Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1983, Síða 18
ÚR MÍNU HORNI
— bækur — blöð
Útvarp
Maðurinn er ekkert nema
vani segir eitt af þessum
frægu spakmælum, sem við
lærðum í bernsku. Og þótt all-
ir sjái, að slík fullyrðing er
ekkert annað en vitleysa, þorir
enginn að efast um jafnfrægt
spakmæli. Þetta hlýtur að
vera rétt. Fyrir því beygir
undirritaður sig eins og aðrir.
En það sem ég ætlaði að segja
er þetta:
Allt fram að takmörkum ell-
innar hafði ég vanið mig á það
að byrja ekki útvarpsnotkun
mína fyrr en á hádegi, helga
daga sem virka, hef því ekki
hlustað á útvarpsmessurnar
nema á jólum og páskum.
Nú er ég að reyna að muna
eftir því, sem manna á milli er
kallað „þættir gamla fólksins".
Einar Kristjánsson frá Her-
mundarfelli, Ágúsa Björns-
dóttir, Ragnheiður Viggós-
dóttir og Torfi Jónsson hafa
gert þá fræga og eftirsóknar-
verða. Sama má segja um þátt
Friðriks Páls Jónssonar á
sunnudögum. Nú reyni ég að
muna eftir því að skrúfa frá
þessu fólki og hjálparmönnum
þess. Margt af efninu er svo
gott, að full ástæða væri til að
varðveita það á böndum og
flytja oftar.
Annan sið hef ég líka vanið
mig á, sem mjög bagar mig við
að hafa æskileg not af útvarp-
inu, nefnilega að skrúfa fyrir
það í seinasta lagi klukkan
„Úr sjónvarpinu rís
yfir allt Stundar-
friður Guðmundar
Steinssonar, og þótt
miðað sé við fleiri ár
en það sem var að
líða.(<
ellefu á kvöldin. Þessvegna
missum við oftast af nætur-
gestum Jónasar Jónassonar.
Eg hef áður gefið Jónasi góða
einkunn sem útvarpsmanni.
Hann hefur mjög margt til
síns ágætis sem slíkur. Ætti
þó að varast að taka upp sem
fastan lið ákveðna takta og
spara óþarfa lofrollur um það
fólk sem hann talar við. Stór-
merkilegt var viðtal við Huldu
Stefánsdóttur og lækni henn-
ar, svo ég nefni eitthvað sem
ég hef hlustað á mér til mikill-
ar ánægju. Ég trúi ekki öðru
en að þetta efni sé vel varð-
veitt á spólum handa seinni
tíma. Einhver stakk upp á því
í blaði að Jónas gerði bók eða
bækur úr bestu þáttum sínum.
Ég tek eindregið undir það.
Útlátalaust er fyrir mig, úr
því ég er að tala um útvarpið,
að geta þess, að oft hefur mér
þótt gaman að hlusta á Jónas
Guðmundsson flytja sína vest-
urbæjar- og ferðapistla með
viðeigandi músikívafi. Jónas er
einn af frægustu fjölmiðla-
mönnum þjóðarinnar og auk
þess pensilmaður af skárra
taginu þykir mér. Ljóðakver
hef ég lesið eftir hann og all-
marga ritdóma. Hann er
ágætlega orðhagur og
skemmtilegur prósamaður, en
ekki þykir mér hann hafa
meira vit á skáldskap en rauð-
sokkaliðið, sem ritar frá öðr-
um forsendum í Þjóðvilja,
Dagblað, Helgarpóst og stund-
um í Mogga.
Jónas er sérstaklega umtal-
aður þessa dagana vegna þess
að hann varð að víkja af síðum
Tímans, sem hann hefur þjón-
að af mikilli dyggð í ellefu ár.
Og enn vil ég hæla honum
fyrir það, að hann ritar sínar
athugasemdir um menn, mál-
efni, pólitík og listir undir
fullu nafni, skýlir sér hvorki á
bak við grímu né hárkollu.
Hygg annars að smekkur og
skoðanir okkar Jónasar muni
að flestu leyti eiga litla sam-
leið.
Síðan ég hætti föstu starfi á
bókasafni fyrir nokkrum árum
hef ég ekki barið Tímann aug-
um að staðaldri, uns ég fór að
kaupa helgarblað hans fyrir
rúmu ári. Þá fóru að rita þar
nokkrir ungir menn um bók-
menntir og listir, líflegir
strákar, ekki fullmótaðir, en
furðu vel ritfærir, þrátt fyrir
eðlilega vankanta í málfæri
vegna tískuáhrifa. Nú virðist
vera að koma gamla lagið á
blaðið aftur. íhaldsmennskan
og óttinn við sveitamanna-
smekkinn aftur að ná yfirtök-
um.
Enn þrjóskast þó Þórarinn
eða fjármálaráðherrar blaðs-
ins við að fækka hálfberum
meyjarkroppum á tiltekinni
vinsældasíðu.
