Skessuhorn - 18.07.2007, Side 12

12 MIÐVIKUDAGUR 18. JÚLÍ
Út vegs bænd ur með kart öfl ur og fisk
Í heim sókn hjá Þóru Krist ínu Magn ús dótt ur í Hrauns múla í Stað ar sveit
Þóra Krist ín Magn ús dótt ir er
bóndi á Hrauns múla í Stað ar sveit
á samt eig in manni sín um, Helga
Sig ur mons syni. Þar hafa þau búið
yfir þrjá tíu ár og próf að ým is legt.
Hún er alin upp í Útey í Laug ar­
dal og síð ar á Víf ils stöð um, þar sem
for eldr ar henn ar unnu. Seg ist alltaf
hafa ver ið sveita stelpa og þrif ist
illa í kaup stað. Þeg ar hún og Helgi
byrj uðu bú skap á Hrauns múla hafði
ekki ver ið búið þar um nokk urt
skeið, hús ið var illa far ið og þurfti
mik illa end ur bóta við en það hef ur
held ur bet ur breytt um svip. Þóra
hef ur ver ið virk í sínu sam fé lagi og
víða drep ið nið ur fæti, með fram
bú skapn um. Sótt nám skeið, kíkt
á póli tík ina, sung ið í kór og ver ið
með í Lif andi land bún aði sem er
gras rót ar hreyf ing kvenna í dreif býli
og núna síð ast tek ið þátt í bænda­
mark aði að Breiða bliki. Blaða­
mað ur brá sér í heim sókn vest ur í
Stað ar sveit í blíð unni og sett ist að
sjálf sögðu í eld hús ið þar sem garn­
irn ar eru rakt ar úr Þóru Krist ínu.
Er mamma þín eða ein­
hver full orð inn heima?
„Ég var að eins nítján ára þeg ar ég
flutti hing að. Var frek ar krakka leg,”
seg ir Þóra glett in í upp hafi við tals­
ins. „Það er veiði hér í Lýsu vötn um
og iðu lega kom ein hver hing að til
að fá að veiða. Þá var gjarn an spurt:
“Er mamma þín heima eða ein hver
full orð inn?” Fólk trúði því greini­
lega ekki að ég væri hús freyj an á
bæn um. Þetta kom sér hins veg ar
vel þeg ar hing að komu sölu menn
og vildu selja mér eitt hvað.” Þóra
bros ir að þess ari end ur minn ingu.
Sæk ir mynd af sér, sem tek in er á
þess um tíma og sýn ir blaða manni
sem ekki er undr andi á þess ari
spurn ingu fólks. „ Helgi kom hing­
að á und an mér. Þá var ekki renn­
andi vatn hér, en raf magn kom ið
í stofn kassa. Hrauns múli var rík­
is jörð sem við lét um verða af að
kaupa fyr ir um tíu árum en hafði
ver ið í eyði um nokk urt skeið þeg­
ar við sett umst hér að. Það sást
auð vit að. En við vor um ung og
kraft arn ir nýtt ir í upp bygg ingu.”
Fjár hús in nýtt sem fjós
Þeg ar keyrt er í hlað ið á Hrauns­
múla blasa við ýms ar bygg ing ar sem
all ar hafa sitt hlut verk. Hluti þeirra
eru nýrri bygg ing ar en ein hverj ar
voru fyr ir þeg ar Helgi og Þóra Krist­
ín komu í Hrauns múla fyrst. „Hér
voru fjár hús þeg ar við byrj uð um að
búa. Við hóf um hins veg ar okk ar
bú skap með kýr og nýtt um fjár hús­
in und ir hann.”segir Þóra Krist­
ín um upp hafs ár in á Hrauns múla.
„ Þetta var mik il vinna enda húsa­
kost ur inn ekki gerð ur fyr ir þessa
teg und bú skap ar. Þannig að árið
1977 seld um við kýrn ar og feng um
okk ur kind ur í stað inn í fjár hús in.”
Far ið í ref arækt ina
Flest ir muna efa laust eft ir því
að bænd ur voru hvatt ir til að fara
í ref arækt fyr ir all mörg um árum
síð an. Hjón in á Hrauns múla voru
með al þeirra bænda sem fet uðu
þá slóð. Refa bú skap er fyr ir mörg­
um árum hætt á Hrauns múla.
