Fréttablaðið - 14.04.2014, Blaðsíða 13

MÁNUDAGUR 14. apríl 2014 | SKOÐUN | 13
Í DAG
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Þegar Egill Helgason
kynnti þessa könnun
talaði hann um „kanón“.
Það er stórt orð Hákot.
Kanón er alþjóðlegt hugtak
yfir safn bókmennta tiltek-
ins mengis – til dæmis tiltek-
innar þjóðar – sem myndar
nokkurs konar kjarna þess
bókasafns sem þjóðin
flytur með sér frá kynslóð
til kynslóðar, bækurnar sem
maður á að þekkja og helst
að hafa lesið.
BL ehf
Sævarhöfða 2 / 110 Reykjavík
525 8000 / www.bl.is
GE bílar
Reykjanesbæ
www.bilahusid.is
420 0400
Bílasalan Bílás
Akranesi
www.bilas.is
431 2622
Bílasala Akureyrar
Akureyri
www.bilak.is
461 2533
Bílaverkstæði Austurlands
Egilsstöðum
www.bva.is
470 5070
IB ehf.
Selfossi
www.ib.is
480 8080
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
6
2
3
9
7
SUBARU ER EINN ÖRUGGASTI BÍLL SEM ÞÚ GETUR KEYPT
SUBARU OUTBACK
FJÓRHJÓLADRIFINN – SJÁLFSKIPTUR
6,3 l / 100 km
í blönduðum akstri
Rekstraröryggi og gott endursöluverð er það sem allir þekkja og kemur fyrst upp í
hugann. Lágur þyngdarpunktur, þverliggjandi BOXER vél og sítengt fjórhjóladrif með
tölvustýrðri stöðugleikastýringu er lykillinn að akstursöryggi. Allir Subaru eru með 5
stjörnur í árekstrarprófunum EuroNCAP.
GERÐU ÖRUGG BÍLAKAUP – KAUPTU SUBARU!
Ný LINEARTRONIC stiglaus sjálfskipting með
þrepastillingum í stýri og leðurklædd rafdrifin sæti.
Subaru Outback 2.0l BOXER dísil, sjálfskiptur
Verð: 6.890.000 kr.
Kiljan birti á dögunum lista um
þær bækur sem áhorfendur þátt-
arins telja „öndvegisrit íslenskra
bókmennta“. Skemmtilegt fram-
tak. En það er samt svolítið ein-
kennileg tilfinning sem fylgir
því hafa skrifað bók sem sett er
einu sæti neðar en ástarljóð Páls
Ólafssonar en ofar en til dæmis
Hrafnkels saga Freysgoða eða
Íslenzk menning Sigurðar Nor-
dal. Hér fljótum vér eplin. Og
erum borin saman við appels-
ínur, sóleyjar, hrossagauka og
smjördeigshorn. Maður er eins
og regnhlíf við hliðina á sauma-
vél á skurðarborðinu.
Keppt í fimmtíu metra ljóðagerð
án atrennu
En samt: skemmtilegt fram-
tak. Við megum ekki taka það
of hátíðlega en skulum heldur
ekki forsmá það alveg. Það er
til þess fallið að velta fyrir sér
afköstum ritóðrar þjóðar, minna
á alls konar bækur sem vert er að
þekkja og rifja upp. Og það minn-
ir okkur vonandi líka á þá höf-
unda og þær bækur sem gleymd-
ust að ósekju í þessari könnun á
bókmenntaminni áhorfenda Kilj-
unnar. Auðvitað er afkáralegt að
sjá klassískum bókmenntaverk-
um skipað í sæti eins og sagt sé
frá úrslitum í íþróttamóti: Sigr-
aði þá Grettis saga Sólarljóð? Er
Saga handa börnum eftir Svövu
(sem reyndar er ekki bók heldur
smásaga í bók) nokkrum sætum
síðri en Rógmálmur og grásilfur
Dags? Er söngur lóunnar betri en
sporðaköst silungsins? Er fífill í
túni betri en fugl í mýri? Listin
er ómetanleg og verður ekki skip-
að í sæti með þessum hætti.
Þegar Egill Helgason kynnti
þessa könnun talaði hann um
„kanón“. Það er stórt orð Hákot.
Kanón er alþjóðlegt hugtak yfir
safn bókmennta tiltekins meng-
is – til dæmis tiltekinnar þjóð-
ar – sem myndar nokkurs konar
kjarna þess bókasafns sem þjóð-
in flytur með sér frá kynslóð til
kynslóðar, bækurnar sem maður
á að þekkja og helst að hafa lesið.
Þetta eru textar sem hafa til að
bera mikilvægi og visst gildi
vegna inntaks síns, einkenna
sinna, erindis sem hefur sig yfir
stundlegar aðstæður og afstöðu
til annarra texta; þar hafa vin-
sældir meðal almennra lesenda
sitt að segja – en ekki allt.
Kiljulistinn er ekki sjálfur
kanóninn en hann er heimild um
þekkingu fólks á þessum kanón.
Slíkur kanón verður ekki mynd-
aður með skoðanakönnunum
eða yfirleitt félagsvísindalegum
aðferðum.