Þórarinn hefur lengur en
elstu menn muna ritað um er-
lend málefni í blað sitt. Ég er
vanur að lesa greinar hans,
þegar ég rekst á þær. Hann er
yfirleitt að upplýsa, en predik-
ar ekki. Það er að mínum dómi
ágæt blaðamennska á þessu
sviði, mættu önnur dagblöð
taka það til fyrirmyndar. Póli-
tíska stefnu í innanlands- og
utanríkismálum eiga ritstjór-
ar að boða í forystugreinum og
merkja sér þær greinilega, svo
að ekki fari á milli mála hvaða
merkismaður vill við þær
standa.
I viðtölum í útvarpi og í er-
indum og blaðagreinum, jafn-
vel við frægustu rithöfunda
okkar, koma öðru hvoru fram
vandlætningarromsur vegna
áfengislaganna okkar: að hér
skuli vera hægt að kaupa
ótakmarkað magn af áfengi og
allar hugsanlegar tegundir, en
ekki það sem þeir kalla hið
ljúffenga og saklausa öl, sem
allstaðar er á boðstólum í út-
löndum og öllum gáfnaljósum
okkar þykir svo sjálfsagt að
drukkið sé í tíma og ótíma. Og
aldrei þykjast menn hafa
heyrt skynsamleg rök fyrir
þessu banni. Hafa þessir fjöl-
miðlamenn og frægðarmenni
þá lokað eyrum sínum og aug-
höfðu búizt um í kirkjugarðin-
um í Skálholti.
Þórður reið útyfir Þjórsá með
sína tvö hundruð menn og sögðu
margir sem satt var, að það væri
óráð að ríða að þeim. Þórður
kvaðst oft mundu hætta' verða í
óvænt efni, ef nokkuð skyldi
ávinnast um hans mál og stoð-
uðu nú ekki úrtölur.
Suður frá Auðsholti kom bisk-
up í móti Þórði og bauð allt hið
sama af bænda hálfu, en Þórður
var þá hinn styggasti við biskup,
sagði hann allt draga undan til
óliðs sér. Biskup hótaði að
bannsetja Þórð og alla hans
menn, ef þeir riðu í Skálholt.
Þórður sagði á móti, að hann
teldi það ekki sæmilegt af bisk-
upi að draga þá menn í kirkju-
garð, sem svo væru miklir hern-
aðarmenn, að þeir brutu á laug-
ardagskvöldi kirkjuna á Mikla-
bæ.
Þórður vitnar þarna til, að
Gissurarmenn hafi í Örlygs-
staðabardaga brotið upp kirkj-
una á Miklabæ, þar sem Kol-
beinn bróðir hans og fimm
menn aðrir, sem Gissur vildi
engin grið veita, höfðu flúið. I
frásögninni í íslendingasögu
segir reyndar að Gissurarmenn
hafi hótað að brenna kirkjuna.
Þórður hefur vitað einhverja
þessara manna nú í Skálholti og
það ekki mildað hug hans.
Þórður lét biskup fara sinna
ferða, en reið sem ákafast heim
að Skálholti, þar til kom í geilar
skammt frá staðnum, að hann
bað menn stíga af baki og búast
til atgöngu. Þá sendi hann
Hrafn og Teit Styrmisson heim
á staðinn, til að forvitnast um,
hvort bændur væru enn ófúsir
til sátta og hversu torsóttlegir
þeir væru. Þegar þeir Hrafn
komu heim í Skálholt var biskup
þar kominn og alskrýddur og
þrír tugir klerka með honum, og
hótaði biskup að bannsetja
Þórð, ef hann réðist til atgöngu.
Teitur lögsögumaður, bróðir
Gissurar, „vitur maður og
góðgjarn, bað biskup að ganga á
milli að reyna að ná sáttum."
Teitur sagði, að Þórði væri
mikil vorkunn þótt hann leitaði
eftir sínum hluta með öllum, svo
miklum skaða sem hann hefði
orðið fyrir og „sviptur öllu fénu
og hefði ekki til viðurlífis sínum
mönnum annað en það, er hann
verður að deila til í hendur óvin-
um sínum eða ræna saklausa
menn.“
Við þessa tölu Teits linuðust
bændur segir í sögunni, en hins
er ekki getið, sem líklegt er að
hafi ráðið miklu um sáttahug
þeirra, þegar vissu Þórð ráðinn í
að berjast, að Hjalti biskupsson
var stokkinn norður í land á
náðir Kolbeins og hafði skilið
bændur eftir forsvarslausa og
ætlað þeim að verja héraðið
fyrir Þórði. Það er ekki óeðlilegt
að bændum fyndist svo, að þeim
bæri lítil skylda til að leggja líf
sitt við að verja hérað fyrir
þennan höfðingja sinn, sem
hafði yfirgefið þá og leitað á
náðir Norðlendinga. Það var
ekki allur munurinn fyrir þeim
á Kolbeini og Þórði fyrst Gissur
var ekki heima, en honum einum
töldu þeir sig skuldbundna.