„Árið 1984 fór um við í ref arækt
eins og marg ir aðr ir á þess um
árum og byggð um okk ur tvö refa­
hús und ir dýr in. Stofn uð um einnig
fóð ur stöð í Borg ar nesi á samt öðr­
um bænd um af Vest ur landi og
vor um með að stöðu á Vega mót um
í Mikla holts hreppi fyr ir skinna­
verk un á samt bænd um af svæð inu,”
seg ir Þóra Krist ín um að drag anda
þess að þau hjón fóru í ref arækt.
„Í ref aræk ina var hægt að fá pen­
inga í gegn um bú hátta breyt inga­
samn ing. Við vor um með þessi dýr
í sjö ár og all an tím ann var lægð
í söl unni á skinn un um og höfð­
um vart laun fyr ir vinn una. Mér
fannst þetta skemmti leg vinna og
hún var kven væn því ekki var mik­
ið bog ur eða burð ur og dýr in mörg
hver með sér stak an kara t er. Marg ir
halda að all ir ref ir séu eins en svo
er alls ekki. Þetta er eins og með
aðr ar skepn ur, eng ar þeirra eru
al veg eins. Við lærð um mik ið af
þessu þótt að út kom an væri sann­
ar lega ekki glæsi leg. Það hef ur hins
veg ar bjarg að okk ur að hafa aldrei
ver ið með öll egg in í sömu körf­
unni. Mér er til efs að við höf um
feng ið upp í kostn að af þessu æv in­
týri, alla vega voru laun in ekki há.”
Haf ið bláa haf ið
Þau hjón Þóra Krist ín og Helgi
eiga trillu sem þau gera út og fara
sam an á sjó þeg ar best er og blíð­
ast, eins og hún seg ir. Þetta er fjög­
urra tonna hand færa bát ur sem þau
gera út frá Arn ar stapa. Upp haf ið
að út gerð inni má rekja til árs ins
1991 þeg ar Helgi, á samt eldri syni
þeirra, keypti bát inn og þeir feðg ar
gerðu út í átta ár. Þeg ar son ur inn
vildi fara út í sjálf stæð an rekst ur
keyptu þau hans hlut og síð an hafa
hjón in ver ið í þessu sam an. Kannski
má segja að þau séu nú tíma út færsla
á út vegs bænd um fyrri alda, þeg ar
bænd ur stund uðu bæði land og sjó,
ekki síst á þessu svæði. Þóra Krist­
ín er spurð um hvern ig henni líki
á sjón um. „Mér finnst ynd is legt að
breyta til og fara að gera allt ann­
að, en var reynd ar ekk ert of viss
um að ég gæti unn ið á sjó. Hafði
alltaf ver ið sjó veik á Akra borg inni
og hélt að þetta yrði eins, en það
er nú eitt hvað ann að og mér lík ar
þetta líf vel. Við för um á sjó á vor­
in og fram á sum ar. Fisk ur inn fer
all ur á mark að og það eru bíl ar sem
sækja hann á hverj um degi. Færa­
fisk ur inn þyk ir eft ir sótt vara. En í
ár hef ur ver ið reit ings fiskerý og
ó venju stór og góð ur fisk ur. Það eru
um þrjá tíu bát ar núna í höfn inni á
Arnastapa, víðs veg ar af land inu.”
Skóg rækt in próf uð
„Sum ir segja að hér í þess ari
vinda sveit sé ekki hægt að rækta
tré að neinu viti, en það er ekki al­
veg svo. Árið 2005 byrj uð um við í
skjól belta gerð við kart öflu garð ana
og ég er bara stolt af því hversu vel
það geng ur. Ég fór út í skóg rækt ina
til að reyna að brjóta nið ur vind inn
og gera skjól fyr ir kart öflu garð ana.
Trén eru orð in eitt hvað svona,”
seg ir Þóra og lyft ir hend inni um
það bil 50­60 senti metra frá gólfi.
„Það er bara nokk uð gott. Þetta
eru víði teg und ir og standa sig með
stakri prýði. Sam hliða þessu sæki
ég nám skeið í nám skeiða röð inni
Grænni skóg ar sem er þriggja ára
verk efni fyr ir starf andi skóg ar bænd­
ur og hef ur ver ið í boði frá 2001.