Og þessi kanón verður ekki
settur niður á blað í eitt skipti
fyrir öll. Hann er svífandi um
yfir höfðum okkar – og inni í
þeim – og verður ekki negldur
niður í eitt skipti fyrir öll.
Hann er ekki endanlegur, sam-
anstendur ekki af 150 bókum og
ekki heldur af 500 bókum. Hann
samanstendur ekki einu sinni
bara af bókum, heldur líka stök-
um ljóðum eins og til dæmis
Hafísnum eftir Matthías Joch-
umsson; tilteknum vísum, „Yfir
kaldan eyðisand“ eftir Fjalla-
skáldið er dæmi um slíkt; jafn-
vel vísupörtum eins og „þá var
öldin önnur er Gaukur bjó í stöng
/ þá var ei til Steinastaða leiðin
löng“; eða kannski bara einni
línu eins og „Mínar eru sorgirn-
ar þungar sem blý“ sem eignuð
er Guðmundi Andréssyni. Allt
er þetta partur af íslenskum
kanón, og verður ekkert kosið
burt með atkvæðagreiðslu. Í
þessum kanón eru líka tiltekin
höfundarverk frekar en einstak-
ar bækur – og tiltekin höfund-
arnærvera í samfélaginu, því
að hlutverk rithöfunda er ekki
bara að beina orðlist sinni í far-
veg einstakra skáldverka. Æri-
Tobbi og Símon Dalaskáld lifa í
íslensku bókmenntaminni þó að
þeir myndu aldrei settir niður á
svona virðulega lista. Flest ung
skáld sem hefja skriftir þekkja
til Steinars Sigurjónssonar – en
hann kemst víst seint inn í þau
samkvæmi sem svona leikir fara
fram í. Halldór Stefánsson mót-
aði íslensku nútímasmásöguna,
þó hann gleymist í skoðanakönn-
unum.
Og svo framvegis. Þarna vant-
ar líka bækur höfunda sem njóta
mikillar hylli þótt einstök verk
skeri sig ekki úr í ævistarfinu –
manni dettur í hug Ólafur Hauk-
ur Símonarson; þarna vantar bók
eins og Gunnar og Kjartan eftir
Véstein Lúðvíksson sem hafði svo
sannarlega ómæld áhrif á sam-
tíma sinn og er fyrirtaks dæmi
um bók sem maður ætti að rifja
upp – og þarna vantar bækur
Thors Vilhjálmssonar eins og
Maðurinn er alltaf einn og Fljótt
fljótt sagði fuglinn, sem báðar
eru tímamótaverk, hvor með
sínum hætti.
Opið kerfi
Það er auðvitað ekkert skrýtið,
en þarna eru nútímabókmennt-
ir – bækur síðustu ára – of fyr-
irferðarmiklar – einkum skáld-
sögur – á kostnað eldri verka og
bókmenntagreina sem enn bíða
þess að vera uppgötvaðar á ný af
lesendum. Þannig er sláandi fjar-
vera heillar bókmenntagreinar
sem forðum var vinsæl, sagna-
þáttarins sem tengir svo fallega
saman Íslendingasögurnar og
nútímabókmenntir; Gísla Kon-
ráðsson vantar, Jón Helgason
ritstjóra, Sverri Kristjánsson
og Magnús Björnsson frá Syðra-
Hóli, svo að aðeins séu nefndir
fjórir meistarar formsins. Þarna
vantar stórkostlegar bækur eins
og Horfnir góðhestar eftir Ásgeir
Jónsson Gottorp; og allar sjálfs-
ævisögurnar sem þessi ritóða
þjóð hefur skrifað, óþekkt fólk,
sem hefur frá fleiru að segja
og gerir það betur, en margur
nútímaskáldsagnaritarinn. Þarna
er enginn Espólín. Og þarna er
engin Alexanders saga – þýðing
Brands Jónssonar ábóta frá 13.
öld. Þarna er engin Biblíuþýð-
ing, hvorki Odds né Sveinbjarnar,
sem myndar þó svo mikla undir-
stöðu íslensks ritmáls. Þarna er
enginn Fjölnir. Þarna eru engir
sagnadansar. Engar riddarasög-
ur. Engar rímur! Hvað um Andra-
rímur? Er þetta þá ekki hluti af
kanóninum? Jú, að sjálfsögðu,
en almenningur þekkir kannski
ekki þessi verk upp til hópa,
sem segir okkur að kannski fer
of mikill tími í skólakerfinu í að
lesa nútímabókmenntir en of lítill
í að læra að kveða rímur.
Bókmenntir eru opið kerfi,
ekki lokað. Og „ljóðið ratar til
sinna“ eins og Þorsteinn höfuð-
skáld frá Hamri orðaði það svo
vel. Þau núlifandi skáld sem utan
þessa vals lentu mega ekki æðr-
ast heldur muna að orð þeirra
rata inn í heilabú fólks og tendra
þar ljós. Skáldin skapa stund og
stað. Þau vekja hugi. Og orð vex
af orði af orði af orði. Og verður.
Og listin er ómetanleg.
Hvað um Andrarímur?