Biskup fór til fundar við Þórð og
þeir einnig til baka njósnamenn
Þórðar, Hrafn og Teitur, og
sögðu Þórði, að bændur „væru
torsóttlegir, ef nokkur dáð væri
í þeim“. Tumi, bróðir Þórðar,
var þá all-sáttfús. Tókust þá
sættir með því móti, að biskup
og Steinvör skyldu gera um. En
það er þau yrðu eigi ásátt, það
skyldi Steinvör gera ein. Bænd-
ur skyldu í engum mótferðum
vera við Þórð, þar til Gissur
kæmi til íslands. Þá skyldi sætt-
um lokið með Þórði og bændum,
þegar Gissur kæmi til en hald-
ast ella. Gengu bændur þá til
handsala við Þórð.
Steinvör segir
upp sætt
Steinvör sagði síðan upp þá
sætt, að öll alþýða bænda, sem
þingfararkaupsskyldir voru í
sveit Gissurar, gyldu Þórði þrjú
hundruð (þrjú kúgildi, átján ær
loðnar og lembdar, þrjú hundr-
uð í jörð, eða 360 álnir vaðmáls)
en hinir stærri bændur fimm
hundruð. Þetta hafa ekki verið
svo litlar álögur.
Það er því ekki lítill sigur,
sem Þórður hefur unnið þarna
með fífldirfskunni að ætla að
ráðast til atlögu við þrefalt fjöl-
mennara lið, og eiga að auki yfir
höfði sér bannfæringu.
Eflaust hefði hann lagt til at-
lögu, í þeirri von að bændaflokk-
urinn foringjalaus myndi fljót-
lega riðlast og flótti bresta í lið-
ið, ef hart væri og snöggt hlaup-
ið á þá, en fremur hefur hann
um fyrir því, sem bindindis-
postular hér hafa verið að
segja síðustu mannsaldrana?
Halldór frá Kirkjubóli hefur
margsagt okkur, að ég trúi að
hann fari ekki með neitt fleip-
ur, að rannsóknir í öllöndun-
um hafi sannað, að á öldrykkj-
unni læri unga fólkið að
drekka og að ölið bætist jafn-
an ofan á vínmagnið sem inn-
byrt sé í þessum löndum. Þetta
eru rök.
Hitt er svo annað mál, að
áfengismál eru hér eins og all-
staðar annarstaðar í heimi í
ófremdarástandi, þótt önnur
og enn hryllilegri vandræði
séu farin að skyggja á þetta
mikla allsherjarböl.
í skammdeginu vafrar mað-
ur á milli bóka, útvarps og
sjónvarps og mjöðurinn er
misjafnlega þunnur, ef satt
skal segja. Einstaka ljóðabók
les áhugamaður með ánægju.
Björn Th. Björnsson vandar
sig alltaf. Bók hans með við-
tölum um Einar Benediktsson
stórmerk og læsileg. Bókin um
Ragnar í Smára er glæsileg,
sumir þættirnir þar gersemi.
En þótt hinn ungi blaðamaður,
Ingólfur Margeirsson sé víða
snjall skrásetjari hefur hann
ekki nógan hemil á sumum
viðmælendum. Það má ekki
láta allt flakka í svona bók,
óþarfa endurtekningar eru og
til lýta. Mikil fengur að bók-
inni samt.
Úr sjónvarpinu rís yfir allt
Stundarfriður Guðmundar
Steinssonar, og þótt miðað sé
við fleiri ár en það sem var að
líða. Ég sá það á sviði og nú
um hátíðarnar á skjá. I bæði
skiptin frábært að mínu mati.
Verulega tímabært leikrit og
vel flutt.
Jón úr Vör.
samt búizt við því sem varð, að
bændur myndu alls ekki vilja
berjast fyrir Kolbein og Hjalta
og heldur kaupa Þórð af sér en
fá af honum skaða.
Þegar Þórður hafði þetta unn-
ið, reið hann af stað vestur en
áður hafði hann sent Björn
Dufgusson og Þórð Bjarnason
vestur í Borgarfjörð til að vera
þar á njósn um ferðir Kolbeins
unga.
Þórður sá við Kolbeini en það
mátti ekki tæpara standa fyrir
honum. Hjalti biskupsson hafði
viljað ríða suður með flokkinn
Norðlendinganna, en Kolbeinn,
sem var snjall herforingi, réð
því að þeir riðu vestur í Borg-
arfjörð. Þannig ætlaði Kolbeinn
að króa Þórð af. Hann kæmist
ekki til Vestfjarða, þar sem
mjög illt var eða ógerningur að
ná honum á þessum árstíma og
ef Kolbeinn yrði kominn á und-
an Þórði í Borgarfjörð, sem
hann ætlaði sér, gæti hann
haldið með lið sitt suður á land
og Þórði væri þar engin
undankomuleið fær. Það hefði
ekki verið árennilegt fyrir hann
að leggja á Sprengisand með
menn sína komið framí endaðan
nóvember. Það var 28. nóvem-
ber, sem Þórður reið vestur og
aldrei varð Þórður kakali hætt-
ar kominn en í þeirri vesturreið
og segir af því næst.