Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1983, Qupperneq 17

Svampur og fyrirmynd hans. 1980. Eftir Claude Batho.
Úr myndinni Ulysse eftir Agnes
Varda. (Sjá einnig um Varda í grein
á bls. 8—10.)
Sjálfsmynd; eins og ef ég væri lát-
inn. Eftir Duane Michals, ’68.
vinna listræn stórvirki, sem lifa
lengi, ekki eingöngu sem söguleg
heimild eða fréttamynd, heldur
einnig sem listaverk.
Eugéne Atget, sem tók mynd-
ir af auðum strætum Parísar-
borgar og innanstokksmunum
Parísarbúa í kringum 1900 var
ómetanlegur frumkvöðull á sviði
ljósmyndarinnar. Hann tók
myndir sínar fyrst og fremst
sem sögulega heimild, en í tím-
ans rás hafa þær öðlast listrænt
gildi og eru nú litnar öðrum
augum en þá.
Besta dæmið úr ljósmynda-
sögunni um slíka viðhorfsbreyt-
ingu eru sjálfsagt ljósmyndir
þýska ljósmyndarans August
Sanders. Ljósmyndabók hans,
„Menn tuttugustu aldarinnar",
kom út í kringum 1930 og sýnir
„portrait“-myndir af fólki úr
öllum stéttum þjóðfélagsins á
þeim tíma. Allir eru ljósmynd-
aðir á „vísindalegan" hátt, með
sama yfirvegaða hlutleysinu, —
verkamenn, iðnaðarmenn, skrif-
stofufólk, bændur, vesalingar
o.s.frv., o.s.frv.
Þessar heimildarmyndir eða
„sönnunargögn“ sem nasistarnir
áttu eftir að reyna að gera upp-
tækar eru meðteknar öðruvísi í
dag. Heimildargildið er að vísu
alltaf jafn mikilvægt en fagur-
fræðilega hliðin, listræna gildið,
sem var kannski ekki frumhvöt-
in, er nú metið að verðleikum.
Margir „konsept“-listamenn
dá þessar myndir og hafa orðið
fyrir miklum áhrifum frá þeim.
Einnig hefur bandaríska ljós-
myndakonan Diane Arbus sótt
mikið til þeirra.
Listrænar ljósmyndir
Þeir ljósmyndarar sem hafa
helgað sig ljósmyndinni af al-
hug, nota ljósmyndavélina ein-
göngu sem tjáskiptamiðil til
þess að skynja og upplifa heim-
inn. Þeir fikra sig áfram og leita
svara um sannleika ljósmyndar-
innar, — hverjir séu möguleikar
hennar og takmörk.
Ein besta sýning ljósmynda-
hátíðarinnar er eflaust yfirlits-
sýning bandaríska ljósmyndar-
ans Duane Michals. „Sá sem
horfir á myndir mínar getur les-
ið hugsanir mínar," segir Duane
Michals. Hann vinnur flest
verkin sín i myndröðum (sequ-
ences) — tvær, fjórar eða fleiri
ljósmyndir sem mynda frásögn
um draum eða ævintýri. Hann
tvinnar saman mótsagnir veru-
leikans og óraunveruleikans,
(svefn og vöku, draum eða at-
höfn,) á súrrealískan hátt og
blekkir þannig tiltrú áhorfand-
ans um raunsæi ljósmyndarinn-
ar. Hann leikur sér að ljósmynd-
inni, snýr út úr raunveruleikan-
um og leitast við að draga fram
í dagsljósið skýrari meðvitund
um þann heim sem tilfinning-
arnar skynja. í myndum hans
verður hið ó-sýnilega sýnilegt,
og getur hver myndröð í til-
brigðum sínum orðið hugkveikja
margvíslegra frásagna.
