eins og
Matthías Johannessen í metum
en forsmáir ekki höfunda vegna
stjórnmálaskoðana, enda lítur
hann á skoðanafrelsi sem grunn-
stoð vestrænna gilda. Honum
þykir sem oftar mættu hægri-
menn njóta sannmælis í sam-
félagsumræðu og ekki síst í skáld-
skap, því hann trúir á eilífðina.
Hann er aðdáandi Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands og á stórt bókasafn.
Hann aðhyllist gamaldags mann-
úðarstefnu og hefur skilyrðislausa
óbeit á rasisma og öðrum haturs-
stefnum. Hann er hófsamur í skoð-
unum, hæverskur og orðvar og
hefur óbeit á upphrópunum. Senni-
lega er hann í þjóðkirkjunni. Hann
hlustar á Rás 1 og harmar af heil-
um hug uppsagnirnar á Ríkisút-
varpinu sem hann lítur á sem árás
á eina af grunnstoðum íslenskrar
menningar.
Hann eða hún kann mjög illa
við allan smásálarhátt og nánas-
arskap. Það er klassi yfir þessari
manneskju. Aurasálir þykja henni
auvirðilegar. Ekkert getur
hún hugsað sér lítilmót-
legra en sparða tíning. Hún
setur manngildi ofar auð-
gildi og tekur það alvar-
lega. Endurreisn íslenskrar
menningar í sjálfstæðis-
baráttunni finnst henni
mögnuð, þar var svo sann-
arlega reisn, hugsar hún.
Henni er slétt sama um
sölutölur og skammast sín
ekki fyrir snobb sitt, raun-
verulega virðingu fyrir raunveru-
legum gildum og raunverulegum
kúltúr. Á hverju ári hlustar hún
undrandi á umræðuna um lista-
mannalaun, heyrir samflokksmenn
sína punda á rithöfunda sem búi í
miðbænum og séu afætur. Síðan
hlustar hún á svör vinstrimanna
um að hagræn áhrif listarinnar
séu slík að allt fé til þeirra skili sér
margfalt til baka. Vafalaust rétt,
hugsar týndi hægrimaðurinn með
sér, en þó skyldi ekki gleyma raun-
verulegu gildi listarinnar þegar
leitað er raka og réttlætinga fyrir
tilvist hennar. Af hverju tala menn
ekki um innihald?
Ekkert heyrist í menningarlega
hægrinu
Hægrimaðurinn lítur ekki svo á
að heilbrigðiskerfi og menning
séu náttúrulegar andstæður, frem-
ur en heilbrigðiskerfi og eitthvað
annað. Honum þykir niðurskurður
ríkisstjórnarinnar til menningar-
mála hæpinn sparnaður og vafa-
söm sú þróun að auður safnist á
fárra hendur meðan heilbrigðis-
kerfið drattist niður, það var ekki
hans hugmynd þegar hann gerðist
íhaldsmaður. Honum þykir sorgleg
þróun að hægrimenn eru hættir að
taka til máls um menningu öðru-
vísi en til að hæðast að henni af
peningaástæðum eins og kúltúr-
lausir nurlarar.
Ekkert heyrist í menningar-
lega hægrinu. Það heyrist bara í
einhverjum bæjarstjóra í Vest-
mannaeyjum, þeim annars merka
menningarstað, í Vigdísi Hauks-
dóttur, í sólbrúnum lögfræðingum
og athugasemdaskrifurum á net-
inu sem eru einhuga um að hatast
við alla menningu, hægristefna
sé menntahatur. Rökin eru alltaf
þau sömu, peningamælikvarðinn,
hægrimaður dagsins í dag lætur
sig hafa þá smæð að margtelja
smáaurana sem til lista renna.
Hann er sífellt eitthvað að reikna,
aldrei að hugsa, og hefur ekki
einu sinni skynsamlega afstöðu
til valda, því það er gömul saga
og ný að hlutdeild í menningu er
einhver árangursríkasta aðferðin
við að festa völd í sessi og veita
þeim áru lögmætis. Nýja hægrið
virðist ekki trúa á nokkurn skap-
aðan hlut nema peninga. Það notar
hvert tækifæri til að fjargviðr-
ast út í listamenn og byrjar strax
og einhver úr þess röðum lætur
gera skoðanakönnun sem sýnir að
landsmenn séu andsnúnir listum.
Nú er ég ekki hægrimaður né
reyndar í neinum stjórnmála-
flokki. En ég held að það séu til
nýjar kynslóðir af menningarlegu
hægri. Ég held að manneskjan sem
ég auglýsi eftir sé til en þegi þunnu
hljóði. Ég held að þótt hún þegi
sárni henni mjög að láta háværa
samflokksmenn sína tjá fyrir sig
hatursfullar skoðanir á menningu
eins og um almenna stefnu sé að
ræða. Ég lýsi eftir manni, ég bið
hann um að fara að tjá sig. Því það
er verið að hafa hann að erkifífli.
Lýst er eftir manni
Þann 21. mars 2013 sam-
þykkti Alþingi Íslendinga,
með öllum atkvæðum
nema einu, ályktun um
alþjóðlega þróunarsam-
vinnu Íslands 2013-2016.