Mig lang ar í fram tíð inni að prófa
að rækta birki og at huga hvern­
ig því geng ur að lifa hér. Birk ið er
svo ís lensk planta sem lif að hef ur af
ýms ar hremm ing ar í veðr átt unni
og virð ist ó trú lega oft halda velli.”
Kart öflu rækt in
bak bein ið
Helgi Sig ur mons son, eig in mað­
ur Þóru Krist ín ar er Borg firð ing ur
en flutti seinna með for eldr um sín­
um vest ur að Görð um í Stað ar sveit.
Svo ekki flutti hann sig langt þeg ar
þau rugl uðu sam an reit um og byrj­
uðu að búa, þar sem Hrauns múli
er næsta jörð. Áður en Þóra Krist­
ín kem ur til sög unn ar hafði hann
ver ið í fé lags rækt un með kart öfl­
ur , á samt þrem ur fé lög um sín­
um, víða um sveit ina. Þeir keyptu
gamla Garða ­ sam komu hús ið sem
þeir nýttu til að flokka og geyma
í kart öfl urn ar. Hús ið brann og
starf sem in lagð ist und ir lok. Með
þessu æv in týri fékk Helgi tölu­
verða reynslu af kart öflu rækt. Þær
hafa því fylgt þeim hjón um alla tíð.
„Við erum með garð ana hérna fyr­
ir neð an veg inn. Jarð veg ur inn þar
er til val inn til rækt un ar á kart öfl­
um. Hæfi lega send inn, létt ur og
nær ing ar mik ill,” seg ir Þóra Krist­
ín um kart öflu rækt þeirra hjóna.
Eng ir milli lið ir
„Við sjá um um dreif ingu og sölu
sjálf. Erum ekki með neina milli liði
. Sölu svæði okk ar er allt Vest ur­
land. Það eru tutt ugu og níu fyr­
ir tæki sem við selj um til. Versl an ir,
skól ar sjúkra hús, hót el og dval ar­
heim ili. Hér er öllu pakk að heima
í þær stærð ir sem hent ar hverj um
og ein um, allt frá tveggja kílóa pok­
um upp í tutt ugu og fimm kíló. Við
dreif um einnig sjálf sem ger ir okk ur
kleift að fylg ast bet ur með vör unni.
Við skipta vin irn ir eru mjög trygg­
ir á þessu svæði. Við höf um einnig
ver ið með rófna rækt en sam tals
erum við með um þrjá og hálf an
hekt ara und ir þetta. Upp sker an er
auð vit að mis jöfn eins og árin eru
mörg, hef ur far ið allt úr því að vera
fjór föld upp í nítján falda upp skeru.
En hér í “Stað ar Vinda Sveit” eins
og gár ung arn ir kalla Stað ar sveit ina
blæs stund um vel og ég man eft ir
einu slíku ári 1985 þeg ar garð ur­
inn fór afar illa. Grös in voru ekki
sjón að sjá eft ir rok ið, en þetta var
þó ekki versta upp skeru ár ið okk ar.”
Reynt að fylgj ast með í
kart öflu rækt inni
Þóra Krist ín seg ir það oft erfitt
fyr ir bænd ur að eiga allt sitt und­
ir veðr inu. Vaxt ar tími nytja jurta
á Ís landi sé stutt ur og hvað þá í
kart öflu rækt inni. Einnig þurfi að
passa að hvíla land ið nokk uð ört.
Því skipti þau um land á þriggja
ára fresti og setja því nið ur á nýj­
um stöð um á þriggja ára fresti.
“Fé lag kart öflu bænda fór í kynn­
is ferð til Örebro í Sví þjóð ar síð ast­
lið inn vet ur á ráð stefnu um kart­
öflu rækt. Þar var reynt að sjá heild­
ar mynd ina, meiri upp skeru, auk in
gæði, auk inn voxt, lengri vaxt ar­
tíma og lægri kostn að með til liti til
um hverf is ins. Einnig fór um við á
véla sýn ingu, stóra og mikla á samt
Hjón in á Hrauns múla, Þóra Krist ín Magn ús dótt ir og Helgi Sig ur mons son.
Hrauns múli í Stað ar sveit.
Kart öflu ver tíð in í full um gangi.