Þrjár konur
Enda þótt konunöfnin séu
ekki mörg í yfirgripsmiklu
prógrammi hátíðarinnar, bjóða
þær örfáu sem þar sýna upp á
eitt af því besta. Sýning Claude
Batho á gamla Moderna-safninu
er ein sú athyglisverðasta.
Hvunndagshlutir úr umhverfi
hennar eru aðalviðfangsefni
hennar. Margt endurteknar
gjörðir, óumbúið rúm, þvottur,
eldhúsílát, ferskt grænmeti,
börn sem sofa ... Daglegt um:
hverfi heimavinnandi konu. í
myndum hennar er alltaf eins
og eitthvað hafi gerst eða
eitthvað ætli að gerast. Með
hrífandi næmi og þekkingu á
efnivið, formum, ljósi og skugga
tekst henni að laða fram ljóð-
ræn hughrif.
Deborah Turbeville var rit-
stjóri tískutímarits í New York
áður en hún lagði fyrir sig
ljósmyndun. Vegna þekkingar
sinnar á því sviöi hefur hún ein-
göngu fengist við tízkuljós-
myndun. Myndir hennar eru
eins og rósamál, fullar af hug-
viti. Hún sviðsetur oftast fyrir-
sætur sínar, sem einatt eru
kvenverur, fyrir framan niður-
nídda, eyðilega staði, og lætur
þær reika um í dáleiðslu, ráð-
villtar og kvíðafullar á svip.
Henni tekst á þann hátt og með
einstaklega blæbrigðaríkri lita-
notkun að laða fram dramatískt
myndandrúmsloft. Vissrar
hæðni gagnvart hefðbundinni
tízkuljósmyndun gætir í sumum
mynda hennar, sem kemur fram
í afneitun hennar á öllu „til-
búnu" í þessum verkahring sem
hún hefur valið að starfa í. Hún
vanrækir t.d. vísvitandi allan
frágang mynda sinna. Tískan og
auglýsingarnar virðast vera ein-
göngu átylla fyrir hana til þess
að gefa hugmyndum sínum byr
undir báða vængi.
Kvikmyndaleikstjórinn Agnes
Varda, og fyrrverandi ljósmynd-
ari, tók þátt í þessari hátíð
ljósmyndarinnar með frumsýn-
ingu á nýjustu mynd sinni, Ul-
ysse. Gömul ljósmynd, tekin ár-
ið 1954, varð kveikjan að þessari
mynd. I rúman stundarfjórðung
leitar hún svara í ljósmyndinni,
rifjar upp liðinn atburð og leitar
uppi persónur myndarinnar,
tæpum þrjátíu árum síðar.
Einnig grefur hún upp úr dag-
blöðunum atburði þessa sama
dags og myndin var tekin. Þessi
stutta kvikmynd hennar er ein-
læg og persónuleg tilraun til að
lesa í mynd — ljósmynd, með
notkun möguleika kvikmynda-
tækninnar. Niðurstaða hennar
verður sú að allar myndir hafi
margvíslegt myndmál og hver
og einn geti séð það sem hann
vilji út úr hverri mynd.
Völundarhús
Megintilgangur skipuleggj-
enda þessarar gríðarstóru ljós-
myndahátíðar var sá, að allar
greinar ljósmyndarinnar fengju
sitt rúm. Hið fjölbreytilega úr-
val sýninga sem atvinnu- og
áhugamönnum er boðið hér upp
á, ýtir jú undir íhugun og um-
ræður um stöðu ljósmyndarinn-
ar í dag. En það er ekki þar með
sagt, að magnið skapi gæðin.
Hverjum og einum er í sjálfs-
vald sett að móta sína eigin leið
í gegnum þetta mikla völundar-
hús og velja og hafna að vild
eftir smekk eða þörfum. Eitt er
vist að allir geta hér fengið
eitthvað fyrir sinn snúð.
Væri það ekki heillaráð ef
stjórn næstu listahátíðar í
Reykjavík tæki það til athugun-
ar að til er listgrein sem ljós-
myndun heitir?
17