Í upphafsorðum þessarar
ályktunar segir m.a.:
„Markmið Íslendinga
með alþjóðlegri þróunar-
samvinnu sé að leggja
íslensk lóð á vogarskálar
baráttunnar gegn fátækt
og fyrir bættum lífskjör-
um í fátækustu hlutum
heims. Með virkri þátt-
töku á þessu sviði leitist
Ísland við að uppfylla pólitískar
og siðferðislegar skyldur sínar
sem ábyrg þjóð í samfélagi þjóð-
anna. Alþjóðleg þróunarsamvinna
sé ein af meginstoðum íslenskrar
utanríkisstefnu.
Slegið er föstu að barátta gegn
fátækt, félagslegu ranglæti, mis-
skiptingu lífsgæða og hungri í
heiminum sé áfram þungamiðja í
stefnu Íslands á sviði alþjóðlegr-
ar þróunarsamvinnu. Jafnframt
verði lögð rík áhersla á mannrétt-
indi, jafnrétti kynjanna, réttindi
barna, frið og öryggi.
Íslensk þróunarsamvinna end-
urspegli þannig þau gildi sem
íslenskt samfélag stendur fyrir,
virðingu fyrir lýðræði og mann-
réttindum, fjölbreytni mann-
lífs, umburðarlyndi, réttlæti og
samstöðu. Í ljósi þessa verði lögð
áhersla á.“
Í aðdraganda jólahátíðar sam-
þykkti Alþingi mikinn niðurskurð
fjárveitinga til þróunarsamvinnu
2014. Í stað þeirra 4.332. milljóna
króna sem ályktun Alþingis frá
því í mars 2013 gerði ráð fyrir,
samþykkti meirihluti þingmanna
að framlag til þróunarsamvinnu
verði 3.544 milljónir króna, sem
er lækkun um 788 milljónir. Þar
af verði framlag til Þróunarsam-
vinnustofnunar ekki 1.982 milljón-
ir króna, eins og fyrirhugað var,
heldur 1.593 milljónir króna, sem
er lækkun um 389 milljónir.
Mikið fé
Þetta er mikið fé, sérstaklega í
Afríku þar sem unnt er að fram-
kvæma mun meira fyrir
tiltekna upphæð en í vest-
rænum ríkjum. Þessi niðurskurð-
ur mun því leiða til þess að marg-
vísleg verkefni í heilsugæslu og
til menntunar ungmenna eða til
drykkjarvatnsöflunar og jarðhita-
verkefna ná ekki fram að ganga,
þrátt fyrir loforð íslenskra stjórn-
valda í þessum efnum.
Hvernig má það vera að jafn
auðug þjóð og Íslendingar, með
landsframleiðslu upp á 42 þúsund
USD á mann, telur óhjákvæmi-
legt að skera svo harkalega niður
stuðning sinn við þjóð eins og
Malaví, sem er með landsfram-
leiðslu upp á um 400 USD á mann,
eða um 1% af landsframleiðslu
Íslendinga?
Hefur orðið annað hrun? Hafa
orðið stórkostlegar náttúruham-
farir, t.d. gos í Kötlu, sem lagt
hafa landið í auðn? Nei, slíku er
víst ekki til að dreifa. Hvað með
alþingismenn, sem áttu loka-
ákvörðunina í þessu máli? Hafa
þeir alveg gleymt einróma sam-
þykkt Alþingis frá síðasta vetri?
Eða hafa nýkjörnir alþingismenn
að stórum hluta allt aðra sýn í
málefnum þróunarsamvinnu en
forverar þeirra á þingi? Fróðlegt
væri að heyra meira frá þeim
sjálfum um þetta mál.
Ef þessi afgreiðsla Alþingis á
málefnum þróunarsamvinnu er
til marks um það sem koma skal,
þá virðast ekki efni til að vænta
mikils af nýkjörnum alþingis-
mönnum í málum eins og „baráttu
gegn fátækt, félagslegu ranglæti,
misskiptingu lífsgæða og hungri í
heiminum“.
Þróunarsamvinna
Íslendinga
Listin er ekki köku-
skraut. Hún er lyftiduft.
Að skera niður til menn-
ingar og lista er eins og
að hætta að borga raf-
magnsreikninginn en
halda áskriftinni að Stöð
2. Menningin er undir-
staðan. Hjarta þjóðar-
líkamans. Án hjartans,
ekkert líf.
Ríkisstyrkt list er
þyrnir í augum margra
á þeim forsendum að ekki sé
þörf fyrir það sem ekki stend-
ur undir sér. Listir eru dýrar í
framleiðslu og á fárra færi að
kaupa þær á raunvirði. Segjum
til dæmis bækur. Bóksala sýnir
að stór hluti þjóðarinnar telur að
þörf sé á nýjum, íslenskum bók-
menntum. Útgáfa einnar bókar
skapar fjölda afleiddra starfa
og virðisauka. Sama gildir um
aðrar listgreinar. Vandamálið er
að listamaðurinn sjálfur ber svo
lítið úr býtum. Þess vegna hefur
verið komið á því kerfi að hafa
hverju sinni nokkra sjálfstætt
starfandi embættismenn sem sjá
okkur fyrir listum. Ég held að
þeir sem þiggja listamannalaun
geri síst minna gagn en aðrir
ríkisstarfsmenn.
Íslensk list er spegill fyrir
Íslendinga. Það segir mér margt
um sjálfa mig og þjóð mína að
horfa á nýtt, íslensk leikrit. Það
segir mér meira um sjálfa mig
og þjóð mína að horfa á sígildan
harmleik í nýrri, íslenskri upp-
setningu heldur en að hlusta
á eldhúsdagsumræður. Klass-
ík er ekki sett upp til að fræða
okkur um forna tíma heldur til
að sýna okkur gömul
gildi í nútímanum. List-
in er spegill nútíðar og
vegvísir til framtíðar.
Listin er ekki það sem
var, varla það sem er,
heldur það sem verður.
Listin er skrefi á undan,
þess vegna er oft erfitt að
skilja hana.
Sköpunarkraftur er
sterkt afl, það getum við
til dæmis séð í börnum.
Listnám snýst um að virkja sköp-
unarkraftinn, eignast sýn á sjálf-
an sig og samfélagið og þjálfa
aðferðir til að klæða hugmyndir
í búning. Listnemar þurfa að til-
einka sér gríðarlegan sjálfsaga,
sjálfsþekkingu og samvinnu-
hæfni. Kennsluaðferðir lista-
skóla hafa löngum þótt einkenni-
legar í öðrum skólum en eru
nú að ryðja sér til rúms í allri
menntun. Enn og aftur er listin í
fararbroddi.
Lífríki menningarinnar
Eitt sinn var reynt að eitra
fyrir mýflugur við stöðuvatn.
Flugurnar hurfu vissulega en í
kjölfarið visnaði vistkerfið allt.
Menningin er lífríki. Ef eitrað
er fyrir Sinfóníuhljómsveitina
deyr dægurtónlistin. Í ríkis-
reknum hámenningarstofnunum
býr nefnilega þekking sem nærir
grasrótina. Við höfum þörf fyrir
hágróður jafnt sem lággróður
í vistkerfi menningarinnar líkt
og í vistkerfi stjórnmálanna þar
sem miðstjórnarmaðurinn, ráð-
herrann og barnið sem ber út
bæklingana eru líffæri í sama
pólitíska líkamanum.
Það gæti samt verið áhugaverð
tilraun að skera niður það sem
Íslendingar eru þekktastir fyrir.
Hætta að „halda uppi“ menn-
ingu og listum. Ég held að annað
tveggja myndi gerast: Að þeir
sem ekki flyttu til Noregs dæju
úr leiðindum – eða að sköpunar-
þörf fólks fyndi sér annan far-
veg. Kannski færu listamenn í
auknum mæli að hafa bein áhrif
á samfélagið í stað þeirra óbeinu.
Reyndar er listin víða að fær-
ast yfir í pólitíska gjörninga af
margvíslegum toga. Ég sé fyrir
mér sinfóníuna setjast á þing
og Íslenska dansflokkinn skipa
ríkisstjórn. Grínistarnir mega
alveg eiga sveitarstjórnarmálin.
Við eigum afburða listafólk sem
kann að vinna saman að verk-
efnum sem þarf að leysa. Eflum
íslenskt listafólk til að vinna
þá vinnu sem það er best í – að
vera þjóðarspegill innanlands og
skapa orðspor erlendis.
Sinfóníuhljómsveitin settist
á þing. Íslenski dansflokkurinn
skipaði ríkisstjórn. Grínistarnir
tækju alveg yfir sveitarstjórnar-
málin.
Sirkusinn í Vatnsmýrinni
flyttist á Álftanes. Hmm, ekki
svo vitlaus hugmynd. Þetta fólk
hefur alla vega lært að vinna
náið saman.
320 þúsund manna þjóð
getur og verður
ÞRÓUNARSAM-
VINNA
Ólafur Karvel
Pálsson
fi skifræðingur og
starfaði á vegum
ÞSSÍ í Malaví 1997-
1999
➜ Eða hafa nýkjörnir
alþingismenn að
stórum hluta allt
aðra sýn í málefnum
þróunarsamvinnu
en forverar þeirra á
þingi? Fróðlegt væri
að heyra meira frá
þeim sjálfum um
þetta mál.
MENNING
Hermann
Stefánsson
rithöfundur
➜ Hann eða hún kann
mjög illa við allan smásálar-
hátt og nánasarskap. Það
er klassi yfi r þessari mann-
eskju. Aurasálir þykja henni
auvirðilegar. Ekkert getur
hún hugsað sér lítilmótlegra
en sparðatíning. Hún setur
manngildi ofar auðgildi og
tekur það alvarlega.
MENNING
Björg Árnadóttir
félagi í Reykjavíkur
Akademíunni
➜ Menningin er lífríki.
Ef eitrað er fyrir Sinfóníu-
hljómsveitina deyr dægur-
tónlistin. Í ríkisreknum
hámenningarstofnunum býr
nefnilega þekking sem nærir
grasrótina.